حرز: تفاوت میان نسخه‌ها

واژه حرز و مشتقات آن در [[قرآن|قرآن کریم]] نیامده، اما در احادیث [[شیعه]] و [[اهل سنت|سنّی]] و ادعیه مأثور این واژه فراوان به‌کار رفته است. شماری از این حدیث ها، از جمله حدیث [[انس بن مالک]] و حدیث منقول از [[حضرت علی|علی‌بن ابی‌طالب]](ع)، حاکی از کاربرد حرز، به معنای مصطلح، در صدر [[اسلام]] است.

[[ابن طاووس|ابن‌طاووس]] دعای منسوب به [[امام جواد|امام جواد علیه‌السلام]] را که گویند برای مصون ماندن از آسیب‌ها برای [[مأمون]] نوشت، در [[مهج الدعوات و منهج العبادات (کتاب)|مُهَج‌الدعوات]]<ref>مُهَج‌الدعوات، ص۵۲ـ۵۹</ref> «حرز» و در [[الامان من اخطار الاسفار و الازمان|الامان]]<ref>الامان،ص ۷۴</ref> «عوذه» نامیده است. از مقایسه متون حرزها و تعویذها نیز به تفاوتی نمی‌توان دست یافت. به همین سبب، در ادبیات محدّثان و اهل دعا، حرز و تعویذ و تحرّز و تعوّذ غالباً در یک سیاق و به یک معنا به‌کار رفته‌اند.<ref>برای نمونه رجوع کنید به برقی، ج ۲، ص۳۶۷؛ ابن‌طاووس، ۱۴۱۴ـ۱۴۱۶، ج ۲، ص۲۷۵</ref> شاید بتوان گفت تعویذ تنها خواندنی‌ها و نوشتنی‌ها (از قبیل [[اسم اعظم]] یا اذکار و ادعیه) است، اما حرز افزون بر اینها شامل اشیا هم می‌گردد.

واژه حرز و مشتقات آن در [[قرآن|قرآن کریم]] نیامده، اما در احادیث [[شیعه]] و [[اهل سنت|سنّی]] و ادعیه مأثور این واژه فراوان به‌کار رفته است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به کلینی، ج ۱، ص۲۸۱، ج ۲، ص۲۲۱، ۵۱۹؛ ابن‌بابویه، ۱۴۰۴، ج ۱، ص۱۵۲؛ طوسی، ۱۳۷۸ـ۱۳۸۲، ج ۳، ص۹۷؛ همو، ۱۴۱۱، ص۱۵۱، ۵۷۴؛ ابن‌حنبل، ج ۴، ص۶۰؛ ابن‌ماجه، ج ۲، ص۱۲۷۲</ref> شماری از این حدیث ها، از جمله حدیث [[انس بن مالک]]<ref>رجوع کنید به متقی، ج ۲، ص۶۶۶ـ۶۶۷</ref> و حدیث منقول از [[حضرت علی|علی‌بن ابی‌طالب]](ع)،<ref>سیوطی، ذیل اسراء: ۴۵؛ متقی، ج ۲، ص۶۶۶</ref> حاکی از کاربرد حرز، به معنای مصطلح، در صدر [[اسلام]] است به این معنا که [[پیامبر(ص)]]، [[امامان]] و برخی از [[صحابه]] و [[تابعان]] و اتباع ایشان برای حفظ خود یا دیگران از گزندها و آسیب‌ها حرز به‌کار می‌برده و نتیجه مطلوب را نیز به دست می‌آورده‌اند.

حرزها از نظر کوتاهی و بلندی باهم تفاوت دارند. برخی، مانند حرزی به‌نام «حرز خدیجه»، از چند کلمه تجاوز نمی‌کنند،<ref>رجوع کنید به ابن‌طاووس، ۱۴۱۴، ص۱۷؛ مجلسی، ۱۴۰۴، ج ۹۱، ص۲۱۰، ۲۲۴</ref> اما برخی مرکب از چند سطر و بعضی نیز چون حرز منسوب به [[امام سجاد|امام سجاد علیه‌السلام]]<ref>رجوع کنید به ابن‌طاووس، ۱۴۱۴، ص۲۳ـ۲۸</ref> و حرز منسوب به [[امام صادق|امام صادق علیه‌السلام]]<ref>رجوع کنید به همان، ص۳۴ـ۳۸؛ مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۹۱، ص۲۷۳ـ۲۷۹</ref> مفصّل و طولانی‌اند.

درون‌مایه حرزها نیز باهم متفاوت‌اند. برخی حرزها آیاتی از [[قرآن]]‌اند، مانند [[آیة الکرسی]] و آیه «وَ اِنْ یکاد». این آیات را «آیات الحرز» خوانده‌اند،<ref>رجوع کنید به ابن‌نجار، ج ۱۸، ص۱۷۰ـ۱۷۱؛ نیز رجوع کنید به الفقه المنسوب للامام الرضا علیه‌السلام، ص۴۰۰؛ ابن‌طاووس، ۱۴۰۹، ص۱۲۵</ref> زیرا از [[رسول خدا(ص)]] منقول است که هرکس ۳۳ آیه از قرآن را در شبی بخواند، در آن شب دزد یا درنده‌ای به وی آسیب نمی‌رساند و خود و خانواده‌اش و اموالش تا صبح در امان و عافیت خواهند بود.<ref>رجوع کنید به سیوطی، ذیل بقره: ۳</ref> امام جعفرصادق نیز آیاتی از قرآن را حرزِ فرزندش [[امام کاظم|موسی علیه‌السلام]] قرار داده بود و آن حضرت نیز آنها را می‌خواند و خود را بدان تعویذ می‌کرد.<ref>ابن‌طاووس، ۱۴۱۴، ص۴۵ـ۴۹؛ مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۹۱، ص۳۳۹</ref>

افزون بر آنچه گفته شد، در احادیث کارهایی نیز حرز معرفی شده است، از جمله همراه داشتن [[تربت]] [[امام حسین علیه السلام]] به‌ویژه در سفر،<ref>ابن‌قولویه، ص۴۷۳ـ۴۷۴؛ طوسی، ۱۳۷۸ـ۱۳۸۲، ج ۶، ص۷۴ـ ۷۵؛ حرّعاملی، ج ۱۱، ص۴۲۷ـ۴۲۸</ref> تدهین با روغن درخت‌بان،<ref>ابن‌بسطام، ص۹۴</ref> همراه داشتن عصایی از درخت بادام تلخ در سفر،<ref>ابن‌بابویه، ۱۴۰۴، ج ۲، ص۲۷۰</ref> حک کردن برخی اذکار بر نگین انگشتری،<ref>همو، ۱۳۶۸ش، ص۱۸۰</ref> در دست کردن خاتم عقیق<ref>کلینی، ج ۶، ص۴۷۰؛ ابن‌بابویه، ۱۳۶۲ش، ج ۱، ص۱۹۹</ref> و به همراه داشتن انگشتری با نگین عقیق زرد.<ref>ابن‌طاووس، ۱۴۰۹، ص۴۸</ref>

کثرت حرزها نیز چشمگیر است. به [[پیامبر(ص)]] و همسرش [[خدیجه]] و دخترش [[حضرت فاطمه|فاطمه زهرا(س)]] و هریک از امامان معصوم حرزهایی منسوب است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به ابن‌طاووس، ۱۴۱۴، ص۱۴ـ۶۴؛ مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۹۱، ص۲۰۸ـ۳۷۱</ref> نامدارترین حرزها عبارت‌اند از:

*«[[رقعة الجیب|رُقْعَةُ الجَیب]]» نیز حرزی منسوب به امام [[امام رضا|علی‌بن موسی‌الرضا (ع)]] است، که چون کنیز [[حمید بن قحطبه طائی|حُمَیدبن قحطبه]] به هنگام شستن جامه امام آن را در جیب وی یافته، به این‌نام خوانده شده است.<ref>ابن‌بابویه، ۱۳۶۳ش، ج ۲، ص۱۳۸؛ ابن‌طاووس، ۱۴۱۴، ص۴۹</ref>

*حرز دیگری هم با همین عنوان به امام رضا (ع) منسوب است.<ref>رجوع کنید به ابن‌طاووس، ۱۴۱۴، ص۵۱؛ مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۹۱، ص۱۹۴</ref> به‌همراه داشتن حرز جواد، منسوب به [[امام جواد|امام محمدتقی (ع)]]، نیز در میان شیعیان و ایرانیان چندان متداول بوده که «حرز جواد کسی بودن» و «حرز جواد خود کردن»، به معنای «پیوسته با او بودن» و «همیشه کسی را همراه خود کردن»، مَثَل شده است.<ref>رجوع کنید به دهخدا، ذیل «حرز جواد»</ref> در کتب ادعیه و حدیث درباره این حرز، که گویند نخستین بار امام (ع) آن را برای [[مأمون|مأمون عباسی]] نوشته، حکایت شگفت‌انگیزی نقل شده است<ref>رجوع کنید به ابن‌طاووس، ۱۴۱۴، ص۵۲ـ۶۰؛ مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۹۱، ص۳۵۴ـ ۳۶۱</ref> [[محمد بن حسنعلی شوشتری]]، یکی از عالمان سده دوازدهم و نواده عبداللّه‌بن حسین تستری، نیز رساله‌ای به نام آداب حرز الجواد برای [[حسین صفوی|شاه‌سلطان حسین صفوی]] نوشته است.<ref>آقابزرگ طهرانی، ج ۱، ص۱۷</ref>

داوری درباره حرزها و درستی و نادرستی انتساب آنها به [[معصومان|معصومان علیهم‌السلام]]، به بررسی دقیق حدیث‌شناختی یک‌یک آنها از حیث اتصال و انقطاع اسانید و [[ثقه|وثاقت]] و عدم وثاقت راویان نیاز دارد. از پاره‌ای از احادیث متضمن حرزها، از نظر سند، انتقاد شده است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به مجلسی، ۱۳۶۳ش، ج ۱۲، ص۴۳۶ـ۴۴۳؛ همو، ۱۴۰۶ـ۱۴۰۷، ج ۹، ص۱۱۷</ref> گفتنی است که گاهی یک حرز و سبب ورود آن، به دو امام نسبت داده شده است. مثلاً، حرزی از [[امام موسی کاظم علیه السلام|امام موسی‌بن جعفر علیه‌السلام]] نقل شده و گفته شده است که امام وقتی آن را خواند که او را در گودالی پیش درندگان انداخته بودند،<ref>رجوع کنید به ابن‌طاووس، ۱۴۱۴، ص۲۹۱؛ مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۹۱، ص۳۲۷ـ۳۳۱</ref> اما همان حرز و سبب ورود آن، به [[امام رضا|امام علی‌بن موسی‌الرضا علیه‌السلام]] هم نسبت داده شده است<ref>رجوع کنید به ابن‌طاووس، ۱۴۱۴، ص۲۹۸؛ مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۹۱، ص۳۴۹ـ۳۵۴</ref>