حرز: تفاوت میان نسخه‌ها

درباره تفاوت حرز و [[تعویذ]] و [[دعا]] باید گفت اینها مفاهیمی متداخل‌اند و مرز آنها با یکدیگر چندان مشخص نیست. در برخی از کتاب‌های [[حدیث]] حرزها و تعویذها در یک باب و یک ردیف جمع شده‌اند.<ref>برای نمونه رجوع کنید به کلینی، ج ۲، ص۵۶۸؛ مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۹۱، ص۱۹۳ـ۴۰۶</ref> شماری از حرزها نیز ذیل عنوان «عوذات الائمة علیهم‌السلام للحفظ» (تعویذهای [[امامان]] برای حفظ خود از آسیب ها) فراهم آمده‌اند.<ref>برای نمونه رجوع کنید به مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۹۱، ص۱۹۲</ref>

واژه حرز و مشتقات آن در [[قرآن|قرآن کریم]] نیامده، اما در احادیث [[شیعه]] و [[اهل سنت|سنّی]] و ادعیه مأثور این واژه فراوان به‌کار رفته است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به کلینی، ج ۱، ص۲۸۱، ج ۲، ص۲۲۱، ۵۱۹؛ ابن‌بابویه، ۱۴۰۴، ج ۱، ص۱۵۲؛ طوسی، ۱۳۷۸ـ۱۳۸۲، ج ۳، ص۹۷؛ همو، ۱۴۱۱، ص۱۵۱، ۵۷۴؛ ابن‌حنبل، ج ۴، ص۶۰؛ ابن‌ماجه، ج ۲، ص۱۲۷۲</ref> شماری از این حدیث ها، از جمله حدیث [[انس بن مالک]]<ref>رجوع کنید به متقی، ج ۲، ص۶۶۶ـ۶۶۷</ref> و حدیث منقول از [[حضرت علی|علی‌بن ابی‌طالب]](ع)،<ref>سیوطی، ذیل اسراء: ۴۵؛ متقی، ج ۲، ص۶۶۶</ref> حاکی از کاربرد حرز، به معنای مصطلح، در صدر [[اسلام]] است به این معنا که [[پیامبر(ص)]]، [[امامان]] و برخی از [[صحابه]] و تابعان و اتباع ایشان برای حفظ خود یا دیگران از گزندها و آسیب‌ها حرز به‌کار می‌برده و نتیجه مطلوب را نیز به دست می‌آورده‌اند.

استعمال حرز برای مصونیت از آزار [[شیطان|شیاطین]] و [[جن|جنّیان]] و نوشتن یا املا کردن حرز برای شفای بیماران، نزد [[صوفیان]] نیز متداول بوده است، چنان‌که [[ابوسعید ابوالخیر]] یک رباعی سروده و بر آن شرحهایی به نام «حورائیه» نوشته شده است.<ref>محمدبن منوّر، بخش ۱، مقدمه شفیعی کدکنی، صصدونوزده</ref> این رباعی حرزی بوده که ابوسعید برای شفای استاد خود، که در بستر افتاده بوده، املا کرده است.<ref>رجوع کنید به محمدبن منوّر، بخش ۱، ص۲۷۴</ref> [[ابن عربی]]<ref>ص ۲۶۴</ref> نیز حرزی را به [[حضرت سلیمان|سلیمان‌بن داود نبی]] نسبت داده است.

حرزها از نظر کوتاهی و بلندی باهم تفاوت دارند. برخی، مانند حرزی به‌نام «حرز خدیجه»، از چند کلمه تجاوز نمی‌کنند،<ref>رجوع کنید به ابن‌طاووس، ۱۴۱۴، ص۱۷؛ مجلسی، ۱۴۰۴، ج ۹۱، ص۲۱۰، ۲۲۴</ref> اما برخی مرکب از چند سطر و بعضی نیز چون حرز منسوب به [[امام سجاد علیه‌السلام]]<ref>رجوع کنید به ابن‌طاووس، ۱۴۱۴، ص۲۳ـ۲۸</ref> و حرز منسوب به [[امام صادق علیه‌السلام]]<ref>رجوع کنید به همان، ص۳۴ـ۳۸؛ مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۹۱، ص۲۷۳ـ۲۷۹</ref> مفصّل و طولانی‌اند.

درون‌مایه حرزها نیز باهم متفاوت‌اند. برخی حرزها آیاتی از [[قرآن]]اند، مانند [[آیة الکرسی]] و آیه «وَ اِنْ یکاد». این آیات را «آیات الحرز» خوانده‌اند،<ref>رجوع کنید به ابن‌نجار، ج ۱۸، ص۱۷۰ـ۱۷۱؛ نیز رجوع کنید به الفقه المنسوب للامام الرضا علیه‌السلام، ص۴۰۰؛ ابن‌طاووس، ۱۴۰۹، ص۱۲۵</ref> زیرا از [[رسول خدا(ص)]] منقول است که هرکس ۳۳ آیه از قرآن را در شبی بخواند، در آن شب دزد یا درنده‌ای به وی آسیب نمی‌رساند و خود و خانواده‌اش و اموالش تا صبح در امان و عافیت خواهند بود.<ref>رجوع کنید به سیوطی، ذیل بقره: ۳</ref> امام جعفرصادق نیز آیاتی از قرآن را حرزِ فرزندش [[امام کاظم|موسی علیه‌السلام]] قرار داده بود و آن حضرت نیز آنها را می‌خواند و خود را بدان تعویذ می‌کرد.<ref>ابن‌طاووس، ۱۴۱۴، ص۴۵ـ۴۹؛ مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۹۱، ص۳۳۹</ref>

افزون بر آنچه گفته شد، در احادیث کارهایی نیز حرز معرفی شده است، از جمله همراه داشتن [[تربت]] [[امام حسین علیه‌السلام]] به‌ویژه در سفر،<ref>ابن‌قولویه، ص۴۷۳ـ۴۷۴؛ طوسی، ۱۳۷۸ـ۱۳۸۲، ج ۶، ص۷۴ـ ۷۵؛ حرّعاملی، ج ۱۱، ص۴۲۷ـ۴۲۸</ref> تدهین با روغن درخت‌بان،<ref>ابن‌بسطام، ص۹۴</ref> همراه داشتن عصایی از درخت بادام تلخ در سفر،<ref>ابن‌بابویه، ۱۴۰۴، ج ۲، ص۲۷۰</ref> حک کردن برخی اذکار بر نگین انگشتری،<ref>همو، ۱۳۶۸ش، ص۱۸۰</ref> در دست کردن خاتم عقیق<ref>کلینی، ج ۶، ص۴۷۰؛ ابن‌بابویه، ۱۳۶۲ش، ج ۱، ص۱۹۹</ref> و به همراه داشتن انگشتری با نگین عقیق زرد.<ref>ابن‌طاووس، ۱۴۰۹، ص۴۸</ref>

کثرت حرزها نیز چشمگیر است. به [[پیامبر(ص)]] و همسرش [[خدیجه]] و دخترش [[حضرت فاطمه زهرا سلام‌ الله علیها|فاطمه زهرا(س)]] و هریک از امامان معصوم حرزهایی منسوب است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به ابن‌طاووس، ۱۴۱۴، ص۱۴ـ۶۴؛ مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۹۱، ص۲۰۸ـ۳۷۱</ref> نامدارترین حرزها عبارت‌اند از:

# «[[رقعة الجیب|رُقْعَةُ الجَیب]]» نیز حرزی منسوب به امام [[امام رضا|علی‌بن موسی‌الرضا علیه‌السلام]] است، که چون کنیزک [[حمید بن قحطبه طائی|حُمَیدبن قحطبه]] به هنگام شستن جامه امام آن را در جیب وی یافته، به این‌نام خوانده شده است.<ref>ابن‌بابویه، ۱۳۶۳ش، ج ۲، ص۱۳۸؛ ابن‌طاووس، ۱۴۱۴، ص۴۹</ref>

# حرز دیگری هم با همین عنوان به امام رضا علیه‌السلام منسوب است.<ref>رجوع کنید به ابن‌طاووس، ۱۴۱۴، ص۵۱؛ مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۹۱، ص۱۹۴</ref> به‌همراه داشتن حرز جواد، منسوب به [[امام جواد|امام محمدتقی علیه‌السلام]]، نیز در میان شیعیان و ایرانیان چندان متداول بوده که «حرز جواد کسی بودن» و «حرز جواد خود کردن»، به معنای «پیوسته با او بودن» و «همیشه کسی را همراه خود کردن»، مَثَل شده است.<ref>رجوع کنید به دهخدا، ذیل «حرز جواد»</ref> در کتب ادعیه و حدیث درباره این حرز، که گویند نخستین بار امام علیه‌السلام آن را برای [[مأمون|مأمون عباسی]] نوشته، حکایت شگفت‌انگیزی نقل شده است<ref>رجوع کنید به ابن‌طاووس، ۱۴۱۴، ص۵۲ـ۶۰؛ مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۹۱، ص۳۵۴ـ ۳۶۱</ref> [[محمدبن حسنعلی شوشتری]]، یکی از عالمان سده دوازدهم و نواده عبداللّه‌بن حسین تستری، نیز رساله‌ای به نام آداب حرز الجواد برای [[حسین صفوی|شاه‌سلطان حسین صفوی]] نوشته است.<ref>آقابزرگ طهرانی، ج ۱، ص۱۷</ref>

داوری درباره حرزها و درستی و نادرستی انتساب آنها به [[معصومان|معصومان علیهم‌السلام]]، به بررسی دقیق حدیث‌شناختی یک‌یک آنها از حیث اتصال و انقطاع اسانید و وثاقت و عدم وثاقت راویان نیاز دارد. از پاره‌ای از احادیث متضمن حرزها، از نظر سند، انتقاد شده است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به مجلسی، ۱۳۶۳ش، ج ۱۲، ص۴۳۶ـ۴۴۳؛ همو، ۱۴۰۶ـ۱۴۰۷، ج ۹، ص۱۱۷</ref> گفتنی است که گاهی یک حرز و سبب ورود آن، به دو امام نسبت داده شده است. مثلاً، حرزی از [[امام موسی کاظم علیه‌السلام|امام موسی‌بن جعفر علیه‌السلام]] نقل شده و گفته شده است که امام وقتی آن را خواند که او را در گودالی پیش درندگان انداخته بودند،<ref>رجوع کنید به ابن‌طاووس، ۱۴۱۴، ص۲۹۱؛ مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۹۱، ص۳۲۷ـ۳۳۱</ref> اما همان حرز و سبب ورود آن، به [[امام رضا|امام علی‌بن موسی‌الرضا علیه‌السلام]] هم نسبت داده شده است<ref>رجوع کنید به ابن‌طاووس، ۱۴۱۴، ص۲۹۸؛ مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۹۱، ص۳۴۹ـ۳۵۴</ref>