۱۷٬۱۰۳
ویرایش
فقه الرضا (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
جز
تمیزکاری
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جز (− رده:کتاب‌های منسوب، + رده:کتاب‌های منسوب به امامان (هاتکت)) |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جز (تمیزکاری) |
||
| خط ۲۹: | خط ۲۹: | ||
}} | }} | ||
'''فقه الرضا''' کتابی | '''فقه الرضا''' کتابی منسوب به [[امام رضا(ع)]]. درباره صحت این انتساب نظرات مختلفی وجود دارد. بسیاری از فقها این انتساب را به دلیل عدم اشاره فقهای اولیه به آن مخصوصاَ [[شیخ صدوق]] که همه آثار مربوط به امام رضا(ع) را در کتاب [[عیون اخبار الرضا]] جمع‌آوری کرده است، وجود عبارات متعارض و وجود مباحثی مخالف [[مذهب شیعه]] صحیح ندانسته‌اند. [[محمدتقی مجلسی]] اولین بار در تاریخ شیعه نامی از این کتاب برده است. به دلیل ذکر نشدن سلسله سند روایات، بسیاری از فقها به روایات آن توجه نکرده‌اند. | ||
==فقه الرضا؛ کتابی حدیثی یا فتوایی== | ==فقه الرضا؛ کتابی حدیثی یا فتوایی== | ||
فقه الرضا کتابی منتسب به [[امام رضا علیه السلام|امام رضا(ع)]] است<ref>منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۱۰؛ | فقه الرضا کتابی منتسب به [[امام رضا علیه السلام|امام رضا(ع)]] است<ref>منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۱۰؛ مهریزی، صدرائی خوئی، میراث حدیث شیعه، ۱۳۸۰ش، ج۷، ص۴۵۷.</ref> که در میان علمای قرن‌های اولیه معروف نبوده است.<ref>قرشی، پژوهشی دقیق در زندگانی امام علی بن موسی الرضا، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۴۰۴.</ref> و تا زمان [[محمدتقی مجلسی|علامه مجلسی]] قرن یازدهم هیچ نشانی از این کتاب در تاریخ [[فقه شیعه]] وجود ندارد و هیچ یک از فقهای اولیه در کتاب‌های خود به آن اشاره نکردند. روایات این کتاب به صورت مرسل نقل شده است یعنی سلسله سند آن تا امام کامل نیست و به همین دلیل بسیاری از فقها در استنباط احکام شرعی به آن استناد نکرده‌اند.<ref>منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۱۱- ۴۲؛ مهریزی، صدرائی خوئی، میراث حدیث شیعه، ۱۳۸۰ش، ج۷، ص۴۶۵.</ref> این کتاب در ۱۱۹ باب تنظیم شده است و از باب «مواقیت الصلاه» آغاز و به باب « القضاء و المشیة و الإراده» ختم شده است. در این کتاب مجموعه [[حدیث|روایاتی]] در قالب [[فتوا|فتاوا]] جمع‌آوری شده است.<ref> نگاه کنید به: منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق.</ref> این کتاب از جمله کتاب‌هایی است که به دلیل این انتساب در مراجع و مصادر مختلفی از آن بحث شده است و نظرات مختلفی پیرامون آن ارائه شده است.<ref> منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۱۰؛ مهریزی، صدرائی خوئی، میراث حدیث شیعه، ۱۳۸۰ش، ج۷، ص۴۵۷.</ref> برخی معتقدند که این کتاب یک کتاب حدیثی است و برخی دیگر این کتاب را به عنوان یک کتاب فقهی-فتوایی معرفی‌کرده‌اند.<ref>منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۱۱.</ref> | ||
==۹ قرن فاصله میان تألیف و انتشار == | ==۹ قرن فاصله میان تألیف و انتشار == | ||
در مورد تاریخچه ظهور و پدید آمدن کتاب فقه الرضا در تاریخ فقه [[مذهب جعفری|شیعه]] دو نقل وجود دارد: | در مورد تاریخچه ظهور و پدید آمدن کتاب فقه الرضا در تاریخ فقه [[مذهب جعفری|شیعه]] دو نقل وجود دارد: | ||
# علامه [[محمدتقی مجلسی|محمد تقی مجلسی]] نقل کرده‌است که شخص ثقه‌ای به نام قاضی [[سید امیر حسین]] این کتاب (فقه الرضا) را به او هدیه داده است و به او گفته که من در سال‌هایی که در مکه، مجاور بودم، عده‌ای از قمی‌ها این کتاب را آورده و به من هدیه کردند، آنها گفتند که این کتاب، مربوط به [[امام رضا علیه السلام|امام هشتم(ع)]] است که از طریق پدران‌شان به دست‌شان رسیده است. آنها این کتاب را برای من آوردند تا مطالب این کتاب را ببینم و من از آن کتاب یک نسخه تهیه کردم. سید به علامه مجلسی می‌گوید بنا به قرائنی برای من علم حاصل شد که آن کتاب نوشته امام رضا(ع) است. | # علامه [[محمدتقی مجلسی|محمد تقی مجلسی]] نقل کرده‌است که شخص ثقه‌ای به نام قاضی [[سید امیر حسین]] این کتاب (فقه الرضا) را به او هدیه داده است و به او گفته که من در سال‌هایی که در مکه، مجاور بودم، عده‌ای از قمی‌ها این کتاب را آورده و به من هدیه کردند، آنها گفتند که این کتاب، مربوط به [[امام رضا علیه السلام|امام هشتم(ع)]] است که از طریق پدران‌شان به دست‌شان رسیده است. آنها این کتاب را برای من آوردند تا مطالب این کتاب را ببینم و من از آن کتاب یک نسخه تهیه کردم. سید به علامه مجلسی می‌گوید بنا به قرائنی برای من علم حاصل شد که آن کتاب نوشته امام رضا(ع) است. علامه مجلسی هم یک نسخه از آن نسخه قاضی امیرحسین تهیه کرد.<ref>علامه مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۱.</ref> | ||
# [[ملا احمد نراقی]] در کتاب [[عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام (کتاب)|عوائد]] عنوان کرده است که یک نسخه از فقه الرضا به [[خط کوفی]] در خزانه رضویه موجود بوده که [[امام رضا علیه السلام|امام(ع)]] این کتاب را برای اهل [[خراسان بزرگ|خراسان]] نوشتند و نسخه‌ای به خط کوفی نیز از آن به [[مکه]] برده شده است. بعداً شخصی به نام مولا میرزا مقدس ([[مولا مقدس آقا میرزا محمد]])، این را از خط کوفی به خط معمولی تبدیل کرده است. برخی گفته‌اند که این نسخه خط کوفی که به مکه برده شده، در کتابخانه‌ای در [[طائف]] وجود دارد، که کتب | # [[ملا احمد نراقی]] در کتاب [[عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام (کتاب)|عوائد]] عنوان کرده است که یک نسخه از فقه الرضا به [[خط کوفی]] در خزانه رضویه موجود بوده که [[امام رضا علیه السلام|امام(ع)]] این کتاب را برای اهل [[خراسان بزرگ|خراسان]] نوشتند و نسخه‌ای به خط کوفی نیز از آن به [[مکه]] برده شده است. بعداً شخصی به نام مولا میرزا مقدس ([[مولا مقدس آقا میرزا محمد]])، این را از خط کوفی به خط معمولی تبدیل کرده است. برخی گفته‌اند که این نسخه خط کوفی که به مکه برده شده، در کتابخانه‌ای در [[طائف]] وجود دارد، که کتب [[سید علی خان شیرازی]] در آنجاست و این کتاب، جزو کتاب‌های سید علی خان است. <ref>نراقی، عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام، ۱۳۷۵ش، ص۷۱۷.</ref> | ||
[[پرونده:تصویری از نسخه خطی کتاب فقه الرضا.jpeg|بندانگشتی|تصویری از نسخه خطی کتاب فقه الرضا موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران- قابل دسترسی در [http://dl.nlai.ir/UI/1509d5c2-d294-4222-a5be-75f834d09362/LRRView.aspx اینجا]]] | [[پرونده:تصویری از نسخه خطی کتاب فقه الرضا.jpeg|بندانگشتی|تصویری از نسخه خطی کتاب فقه الرضا موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران- قابل دسترسی در [http://dl.nlai.ir/UI/1509d5c2-d294-4222-a5be-75f834d09362/LRRView.aspx اینجا]]] | ||
| خط ۴۷: | خط ۴۷: | ||
== نویسنده فقه الرضا کیست؟== | == نویسنده فقه الرضا کیست؟== | ||
دربارهٔ مؤلف این کتاب آرا و دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد: <ref> | دربارهٔ مؤلف این کتاب آرا و دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد: <ref>مهریزی، صدرائی خوئی، میراث حدیث شیعه، ۱۳۸۰ش، ج۷، ص۴۶۰- ۴۶۱؛ منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۱۰. </ref> | ||
#مؤلف آن [[امام رضا علیه السلام|امام رضا(ع)]] است. | #مؤلف آن [[امام رضا علیه السلام|امام رضا(ع)]] است. | ||
#یکی از فرزندان [[ائمه(ع)|ائمه]] به دستور امام آن را نوشته است. | #یکی از فرزندان [[ائمه(ع)|ائمه]] به دستور امام آن را نوشته است. | ||
#یکی از [[اصحاب امام رضا(ع)|اصحاب امام رضا]](ع) روایات را از آن حضرت، روایت نموده است. | #یکی از [[اصحاب امام رضا(ع)|اصحاب امام رضا]](ع) روایات را از آن حضرت، روایت نموده است. | ||
#تألیف یکی از اصحاب امام رضا(ع) است. | #تألیف یکی از اصحاب امام رضا(ع) است. | ||
#این کتاب همان کتاب [[المقنعه (کتاب)|المقنعه | #این کتاب همان کتاب [[المقنعه (کتاب)|المقنعه]] منسوب به [[امام حسن عسکری علیه السلام|امام حسن عسكرى(ع)]] است. | ||
#این کتاب را یکی از | #این کتاب را یکی از راویان ائمه(ع) نوشته است. | ||
#این کتاب توسط یکی از قدمای اصحاب تألیف شده است. | #این کتاب توسط یکی از قدمای اصحاب تألیف شده است. | ||
#این کتاب همان کتاب الشرایع [[علی بن حسین بن موسی بن بابویه|علی بن بابویه قمی]] است. | #این کتاب همان کتاب الشرایع [[علی بن حسین بن موسی بن بابویه|علی بن بابویه قمی]] است. | ||
#این کتاب همان کتاب [[التکلیف (کتاب)|التکلیف]] [[شلمغانی|شَلْمَغانی]] است. | #این کتاب همان کتاب [[التکلیف (کتاب)|التکلیف]] [[شلمغانی|شَلْمَغانی]] است. | ||
# مؤلف این کتاب مجهول است. <ref> | # مؤلف این کتاب مجهول است. <ref>مهریزی، صدرائی خوئی، میراث حدیث شیعه، ۱۳۸۰ش، ج۷، ص۴۶۰- ۴۶۱؛ منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۱۰. </ref> | ||
[[محمدتقی مجلسی|محمد تقی مجلسی]] و [[محمدباقر مجلسی|پسرش]]، [[محمود فاضل کاشانی]]، [[سید علی طباطبایی|سیّد علی طباطبایی]] معروف به صاحب [[ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل (کتاب)|ریاض]]، [[سید محمد طباطبایی مجاهد|محمد بن علی طباطبایی]] صاحب [[مفاتیح الاصول (کتاب)|مفاتیح الاصول]]، [[یوسف بن احمد بحرانی|محدث بحرانی]]، [[ | [[محمدتقی مجلسی|محمد تقی مجلسی]] و [[محمدباقر مجلسی|پسرش]]، [[محمود فاضل کاشانی]]، [[سید علی طباطبایی|سیّد علی طباطبایی]] معروف به صاحب [[ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل (کتاب)|ریاض]]، [[سید محمد طباطبایی مجاهد|محمد بن علی طباطبایی]] صاحب [[مفاتیح الاصول (کتاب)|مفاتیح الاصول]]، [[یوسف بن احمد بحرانی|محدث بحرانی]]، [[ملا احمد نراقی]] و [[شیخ مفید]] از جمله علما و فقهایی هستند که بر این کتاب اعتماد کردند و از روایات آن با وجود اینکه برخی از سلسله سندهای آنها حذف شده‌اند و به عبارتی [[مرسل]] هستند، در استنباط [[احکام شرعی]] استفاده کرده‌اند.<ref>منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۸-۲۲؛ قرشی، پژوهشی دقیق در زندگانی امام علی بن موسی الرضا علیه السلام، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۴۰۵.</ref> اما بسیاری از فقها مخصوصا متاخرین به دلیل مرسل بودند روایت‌های این کتاب به آن توجه نکرده‌اند و در استنباط احکام شرعی از آن استفاده نکرده‌اند. | ||
===دلایل صحیح بودن انتساب به امام=== | ===دلایل صحیح بودن انتساب به امام=== | ||
# قاضی امیر حسین [[حدیث|محدث]] و عالم بوده است پس شهادت و علم او در این خصوص مورد قبول است. اما برخی در این نظر مناقشه کرده‌اند و معتقدند که علم قاضی امیر حسین برای دیگر [[مجتهد|فقها]] حجیت ندارد، چرا که مساله مهم نحوه علم قاضی امیرحسین است که از آن هیچ اطلاعی در دست نداریم.<ref>منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۳۰-۳۱؛ خویی، مصباح الفقاهه، ۱۴۳۰ق، ص۱۹-۲۰؛ مهریزی، صدرائی خوئی، میراث حدیث شیعه، ۱۳۸۰ش، ج۷، ص۴۶۸.</ref> | # قاضی امیر حسین [[حدیث|محدث]] و عالم بوده است پس شهادت و علم او در این خصوص مورد قبول است. اما برخی در این نظر مناقشه کرده‌اند و معتقدند که علم قاضی امیر حسین برای دیگر [[مجتهد|فقها]] حجیت ندارد، چرا که مساله مهم نحوه علم قاضی امیرحسین است که از آن هیچ اطلاعی در دست نداریم.<ref>منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۳۰-۳۱؛ خویی، مصباح الفقاهه، ۱۴۳۰ق، ص۱۹-۲۰؛ مهریزی، صدرائی خوئی، میراث حدیث شیعه، ۱۳۸۰ش، ج۷، ص۴۶۸.</ref> | ||
# عباراتی همچون: «یقول عبدالله علی بن موسی الرضا»، «نحن معاشر اهل البیت»، «امرنی ابی(اشاره به [[امام کاظم(ع)]])» و «جدنا [[امیر المومنین|امیر المؤمنين(ع)]]» در این کتاب وجود دارد که موجب اطمینان صدور این کتاب از امام(ع) می‌شود. <ref>منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۲۹-۳۰؛ خویی، مصباح الفقاهه، ۱۴۳۰ق، ص۲۰-۲۱.</ref> [[سید ابوالقاسم خویی| | # عباراتی همچون: «یقول عبدالله علی بن موسی الرضا»، «نحن معاشر اهل البیت»، «امرنی ابی(اشاره به [[امام کاظم(ع)]])» و «جدنا [[امیر المومنین|امیر المؤمنين(ع)]]» در این کتاب وجود دارد که موجب اطمینان صدور این کتاب از امام(ع) می‌شود. <ref>منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۲۹-۳۰؛ خویی، مصباح الفقاهه، ۱۴۳۰ق، ص۲۰-۲۱.</ref> [[سید ابوالقاسم خویی|آیت الله خویی]] در کتاب [[مصباح الفقاهه (کتاب)|مصباح الفقاهة]] در جواب این دلیل گفته است از آنجا که مؤلف این کتاب برای ما مجهول است، برای اینکه این نسبت‌ها یا عبارات دورغ نباشد هیچ دلیل قانع کننده‌ای وجود ندارد. علاوه بر این ممکن است یکی از رجال علوی، رجال [[سادات]] و کسی که از فرزندان [[ائمه(ع)|ائمه]] این کتاب را نوشته باشد. در این صورت جملاتی همچون «نحن معاشر اهل البیت»، «جدنا»، «عن ابی» از شخصی که مثلاً نوه [[امام موسی کاظم علیه السلام|امام کاظم(ع)]] است صحیح می‌باشد.<ref>خویی، مصباح الفقاهه، ۱۴۳۰ق، ص۲۰-۲۱.</ref> | ||
===دلایل صحیح نبودن انتساب به امام=== | ===دلایل صحیح نبودن انتساب به امام=== | ||