دحو الارض: تفاوت میان نسخه‌ها

'''دَحْوُ الْأرْض''' به معنای گستراندن زمین، روز بیرون آمدن زمین از زیر آب است. برخی آن را به گسترش دادن خشکی‌های زمین و بعضی به حرکت زمین معنا کرده‌اند. بنابر منابع روایی، گسترده شدن زمین در روز [[۲۵ ذی‌القعده]] بوده است. همچنین براساس منابع حدیثی و تاریخی، نخستین جایی از زمین که از آب سر برآورد، [[مکه]] یا [[کعبه]] بود.

آیه ۳۰ [[سوره نازعات]] وَالْأَرْ‌ضَ بَعْدَ ذَٰلِک دَحَاهَا؛ و زمین را پس از آن گسترانید»، تنها [[آیه|آیه‌ای]] است که به دحو الارض اشاره دارد. مفسران در [[تفسیر قرآن|تفسیر آیه]] اختلاف کرده‌اند. بیشتر مفسران معتقدند زمین پیش از آسمان خلق و پس از آفرینش آسمان، گسترده شد؛ اما از نظر [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]]، آفرینش و گسترده شدن زمین یکی است و پس از خلق آسمان رخ داده است. به گفته [[محمد بن جریر بن یزید طبری|طبری]]، اختلاف مفسران به اختلاف در معنای «بعد ذلک» بازمی‌گردد.

بنابر بعضی [[حدیث|روایات]] در این روز وقایعی همچون فرود آمدن [[کشتی نوح]] بر کوه جودی، تولد [[حضرت ابراهیم(ع)]] و [[حضرت عیسی(ع)]] و نزول نخستین رحمت خدا بر [[حضرت آدم(ع)]] به وقوع پیوسته است. دحو الارض در [[فرهنگ اسلامی]] از روزهای بافضلیت شناخته می‌شود و اعمالی همچون [[غسل]]، [[روزه]] و [[نماز]] در آن سفارش شده است.  

دَحْوُ الأرْض، اصطلاحی [[قرآن|قرآنی]] و [[حدیث|حدیثی]]<ref>[http://rch.ac.ir/article/Details/9117 هادیان رسنان، «دحو الارض»، دانشنامه جهان اسلام.]</ref> به معنای گستراندن زمین است.<ref> مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۶، ص۱۰۰. </ref> به گفته [[ناصر مکارم شیرازی|آیت الله مکارم شیرازی]] در [[تفسیر نمونه (کتاب)|تفسیر نمونه]]، منظور از آن این است که سطح زمین را در آغاز، آب‌های حاصل آمده از باران‌های سیلابی فرا گرفته بود. این آب‌ها، به تدریج در گودال‌های زمین فرو رفتند و خشکی‌ها از زیر آب، سربرآوردند و روز به روز گسترده شدند تا به حالت کنونی درآمدند.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۶، ص۱۰۰ و ۱۰۱.</ref> از نظر [[ابوالحسن شعرانی]]، دحو الارض به معنای گسترانیدن خشکی های زمین است نه کره زمین.<ref>شعرانی، نثر طوبی، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۲۵۳.</ref> [[حسن حسن‌زاده آملی]] نیز آن را به معنای گسترده شدن زمین از برآمده‌ترین نقطه آن معنا کرده است.<ref>حسن‌زاده آملی، هزار و یک کلمه، ۱۳۸۱ش، ج۳، ص۹۹.</ref> برخی از [[تفسیر قرآن|مفسران]] نیز دحو را به معنای حرکت دادن و دحو الارض را به معنای حرکت زمین معنا و تفسیر کرده‌اند.<ref>صادقی تهرانی، ستارگان از دیدگاه قرآن، ۱۳۸۵ش، ص۱۲۹-۱۳۲.</ref>

دحو در لغت به معنای گسترش دادن<ref>فراهیدی، کتاب العین، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۲۸۰، ذیل «دحو»؛ ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۱۴، ص۲۵۱.</ref> و چیزی را از جای آن برکندن<ref>راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ۱۴۱۲ق، ص۳۰۸، ذیل «دحا».</ref>‌ آمده است. در تفسیر نمونه آمده است که دحو به معای گستردن است؛ اما بعضی آن را به معنی تکان دادن چیزی از محل اصلی‌اش معنا کرده‌اند. این دو معنا، لازم و ملزوم یکدیگر بوده و به یک ریشه بازمی‌گردند.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۶، ص۱۰۰.</ref>

بنابر منابع حدیثی و [[فقه|فقهی]]، دحوالارض روز [[۲۵ ذی‌القعده]] است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۱۵۰؛ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۸۹، ح۱۸۱۴ و ص۲۴۲، ح۲۳۰۰؛ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۶۶۹؛ طوسی، النهایة، نشر دارالاندلس، ص۱۶۹.</ref> به گزارش برخی منابع کهن وقوع دحو الارض بنابر [[تقویم هجری خورشیدی|سالشمار شمسی]]، در [[مهر]] روی داده است.<ref>بیرونی، الآثار الباقیه، ۱۳۸۰ش، ص۲۷۳.</ref> مطابق برخی روایات، در این روز اتفاقاتی در رابطه با برخی [[پیامبران]] واقع شده است که عبارتند از:

در [[قرآن]] تنها در آیه ۳۰ [[سوره نازعات]] «وَالْأَرْ‌ضَ بَعْدَ ذَٰلِک دَحَاهَا؛ و زمین را پس از آن گسترانید»، به دحو الارض اشاره شده است و مفسران ذیل آن، درباره چگونگی آفرینش زمین و گسترش آن سخن گفته‌اند.<ref>[http://rch.ac.ir/article/Details/9117 هادیان رسنان، «دحو الارض»، دانشنامه جهان اسلام.]</ref>  

گفته شده بیشتر علما براین باورند که آفرینش زمین پیش از آسمان بود؛ ولی پس از خلق آسمان، گسترده شد.<ref>نگاه کنید به کاشانی، منهاج الصادقین، نشر کتابفروشی اسلامیه، ج۱۰، ص۱۴۵ و۱۴۶.</ref> [[علامه طباطبایی]]، آفرینش زمین و گسترش آن را یکی شمرده و آن را بعد از آسمان دانسته است. از نظر وی، از آنجا که زمین، کروی شکل است، گستردن آن به جز آفرینش آن به این شکل، نمی‌تواند باشد.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۷، ص۳۶۵.</ref> به گفته وی، پس از آنکه [[خدا|خداوند]]، آسمان را بنا کرد و هر جزئش را در جای خود قرار داد، زمین را بگستراند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲۰، ص۱۹۰.</ref> از نظر [[فخر رازی]] نیز منظور از «دحو»، نوعی گستردن است که زمین را آماده رویاندن گیاهان کند و این تنها پس از خلقت آسمان حاصل می‌شود.<ref>فخر رازی، التفسیر الکبیر،‌ دار احیاء التراث العربی، ج۳۱، ص۴۶.</ref>

[[محمد بن جریر طبری]] با اشاره به اختلاف نظر مفسران درباره معنای «بعد ذلک»، نوشته است برخی از مفسران کلمه «بعد» را به معنای اصلی آن، که خلاف «قبل» است، دانسته و معتقدند که گسترش زمین پس از آفرینش آسمان بوده است. در مقابل، گروهی دیگر «بعد ذلک» را به معنای «مع ذلک» گرفته و گفته‌اند که زمین پیش از آسمان آفریده و گسترده شده است.<ref>طبری، جامع البیان،‌ دار المعرفة، ج۳۰، ص۲۹.</ref>

[[علامه مجلسی]] اشکالات وارد بر خلق و گسترش زمین را پاسخ داده است<ref>مجلسی، بحار الانوار،‌ دار احیاء التراث العربی، ج۵۴، ص۲۲–۲۵.</ref> و [[روایات]] را بر آن تطبیق داده است.<ref>مجلسی، بحار الانوار،‌ دار احیاء التراث العربی، ج۵۴، ص۲۵–۲۱۶.</ref>

برخی از مفسران، آیه سی‌ام نازعات را اشاره به حرکت زمین دانسته‌اند.<ref>نگاه کنید به صادقی تهرانی، ستارگان از دیدگاه قرآن، ۱۳۸۵ش، ص۱۲۹-۱۳۲؛ رضایی اصفهانی، پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، ۱۳۸۱ش، ص۱۷۷ و ۱۷۸.</ref> [[آیت الله طالقانی]] در تفسیر «[[پرتوی از قرآن (کتاب)|پرتوی از قرآن]]» گفته است اگر «دحا» به معنای پرتاب کردن باشد، آیه سی‌ام نازعات به مرحله نخستین خلقت زمین و جدا شدن آن از منشأ اصلی خود اشاره دارد؛ اما اگر «دحا» به معنای گستردن و ‌آماده کردن باشد، چنان‌که نظر مفسرین با استناد به ظاهر لغت همین است، [[آیه]] مربوط به دوره‌ای است که زمین سرد شده و سطح آن، آماده برای ظهور برکات و رحمت خدا و زندگی شده است. احتمال دارد آیه هر دو معنا را نیز شامل شود.<ref>طالقانی، پرتوی از قرآن، ۱۳۶۲ش، ص۱۰۵ و ۱۰۶.</ref>

در منابع روایی و تاریخی، به گسترده شدن زمین از زیر [[کعبه]] تصریح شده است.<ref> برای نمونه نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۱۴۹و۱۵۰، ح۴ و ص۱۸۹، ح۳ و ۵؛ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۲۴۱ و۲۴۲؛ فرات کوفی، تفسیر فرات، ۱۴۱۰ق، ص۱۸۵؛ فاکهی، أخبار مکه فی قدیم الدهر و حدیثه، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۲۹۵؛ قزوینی، آثار البلاد و اخبار العباد، ۱۹۹۸ م، ص۱۱۴. </ref> از جمله در [[حدیث|روایتی]] از [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]] نقل شده است که [[۲۵ ذی‌القعده]]، زمین از زیر کعبه گسترده و پهن شد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۱۵۰؛ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۸۹، ح۱۸۱۴ و ص۲۴۲، ح۲۳۰۰.</ref>

در حدیثی از [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]] نیز نقل شده است که خداوند هنگامی که [[اراده الهی|اراده]] کرد زمین را بیافریند، به باد امر فرمود بر سطح ‌آب‌ها کوبیده شود، در این هنگام موج‌هایی پدید آمد و بر روی آب‌ها، کف ایجاد شد. خداوند کف‌ها را در مکان کعبه جمع کرد و از آن، کوهی از کف پدید آورد و سپس زمین را از زیر آن گستراند.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۱۹۰، ح۷؛ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۴۱، ح۲۲۹۶.</ref>

[[ابوالحسن شعرانی|علامه شعرانی]] با اشاره به سازگاری دحو الارض با یافته‌های علمی، می‌گوید دانشمندان علوم تجربی معتقدند در آغازِ آفرینش زمین، آب همه سطح زمین را فرا گرفته بود و به تدریج خشکی‌ها از آب بیرون آمدند؛ چنان‌که امروزه نیز گاهی بر اثر زلزله یا آتشفشانی و علل دیگر، سطح کف دریا بالا می‌آید و جزیره‌ای نو پدید می‌آید.<ref>شعرانی، پژوهش‌های قرآنی علامه شعرانی، ۱۳۸۶ش، ج۳،‌ ص۱۳۱۶.</ref> هنگامی که آب فرو نشست، قهراً بلندترین نقطه زمین، نخستین بار ظاهر می‌شود و از آب بیرون می‌آید. از آنجا که کعبه، بلندترین نقطه زمین بود، اولین نقطه زمین است که پس از فرو نشستن آب، ظاهر شد. سایر نقاط زمین پس از [[کعبه]] از آب بیرون آمدند و خشکی‌های زمین به تدریج گسترش یافت که از آن به دحو الارض تعبیر شده است.<ref>حسن‌زاده آملی، هزار و یک کلمه، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۴۶۰ و ۴۶۱.</ref> [[ناصر مکارم شیرازی]] نیز ضمن تأکید بر سازگاری دحو الارض با اکتشافات علمی، می‌نویسد سرزمین [[مکه]]،‌ نخستین نقطه‌ای است که از آب سربرآورد. اگر ارتفاع این سرزمین در حال حاضر، مرتفع‌ترین نقطه زمین نیست، منافاتی ندارد؛ زیرا از آن روز صدها میلیون سال می‌گذرد و تاکنون وضعیت نقاط زمین به کلی دگرگون شده، بعضی از کوه‌ها در اعماق اقیانوس‌ها قرار گرفته و بعضی از اعماق اقیانوس‌ها تبدیل به قله کوه شده است. این از مسلمات زمین‌شناسی و جغرافیای طبیعی است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۵، ص۳۴۶.</ref>

در کتاب‌های ادعیه برخی اعمال عبادی برای این روز [[مستحب]] شمرده شده است:

* خواندن دو رکعت [[نماز]] در وقت ظهر، در هر رکعت بعد از [[سوره حمد]]، پنج مرتبه [[سوره شمس]] بخواند و بعد از اتمام نماز بگوید:{{عربی|لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ‏}}

|خدایا اى گستراننده کعبه، و شکافننده دانه، و برگیرنده سختى، و برطرف کننده هر گرفتارى، از تو میخواهم در این روز از روزهایت، که حقّش را بزرگ گرداندى، و سبقتش را پیش انداختى، و آن را نزد اهل ایمان امانت و و به سوى خود وسیله قرار دادى، و به رحمت گسترده ات که بر محمّد درود فرستى آن بنده برگزیده ات در پیمان نزدیک، روز دیدار، شکافنده هر امر بسته، و دعوت کننده به حق، و بر اهل بیت پاکش آن راهنمایان، و روشن کنندگان راه حق، ستونهاى جبّار، و متولّیان بهشت و دوزخ، و عطا کن به ما از عطاى در خزانه ات که نه بریده شود، و نه منع گردد، تا به وسیله آن توبه، و بازگشت خوبى براى ما فراهم نمایى

|اى بهترین خوانده شده و کریم ترین امید شده، اى کفایت کننده، اى وفادار، اى آن که لطفش پنهانى است، به لطفت به من لطف کن، و به عفوت خوشبختم نما، و به یارى ات تأییدم فرما، و از ذکر کریمانه ات فراموشم مکن به حق متولیان امرت و نگهبانان رازت و از گرفتاری هاى روزگار تا روز قیامت و برانگیخته شدن خفظم کن هنگام بیرون آمدن جانم، و فرو رفتن در قبرم، و تمام شدن کارم، و سپرى شدن عمرم، اولیایت را به بالینم حاضر کن، خدایا یادم کن، بر طول پوسیدگى، زمانى که در میان توده هاى خاک فرود آیم، و فراموش کنندگان از مردم فراموشم کنند، و در خانه اقامت فرودم آر، و در منزل کرامت جایم ده،

|و از دوستان اولیایت، و برگزیدگان و خاصان درگاهت قرارم ده، و دیدارت را بر من مبارک گردان، و پیش از فرا رسیدن پایان عمرم حسن عمل روزی ام فرما، درحالى که پاک از لغزش ها و گفتار بى پایه و منطق تباه باشم.

خدایا پایه‌هایشان را بشکن، و پیروان و عمّالشان را نابود ساز، زمیه هاى هلاکتشان را به زودى فراهم فرما، و کشورهایشان را از دستشان بگیر، و راه هایشان را بر آنان تنگ کن، و بر آنان که با آنان سهیم و شریکند لعنت فرست.

*طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن (تفسیر الطبری)، بیروت،‌ دار المعرفة، بی‎تا.

* قزوینی، زکریا بن محمد، آثار البلاد و اخبار العباد،‌ بیروت، دار صادر، ۱۹۹۸م.

*مجلسی، محمدباقر، [[بحارالانوار]]، تصحیح [[محمد باقر محمودی]] و دیگران، بیروت،‌ دار احیاء التراث العربی، بی‎تا.