کاربر ناشناس
معتزله: تفاوت میان نسخه‌ها
←ارتباط شیعه و معتزله
imported>Kmhoseini (←منابع) |
imported>Kmhoseini |
||
| خط ۱۸: | خط ۱۸: | ||
==ارتباط شیعه و معتزله== | ==ارتباط شیعه و معتزله== | ||
از میان فرقه‌های کلامی و اعتقادی [[اهل سنت]] معتزله بیش از دیگر فرقه‌ها به شیعیان نزدیک بوده‌اند. در برهه‌هایی از تاریخ٬ ارتباط قوی و نزدیکی بین علمای شیعه و معتزلیان ایجاد شد که به تاثیر و تاثر این دو فرقه از یکدیگر انجامید. | از میان فرقه‌های کلامی و اعتقادی [[اهل سنت]] معتزله بیش از دیگر فرقه‌ها به شیعیان نزدیک بوده‌اند. در برهه‌هایی از تاریخ٬ ارتباط قوی و نزدیکی بین علمای شیعه و معتزلیان ایجاد شد که به تاثیر و تاثر این دو فرقه از یکدیگر انجامید. برخی پژوهشگران شیعه را در علم کلام دنباله رو معتزله دانسته‌اند. بر اساس این نظر شیعیان علم کلام و روش عقل‌گرایی در اصول دین را از معتزله آموختند. این نظر با نقد گروهی از نویسندگان شیعه همراه شده که ریشه عقل‌گرایی در اندیشه شیعه را به تعالیم امامان شیعه باز می‌گرداند. با این حال تاثیر پذیری شیعه از اندیشه کلامی معتزلیان را نمی‌توان انکار کرد٬ هر چند اندیشه شیعه با معتزله همیشه و در همه موضوعات مشترک نبوده و برخی از علمای شیعی در آثار خود به نقد آرای معتزلیان پرداخته‌اند. از سوی دیگر معتزلیان نیز از شیعیان تاثیر پذیرفته اند و به اندیشه‌های شیعی نزدیک شده‌اند چنان که گروهی از معتزله به برتری امام علی(ع) بر دیگر مردمان بعد از پیامبر(ص) اعتقاد دارند هر چند خلافت خلفای پیش از او را بنابر حفظ مصالح اجتماعی صحیح می‌دانند. حتی برخی از معتزلیان مانند ابن قبه رازی٬ شیعه شدند.<ref>جوادی٬ تاثیر اندیشه‌های شیعه بر معتزله٬ 146-149</ref> برخی از نویسندگان شیعه همچنین با استناد به گفتار خود معتزله که پاره ای از عقایدشان را منتسب به آموزه‌ها و سخنان امام علی کرده‌اند٬ بر تاثیر پذیری معتزله از شیعیان تاکید کرده‌اند. <ref>سبحانی٬ تفاوت‌های جوهری دو مکتب کلامی شیعه ومعتزله٬ ص 4-5</ref> | ||
===معتزله و شیعه:نخستین ارتباط ها=== | |||
بنابر برخی گزارش‌ها واصل بن عطا بنیانگذار اعتزال از شاگردان ابو هاشم فرزند محمد بن حنفیه و از این طریق به شکل غیر مستقیم از اندیشه امام علی(ع) بهره برده بود.<ref>جعفریان٬ مناسبات فرهنگی معتزله و شیعه٬ ص 10-11</ref> از سوی دیگر برخی از بزرگان متعزلی مانند نظام(ح160-231ق)از شاگردان هشام بن حکم بود و پاره‌ای از اندیشه‌های کلامی خود را از او آموخت.<ref>جعفریان٬ مناسبات فرهنگی معتزله و شیعه٬ ص 26-28</ref> | |||
برخی دیگر از نویسندگان به تغییر مواضع متعزلیان در طول تاریخ اشاره کرده اند. از این دیدگاه معتزله سیاسی و کلامی در آغاز نزدیکی چندانی با شیعیان نداشتند اما در دوره‌های بعدی تمایلات شیعی بین معتزلیان فزونی یافت. معتزله در آغاز درباب داوری درباره شرکت کنندگان در جنگ جمل و مخالفان امام علی سکوت می‌کردند اما در دوره‌های متاخر بیشتر معتزلیان مخالفان امام علی(ع) در جنگ‌های آن حضرت را گمراه و گناه‌کار می‌دانستند و بر حقانیت امام علی(ع) تصریح می‌کردند.<ref>جعفریان٬ مناسبات فرهنگی معتزله و شیعه٬ ص 7-8</ref> | برخی دیگر از نویسندگان به تغییر مواضع متعزلیان در طول تاریخ اشاره کرده اند. از این دیدگاه معتزله سیاسی و کلامی در آغاز نزدیکی چندانی با شیعیان نداشتند اما در دوره‌های بعدی تمایلات شیعی بین معتزلیان فزونی یافت. معتزله در آغاز درباب داوری درباره شرکت کنندگان در جنگ جمل و مخالفان امام علی سکوت می‌کردند اما در دوره‌های متاخر بیشتر معتزلیان مخالفان امام علی(ع) در جنگ‌های آن حضرت را گمراه و گناه‌کار می‌دانستند و بر حقانیت امام علی(ع) تصریح می‌کردند.<ref>جعفریان٬ مناسبات فرهنگی معتزله و شیعه٬ ص 7-8</ref> ابو هذیل علاف از سرشناسان معتزله در قر | ||
دوران حکومت آل بویه٬ دوران رشد ارتباط و شیعیان و معتزلیان بود. در این دوران مکتب علمای شیعه در بغداد در رویکردهای عقل‌گرایانه بسیار نزدیک به معتزله بودند. علمای شیعه در مجلس برخی از علمای معتزلی حاضر می‌شدند و از روش‌های کلامی انان تاثیر می‌پذریفتند. هر دو گروه شیعه و معتزله به حکومت آل بویه نزدیک بودند و مورد حمایت بویهیان قرار داشتند. برخی از شخصیت‌های علمی آن دوران در منابع تاریخی به عنوان افرادی با گرایشات شیعی-معتزلی معرفی شده اند. در این دوران علمای شیعه و معتزلی ارتباط استادی و شاگردی گسترده‌ای نیز داشتند. از جمله شیخ مفید و سید مرتضی استادانی معتزلی مذهب داشتند.<ref>بارانی٬ بررسی تاریخی تعامل فکری و سیاسی امامیه٬ 140-142</ref> | درباره موضع واصل بن عطا درباره شرکت کنندگان در جنگ جمل از قدیم مباحثی مطرح بوده است. بنابر برخی منابع واصل خود از داوری در این باب خودداری می‌کرد و بنابر برخی گزارش‌ها او هیچ یک از طرف‌های درگیر در جنگ جمل را محق نمی‌دانست. از سوی دیگر گزارش‌هایی از شاگردی واصل نزد ابو هاشم فرزند محمد بن حنفیه فرزند امام علی(ع) و نیز گزارش‌هایی درباره ارتباط او با علویان و نزدیکی او با زیدیان وجود دارد. بنابر این گزارش‌ها در حالی که امام صادق در برخی مبانی با واصل مخالفت می‌کرد زیدیه جانب او را داشتند. این روابط به طور کلی نشان می‌دهد که واصل به اندیشه تشیع نزدیکی‌هایی داشته و با گروه‌های شیعی و علوی ارتباط داشته است.<ref>جعفریان٬ مناسبات فرهنگی معتزله و شیعه٬ ص 9-12</ref> هر چند عمرو بن عبید رهبر معتزلیان پس از واصل با زیدیه همراهی نکرد٬ معتزله پس از وی به زیدیه نزدیک بودند و در قیام‌های زیدی با آنان همراهی کردند چنان که معتزله بصره با قیام ابراهیم بن عبدالله بن حسن همراهی کردند.<ref>جعفریان٬ مناسبات فرهنگی معتزله و شیعه٬ ص 14-20</ref> | ||
===نزدیکی معتزله و شیعه در بغداد=== | |||
بشر بن معتمر نخستین معتزلی بود که از بصره به بغداد آمد و با مخالفت با برخی از عقاید معتزلیان بغداد٬ شاخه‌ای جدید از اعتزال را در بغداد ایجاد کرد. او به علویان نزدیک بود و از آن پس معتزله بغداد تمایلات شیعی بیشتری یافتند به این معنا که امام علی را بر عثمان و گاه بر سایر خلفا برتری می‌دادند.<ref>جعفریان٬ مناسبات فرهنگی معتزله و شیعه٬ ص 29</ref> معتزله بغداد با شیعیان ارتباط بیشتری داشتند و این دو گروه در این شهر به یکدیگر نزدیک بودند. در پی همین ارتباط بود که مسئله تفضیل امام علی بر عثمان یا سایر خلفا از مسايل مطرح نزد معتزلیان شد و بسیاری از معتزلیان بغداد بر گونه‌ای از تفضیل امام علی رای دادند و برخی از آنان مانند ابو جعفر اسکافی(م240ق) بر این تفضیل اصرار داشتند و به تعبیر برخی از منابع «علوی الرای» بودند.<ref>جعفریان٬ مناسبات فرهنگی معتزله و شیعه٬ ص 32-33</ref> با این حال باید در نظر داشت که برخی از معتزلیان بخصوص معتزله بصره به شدت عثمانی مذهب بودند چنان که جاحظ عالم معتزلی مشهور٬ کتابی با عنوان العثمانیه نگاشت و در آن به برتری خلفا بر علی(ع) رای داد. ابو جعفر اسکافی بر کتاب جاحظ نقضی نوشت و این نشان می‌دهد که مسئله فضیلت امام علی که ریشه در اندیشه تشیع داشت چگونه به موضوعی اساسی نزد معتزلیان تبدیل شده بود. | |||
دوران حکومت آل بویه٬ دوران رشد ارتباط و شیعیان و معتزلیان در بغداد بود. در این دوران مکتب علمای شیعه در بغداد در رویکردهای عقل‌گرایانه بسیار نزدیک به معتزله بودند. علمای شیعه در مجلس برخی از علمای معتزلی حاضر می‌شدند و از روش‌های کلامی انان تاثیر می‌پذریفتند. هر دو گروه شیعه و معتزله به حکومت آل بویه نزدیک بودند و مورد حمایت بویهیان قرار داشتند. برخی از شخصیت‌های علمی آن دوران در منابع تاریخی به عنوان افرادی با گرایشات شیعی-معتزلی معرفی شده اند. در این دوران علمای شیعه و معتزلی ارتباط استادی و شاگردی گسترده‌ای نیز داشتند. از جمله شیخ مفید و سید مرتضی استادانی معتزلی مذهب داشتند.<ref>بارانی٬ بررسی تاریخی تعامل فکری و سیاسی امامیه٬ 140-142</ref> | |||
'''تقابل شیعیان و معتزلیان''' | '''تقابل شیعیان و معتزلیان''' | ||