عالم ذر: تفاوت میان نسخه‌ها

بیش از ده آیه در سوره‌های قرآن آمده است که گفته شده به عالم ذر اشاره دارد. این آیات عبارتند از:

** اتمام حجت بر بندگان تا در رستاخیز نگویند: ما از موضوع شناخت خدا بی‌خبر بودیم و لذا کافر شدیم؛أَنْ تَقُولُوا یوْمَ الْقِیامَةِ إِنَّا کُنَّا عَنْ هذا غافِلینَ؛<ref>سوره اعراف، ۱۷۲</ref>

بسیاری از دانشمندان مسلمان معتقدند خداوند معرفت خود را در وجود انسان قرار داده است و همه انسان‌ها با چنین معرفتی پا به عرصه وجود می‌گذارند و همین معرفت برای سعادت وی لازم و ضروری است.<ref>رجوع کنید به: ریاحی مهر، عوامل و آثار سعادت انسان از منظر قرآن، ص۴۶-۱۱۲</ref>

آرای گوناگونی درباره تفسیر آیه میثاق ارائه شده است که به طورکلی مهمترین آنها را می‌توان به چهار دسته تقسیم کرد:

[[:رده:محدثان|محدثان]] اسلامی براساس فهم برخی از روایات، بر این باورند که خداوند به هنگام آفرینش آدم، تمام فرزندان آینده او را به صورت موجوداتِ ریز درآورد و به آنان گفت: "اَلستُ بربّکم" آنان گفتند "بلی" سپس همگی را به صُلب و پشت آدم بازگردانید. آنان هنگام خطاب الهی دارای عقل و شعور کافی بودند و سخن خدا را شنیدند و پاسخ او را گفتند. این پیمان به این خاطر از آنان گرفته شد که راه عذر در [[قیامت|روز رستاخیز]] را روی آنان ببندد.<ref>طبرسی، مجمع‌البیان، ج‌۵، ص۳۹۰؛ فخر رازی، تفسیر کبیر</ref>

بیشتر دانشمندانی که گرایش تفسیر قرآن به روایات دارند، در تفسیر آیه میثاق نیز به روایات ناظر به آن توجه کرده‌اند؛ روایاتی که دلالت دارند بر اینکه همه انسان‌ها در عالم ذر از پشت آدم به صورت ذراتی بیرون آمدند و خداوند بر ربوبیت خود از ایشان پیمان گرفت.<ref>قمی، تفسیر قمی، ج۱، ص۲۴۸؛ کوفی، تفسیر فرات کوفی، ص۱۴۵؛ بحرانی، البرهان، ج۲، ص۶۰۵-۶۱۵</ref>

[[علامه طباطبایی]] دیدگاه خاصی دارد و معتقد است که این جریان مربوط به [[عالم ملکوت]] است که واقعیت این عالم و ورای آن است. در این عالم که ورای هر زمان و مکان است، همه انسان‌ها و موجودات در محضر [[خداوند]] حاضرند و هیچ موجودی غایب نیست. در چنین فضایی، گویی همه فرزندان آدم یک جا از پشت پدران گرفته شده، گرد هم جمع آمده‌اند و در برابر خدا حضور دارند. در این حالت هر انسانی خود را به صورت علم حضوری درمی‌یابد و یافته‌اش گواهی روشن بر وجود خدا و خداوندگاری او است. اما با قرار گرفتن انسان‌ها در گردونه زمان و تحولات و حوادث جهان و روزگار، آدمی را چنان مشغول و از خود بی‌خود می‌کند که از آن علم حضوری که به آفریدگار خود داشت، غافل می‌گردد.<ref>تفسیر المیزان،ج‌۸، ص ۴۵۵</ref>

گروه دیگری از دانشمندان، زبان آیه را زبانی نمادین و تمثیلی دانسته‌اند؛ به این صورت که خداوند با فرستادن انبیا و اعطای نعمت عقل به انسان‌ها در همین دنیا، از ایشان بر ربوبیت خود پیمان گرفته است.<ref>مفید، تفسیر القرآن المجید، ص۲۲۱- ۲۶۶؛ طبرسی، جوامع الجامع، ج۱، ص۴۸۲</ref>

[[روایات]] فراوانی در منابع مختلف اسلامی در کتب شیعه و اهل سنت در زمینه عالم ذر نقل شده است. در [[تفسیر برهان|تفسیر برهان]] ۳۷ روایت و در [[تفسیر نورالثقلین]] ۳۰ روایت در ذیل آیات فوق نقل شده است. اگر روایات را با دقت تجزیه و تحلیل کنیم و اسناد و محتوای آنها را بررسی کنیم مشخص می‌شود که این روایات، غالبا از طریق‌های متعدد است نه اینکه روایات متعددی در کار باشد.<ref>تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ج‌۷، ص:۳-۱۰</ref>