کاربر ناشناس
جهاد ابتدایی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>Shahabi (←منابع) |
imported>Shahabi بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{احکام}} | {{احکام}} | ||
{{مقاله توصیفی فقهی}} | {{مقاله توصیفی فقهی}} | ||
'''جهاد ابتدایی'''، | '''جهاد ابتدایی'''، به معنای جنگ با [[مشرک|مشركان]] و [[کفر|كفار]]، که با هدفِ گسترشِ [[اسلام]] و برقراری [[توحید]] و [[عدالت]] انجام می‌شود؛ و آغازگر آن [[مسلمانان]] هستند. کفار و [[اهل کتاب|اهل کتابی]] که پرداخت [[جزیه]] و زندگی با قوانین [[حکومت اسلامی]] را نمی‌پذیرند و اهل [[بغی]] و [[محاربه]]، سه گروهی دانسته شده‌اند که می‌توان با آنها جهاد ابتدایی کرد.<br> | ||
بیشتر فقهای [[شیعه]] حضور [[امام معصوم]]، قدرت کافی مسلمانان برای [[جهاد]] و دعوت کفار به [[اسلام]] پیش از آغاز جنگ را از شرایط جهاد ابتدایی دانسته‌اند؛ ولی عده‌ای از فقها، از جمله [[شیخ مفید]]، [[سید ابوالقاسم خویی]]، [[سیدعلی خامنه‌ای]]، [[حسینعلی منتظری]] و [[محمد مؤمن]] حضور امام معصوم را برای وجوب جهاد ابتدایی، شرط ندانسته‌اند.<br> | |||
بیشتر فقهای [[شیعه]] حضور [[امام معصوم]]، قدرت کافی مسلمانان برای [[جهاد]] و دعوت کفار به [[اسلام]] پیش از آغاز جنگ را از شرایط جهاد ابتدایی دانسته‌اند؛ ولی عده‌ای از فقها، از جمله [[شیخ مفید]]، [[سید ابوالقاسم خویی]] و [[محمد مؤمن]] حضور امام معصوم برای وجوب جهاد | برخی از [[فقها]] و پژوهشگران [[جهاد|جنگ‌های]] زمان [[پیامبر(ص)]] و [[ائمه(ع)]] را دفاعی دانسته‌اند؛ که در مقابل [[محمدتقی مصباح یزدی]] دفاعی خواندن همه جنگ‌های اسلام را ناشی از قرار گرفتن در چارچوب معیارها و ارزش‌های مورد پذیرش فعلی و حاکم بر بسیاری از کشورهای جهان دانسته است. | ||
برخی از [[فقها]] و پژوهشگران | علمای [[شیعه]] در پاسخ به شبهه تعارض جهاد ابتدایی با [[آزادی عقیده]] و [[آیه لا اکراه فی الدین]]، تصریح کرده‌اند از آیات جهاد نمی‌توان برداشت کرد که کافران و [[مشرک|مشرکان]] را باید وادار به پذیرش اسلام کرد؛ بلکه مشروط به کمک به مظلومان، مبارزه با اختناق و فراهم شدن زمینه انتخاب آزادانه دین است. | ||
[[ | |||
==مفهوم‌شناسی== | ==مفهوم‌شناسی== | ||
جهاد ابتدایی به معنای جنگ با | جهاد ابتدایی به معنای جنگ با مشركان و كفار برای دعوت آنان به اسلام و توحید و برقراری عدالت است؛ که آغازگر آن مسلمانان هستند.<ref>صرامی، عدالت نژاد، «جهاد» ۱۳۸۶ش، ج۱۱، ص۴۳۴.</ref> آیت‌الله منتظری (از [[مراجع تقلید]]) جهاد ابتدایی را به معنای ارائه دين اسلام و ارزش‌هاى آن به ساير ملّت‌ها دانسته؛ که در پی از بین بردنِ ظلم، حاكميت‌ِ ظالم و زمینه‌ساز برای تحقق دین الهی با اختیار و انتخاب مردم است.<ref>منتظری، مجازات‌هاى اسلامى و حقوق بشر، ۱۴۲۹ق، ص۹۰.</ref> | ||
==جایگاه و اهمیت== | ==جایگاه و اهمیت== | ||
[[محمدتقی مصباح یزدی]] (یکی از فقهای [[حوزه علمیه قم]]) جهاد ابتدایی را از «ضروریات فقه اسلامی» خوانده و بر این باور است که [[فقهای شیعه]] و سُنّی در مشروع بودن آن اتفاق نظر دارند.<ref>مصباح یزدی، جنگ و جهاد در قرآن، ۱۳۸۳ش، ص۱۳۹.</ref> به‌گفته برخی جهاد ابتدایی، مطابق نظر مشهور فقها [[واجب کفایی]] دانسته شده<ref>انصاری، الموسوعة الفقهیة المیسره، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۲۴؛ صرامی، عدالت نژاد، «جهاد» ۱۳۸۶ش، ج۱۱، ص۴۳۴.</ref> و بیشتر عالمانِ [[شیعه]] به‌ویژه فقهای سده‌های نخست هجری، معتقدند جهاد ابتدایی با سه گروه واجب است؛ [[کافر|کفار]]، گروهی از [[اهل کتاب]] که پرداخت [[جزیه]] و زندگی با قوانین حکومت اسلامی را نمی‌پذیرند، و همچنین کسانی که به [[بغی]] و [[محاربه]] می‌پردازند.<ref>بهرامی، نظام سیاسی اجتماعی اسلام، ۱۳۸۰ش، ص۱۳۹-۱۴۱.</ref><br> | [[محمدتقی مصباح یزدی]] (یکی از فقهای [[حوزه علمیه قم]]) جهاد ابتدایی را از «ضروریات فقه اسلامی» خوانده و بر این باور است که [[فقهای شیعه]] و سُنّی در مشروع بودن آن اتفاق نظر دارند.<ref>مصباح یزدی، جنگ و جهاد در قرآن، ۱۳۸۳ش، ص۱۳۹.</ref> به‌گفته برخی جهاد ابتدایی، مطابق نظر مشهور فقها [[واجب کفایی]] دانسته شده<ref>انصاری، الموسوعة الفقهیة المیسره، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۲۴؛ صرامی، عدالت نژاد، «جهاد» ۱۳۸۶ش، ج۱۱، ص۴۳۴.</ref> و بیشتر عالمانِ [[شیعه]] به‌ویژه فقهای سده‌های نخست هجری، معتقدند جهاد ابتدایی با سه گروه واجب است؛ [[کافر|کفار]]، گروهی از [[اهل کتاب]] که پرداخت [[جزیه]] و زندگی با قوانین حکومت اسلامی را نمی‌پذیرند، و همچنین کسانی که به [[بغی]] و [[محاربه]] می‌پردازند.<ref>بهرامی، نظام سیاسی اجتماعی اسلام، ۱۳۸۰ش، ص۱۳۹-۱۴۱.</ref><br> | ||
برخی [[فقها]] و پژوهشگران از جمله | برخی [[فقها]] و پژوهشگران از جمله حسینعلی منتظری، [[ناصر مکارم شیرازی]] و [[نعمت‌الله صالحی نجف‌آبادی]]، [[جهاد|جهادهای]] صدر اسلام را دفاعی خوانده؛ که با هدفِ نجاتِ مظلومان و رفعِ موانع تبلیغ [[اسلام]] انجام می‌شده است.<ref>منتظری، حکومت دینی و حقوق انسان، ۱۳۸۷ش، ص۶۰؛ منتظری، پاسخ به پرسش‌هایی پیرامون مجازات‌های اسلامی و حقوق بشر، ۱۳۸۷ش، ص۹۰؛[http://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=21&lid=0&mid=251208&catid=40232 «جهاد ابتدایی».]؛ صالحی نجف‌آبادی، جهاد در اسلام، ۱۳۸۶ش، ص۳۴-۳۵.</ref> در مقابل مصباح یزدی معتقد است دفاعی خواندن همه جنگ‌های اسلام از سوی اندیشمندان مسلمان، به‌این جهت بوده است تا در چارچوب معیارها و ارزش‌های مورد پذیرش فعلی و حاکم بر بسیاری از کشورهای جهان (مانند لیبرالیسم و آزادی‌خواهی)، قرار گرفته و توجیه‌پذیر باشد.<ref>مصباح یزدی، اخلاق در قرآن، ۱۳۹۱ش، ج۳، ص۴۰۸.</ref> | ||
==شرایط جهاد ابتدایی== | ==شرایط جهاد ابتدایی== | ||
| خط ۲۱: | خط ۱۸: | ||
#دعوت کفار به [[اسلام]] و اتمام حجت با آنها، پیش از آغاز جنگ.<ref>عمید زنجانی، فقه سیاسی، ج۳، ۱۳۷۷ش، ص۱۳۹.</ref><br> | #دعوت کفار به [[اسلام]] و اتمام حجت با آنها، پیش از آغاز جنگ.<ref>عمید زنجانی، فقه سیاسی، ج۳، ۱۳۷۷ش، ص۱۳۹.</ref><br> | ||
حضور [[امام معصوم]] و اجازه وی یا نائب خاص او،<ref>صرامی، عدالت نژاد، «جهاد» ۱۳۸۶ش، ج۱۱، ص۴۳۵.</ref> بنابر قول مشهور فقهای [[شیعه]] از جمله [[شیخ طوسی]]،<ref>شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۸.</ref> [[قاضی ابن براج]]،<ref>قاضی ابن براج، المهذب، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۲۹۶.</ref> [[ابن ادریس]]،<ref>ابن ادریس حلی، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۳.</ref> [[محقق حلی]]،<ref>محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲۷۸.</ref> [[علامه حلی]]،<ref>علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۱۹.</ref> [[شهید ثانی]]<ref>شهید ثانی، الروضة البهیة، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۳۸۱.</ref> و [[صاحب جواهر]]،<ref>صاحب جواهر، جواهر الكلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۱۱.</ref> شرط انجام جهاد ابتدایی است<ref>جاوید، «حقوق بشر معاصر و جهاد ابتدایی در اسلام معاصر»، ص۱۲۹-۱۳۴.</ref> و شامل نایبان عام (فقها) نمی‌شود.<ref>صرامی، عدالت نژاد، «جهاد» ۱۳۸۶ش، ج۱۱، ص۴۳۵.</ref><br> | حضور [[امام معصوم]] و اجازه وی یا نائب خاص او،<ref>صرامی، عدالت نژاد، «جهاد» ۱۳۸۶ش، ج۱۱، ص۴۳۵.</ref> بنابر قول مشهور فقهای [[شیعه]] از جمله [[شیخ طوسی]]،<ref>شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۸.</ref> [[قاضی ابن براج]]،<ref>قاضی ابن براج، المهذب، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۲۹۶.</ref> [[ابن ادریس]]،<ref>ابن ادریس حلی، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۳.</ref> [[محقق حلی]]،<ref>محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲۷۸.</ref> [[علامه حلی]]،<ref>علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۱۹.</ref> [[شهید ثانی]]<ref>شهید ثانی، الروضة البهیة، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۳۸۱.</ref> و [[صاحب جواهر]]،<ref>صاحب جواهر، جواهر الكلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۱۱.</ref> شرط انجام جهاد ابتدایی است<ref>جاوید، «حقوق بشر معاصر و جهاد ابتدایی در اسلام معاصر»، ص۱۲۹-۱۳۴.</ref> و شامل نایبان عام (فقها) نمی‌شود.<ref>صرامی، عدالت نژاد، «جهاد» ۱۳۸۶ش، ج۱۱، ص۴۳۵.</ref><br> | ||
با این حال برخی از فقها مانند [[شیخ مفید]]،<ref>شیخ مفید، المقنعه، ۱۴۱۰ق، ص۸۱۰.</ref> [[ابوالصلاح حلبی]]،<ref>ابوالصلاح حلبی، تقی بن نجم، الکافی فی الفقه، بی‌تا، ص۲۴۶.</ref> و [[سلار دیلمی]]،<ref>سلار دیلمی، المراسم فی الفقه الإمامی، ۱۴۰۴ق، ص۲۶۱.</ref> حضور [[امام معصوم]] را شرط جهاد ابتدایی نمی‌دانند از این‌رو انجام آن در [[غیبت|زمان غیبت]] را جایز می‌شمرند.<ref>جاوید، «حقوق بشر معاصر و جهاد ابتدایی در اسلام معاصر»، ص۱۲۷-۱۲۹.</ref> برخی فقهای معاصر نیز مانند [[سید ابوالقاسم خویی]]<ref>خویی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۳۶۴.</ref> | با این حال برخی از فقها مانند [[شیخ مفید]]،<ref>شیخ مفید، المقنعه، ۱۴۱۰ق، ص۸۱۰.</ref> [[ابوالصلاح حلبی]]،<ref>ابوالصلاح حلبی، تقی بن نجم، الکافی فی الفقه، بی‌تا، ص۲۴۶.</ref> و [[سلار دیلمی]]،<ref>سلار دیلمی، المراسم فی الفقه الإمامی، ۱۴۰۴ق، ص۲۶۱.</ref> حضور [[امام معصوم]] را شرط جهاد ابتدایی نمی‌دانند از این‌رو انجام آن در [[غیبت|زمان غیبت]] را جایز می‌شمرند.<ref>جاوید، «حقوق بشر معاصر و جهاد ابتدایی در اسلام معاصر»، ص۱۲۷-۱۲۹.</ref> برخی فقهای معاصر نیز مانند [[سید ابوالقاسم خویی]]<ref>خویی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۳۶۴.</ref> سیدعلی خامنه‌ای،<ref>خامنه‌ای، رساله‌ی آموزشی، ۱۳۹۸ش، ج۱، ص۳۲۲.</ref> حسینعلی منتظری،<ref>منتظری، دراسات فی ولایة الفقیه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۱۶-۱۱۹.</ref> و محمد مؤمن، شرط حضور [[امام معصوم]] را بر اساس آیات [[قرآن]] و روایات معصومان، قابل اثبات ندانسته و بر این باورند که جهاد ابتدایی، به شرط فراهم بودن شرایط در زمان غیبت امام معصوم نیز، [[واجب]] است؛<ref>مؤمن، «جهاد ابتدایی در عصر غیبت»، ص۵۱.</ref> و به گفته برخی تعبیر «امام عادل» در [[احادیث|احادیثِ]] جهاد، به معنای امام معصوم نیست.<ref>منتظری، دراسات فی ولایة الفقیه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۱۸.</ref> | ||
==تعارض با آزادی عقیده== | ==تعارض با آزادی عقیده== | ||
{{اصلی|آزادی عقیده|آیه لا اکراه فی الدین}} | {{اصلی|آزادی عقیده|آیه لا اکراه فی الدین}} | ||
به‌اعتقاد برخی جهاد ابتدایی، به گسترش [[اسلام]] از راه تحمیل عقیده بر مردم منجر می‌شود و با آیه «لاَ إِكْراهَ فی الدِّينِ قَد تَّبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ»<ref>سوره بقره، آیه ۲۵۶.</ref> که اکراه و اجبار در دین را نفی می‌کند، در تعارض است.<ref>کامیاب، «بررسی شبهه جهاد ابتدایی در تفسیر آیه لا اکراه فی الدین»، ص۸.</ref> علمای [[شیعه]] در پاسخ به این شبهه، رویکردهای متفاوتی داشته‌اند؛ از جمله: | به‌اعتقاد برخی جهاد ابتدایی، به گسترش [[اسلام]] از راه تحمیل عقیده بر مردم منجر می‌شود و با آیه «لاَ إِكْراهَ فی الدِّينِ قَد تَّبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ»<ref>سوره بقره، آیه ۲۵۶.</ref> که اکراه و اجبار در دین را نفی می‌کند، در تعارض است.<ref>کامیاب، «بررسی شبهه جهاد ابتدایی در تفسیر آیه لا اکراه فی الدین»، ص۸.</ref> علمای [[شیعه]] در پاسخ به این شبهه، رویکردهای متفاوتی داشته‌اند؛ از جمله: | ||
#همه آیات جهاد در قرآن، چه به طور مستقیم و چه غیرمستقیم، مشروط و مقید به این است که [[جهاد]] باید برای کمک به مظلومان، مبارزه با اختناق و فراهم شدن زمینه انتخاب آزادانه دین انجام شود، نه برای تحمیل دین. برخی با همین رویکرد، همه جهادها را جهاد دفاعی دانسته‌اند.<ref>کامیاب، «بررسی شبهه جهاد ابتدایی در تفسیر آیه لا اکراه فی الدین»، ص۲۷.</ref> | # همه آیات جهاد در قرآن، چه به طور مستقیم و چه غیرمستقیم، مشروط و مقید به این است که [[جهاد]] باید برای کمک به مظلومان، مبارزه با اختناق و فراهم شدن زمینه انتخاب آزادانه دین انجام شود، نه برای تحمیل دین. برخی با همین رویکرد، همه جهادها را جهاد دفاعی دانسته‌اند.<ref>کامیاب، «بررسی شبهه جهاد ابتدایی در تفسیر آیه لا اکراه فی الدین»، ص۲۷.</ref> | ||
#در هیچ یک از آیات [[جهاد]]، بر | # در هیچ یک از آیات [[جهاد]]، بر مسلمانان واجب نشده است که با مشرکان بجنگند و آنها را وادار به پذیریش اسلام کنند و اگر نپذیرفتند، آنها را بکشند.<ref>کامیاب، «بررسی شبهه جهاد ابتدایی در تفسیر آیه لا اکراه فی الدین»، ص۲۸.</ref> علاوه بر اين، به اعتقاد آیت‌الله خامنه‌ای گسترش امور اعتقادى، با زور امكان‌پذير نيست.<ref>ادركنى؛ مقيمى‌حاجى، «جهاد»، ص۴۲۴.</ref> | ||
#[[محمدتقی مصباح یزدی]] معتقد است مشروعیتِ «جهاد ابتدایی» در اسلام،<ref>مصباح‌یزدی، اخلاق در قرآن، ۱۳۹۱ش، ج۳، ص۴۰۸.</ref> با هدفِ شناختِ حق و پرستشِ [[خداوند|خدای تعالی]] و حاکم شدنِ دین خدا انجام می‌شود. نه برای قدرت‌طلبی و دست‌انداختن به منافع اقتصادی و مادی هر جامعه‌ای؛<ref>مصباح‌یزدی، اخلاق در قرآن، ۱۳۹۱ش، ج۳، ص۴۱۲.</ref> زیرا پرستش [[خداوند]] در سرتاسر جهان، از حقوق او محسوب شده است تا بوسیله جهاد ابتدایی (که به نوعی دفاع از توحید است) [[شرک]]، کفر، ظلم و فسادِ مشرکان و کافران از بین برود و نظام توحيدی بر جهان حاکم شود. نه به این معنا که همه افراد در تمام عالم به زور و اجبار مسلمان شوند.<ref>مصباح‌یزدی، جنگ و جهاد در قرآن، ۱۳۸۳ش، ص۱۵۲-۱۵۴.</ref> که به گفته برخی از فقها این معنا با آیه ۲۵۶ [[سوره بقره]] تناسب دارد.<ref>منتظری، مجازات‌های اسلامی و حقوق بشر، ص۸۹-۹۰.</ref> | # [[محمدتقی مصباح یزدی]] معتقد است مشروعیتِ «جهاد ابتدایی» در اسلام،<ref>مصباح‌یزدی، اخلاق در قرآن، ۱۳۹۱ش، ج۳، ص۴۰۸.</ref> با هدفِ شناختِ حق و پرستشِ [[خداوند|خدای تعالی]] و حاکم شدنِ دین خدا انجام می‌شود. نه برای قدرت‌طلبی و دست‌انداختن به منافع اقتصادی و مادی هر جامعه‌ای؛<ref>مصباح‌یزدی، اخلاق در قرآن، ۱۳۹۱ش، ج۳، ص۴۱۲.</ref> زیرا پرستش [[خداوند]] در سرتاسر جهان، از حقوق او محسوب شده است تا بوسیله جهاد ابتدایی (که به نوعی دفاع از توحید است) [[شرک]]، کفر، ظلم و فسادِ مشرکان و کافران از بین برود و نظام توحيدی بر جهان حاکم شود. نه به این معنا که همه افراد در تمام عالم به زور و اجبار مسلمان شوند.<ref>مصباح‌یزدی، جنگ و جهاد در قرآن، ۱۳۸۳ش، ص۱۵۲-۱۵۴.</ref> که به گفته برخی از فقها این معنا با آیه ۲۵۶ [[سوره بقره]] تناسب دارد.<ref>منتظری، مجازات‌های اسلامی و حقوق بشر، ص۸۹-۹۰.</ref> | ||
==مطالعه بیشتر== | ==مطالعه بیشتر== | ||
* مروارید، محمد، جهاد ابتدایی در سنت و سیره نبوی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۴۰۰ش. | * مروارید، محمد، جهاد ابتدایی در سنت و سیره نبوی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۴۰۰ش. | ||