علویان (سوریه): تفاوت میان نسخه‌ها

'''علویان سوریه'''، '''نُصیریه''' یا '''انصاریه''' یکی از فرقه‎های [[شیعه]] در کشور [[سوریه]]. در برخی منابع تاریخی و کتاب‎های ملل و نحل از آنها به عنوان یکی از فرقه‎های [[غالی]] یاد شده است. پیدایش این فرقه به [[قرن سوم هجری]] برمی‌گردد. محل اصلی سکونت نصیریه در شمال [[شام]] بوده است. علویان سوریه در دوره‎های مختلف تاریخی همواره مورد ظلم و ستم دولت‎های [[سنی|سنی مذهب]] شام قرار می‎گرفتند. شیعی بودن نُصیریه در کنار رویکرد غالیانه برخی از انشعابات این فرقه، تقش مؤثری در افزایش فشار دولت‎ها علیه آنان داشته است. نُصیریه علاوه بر کشور سوریه، در جنوب [[ترکیه]]، شمال [[لبنان]] و در [[فلسطین]] نیز زندگی می‎کنند. آنان در [[قرن چهاردهم هجری |قرن چهاردهم]] و [[قرن پانزدهم هجری|پانزدهم هجری]] پس از چندین قرن رنج و بدبختی توانستند به قدرت برسند. [[بشار اسد]] رئیس جمهور سوریه از طائفه علویان به شمار می‎رود.

بیشتر مورخان و نویسندگان ملل و نحل پیدایش این فرقه را در [[قرن سوم هجری]] دانسته‎اند. این فرقه در دوره [[امام حسن عسکری (ع)]] یا دوران [[غیبت صغری]] در [[عراق]] شکل گرفت. این فرقه به [[محمد بن نصیر|محمد بن نُصیر]] از نزدیکان [[امام هادی (ع)]] و بنابر برخی منابع از اصحاب امام حسن عسکری منتسب است.  

بر اساس گزارش‎ منابع رجالی در دوران امام هادی انحرافاتی از [[محمد بن نصیر]] آشکار گردید که منجر به تبری امام از وی و طرد او شد. این وضعیت در دوره [[امام حسن عسکری]] نیز ادامه یافت. انحرافات وی در دوره امام حسن عسکری بر [[غلو]] در حق [[ائمه]] متمرکز بود. بنیانگذار فرقه نصیریه در دوره [[غیبت صغری]]، ادعای بابیت و [[نواب اربعه|سفارت]] [[امام زمان (عج)]] کرد. بر اساس این، او مدعی شده بود [[محمد بن عثمان]] دومین نائب از نواب اربعه امام زمان است. این اقدام وی موجب شد از حلقه نزدیکان امام منع شود. ابن نصیر پس از مطرود شدن، ادعای [[نبوت]] و [[الوهیت]] کرد. او به [[تناسخ]] معتقد بود و درباره امام هادی غلو کرده، ادعای ربوبیت وی را مطرح می‎کرد.

جنبلانی به [[مصر]] سفر کرد و در آنجا با [[حسین بن حمدان خصیبی]]، فرد تاریخ ساز فرقه نصیریه، آشنا شده و او را به شاگردی پذیرفت. خصیبی پس از وفات جنبلانی در [[سال ۲۸۷ هجری قمری]] در [[عراق]]، جانشین وی و زعیم علویان شد.<ref>محمد امین غالب، تاریخ العلویین، ص۲۵۸؛ متی موسی، پیدایش نصیریان، ص۱۰۷ ـ۱۲۲؛ ابوموسی حریری، العلویون النصیریون، ص۳۰ ـ۳۱.</ref>

پس از سیف الدوله، [[تشیع]] در قلمرو حمدانیان رنگ جدی‌تری به خود گرفت؛ سعدالدوله و سعیدالدوله جانشینان سیف الدوله از قضات متعدد شیعه برای اداره امور قضایی استفاده کردند.<ref>عباس برومند اعلم، جامعه علویان سوریه، ص۷۱ـ۷۳.</ref>

==علویان در دوره حکومت های ضد شیعی==

تشکیل حکومت [[سلجوقیان]] [[شام]] در [[سال ۴۸۷ هجری قمری |سال ۴۸۷ق]] اگرچه مقاومتی جدی در برابر حملات [[صلیبیان]] به شمار می‎رفت، اما نخستین اقدامات ضد [[شیعی]] نیز در این دوره در مناطق شمالی شام اتفاق افتاد. سلاجقه که از ترکان [[سنی]] متعصب بودند، نگاهی منفی به [[تشیع]] و [[فرق شیعه]] در شام، یعنی [[اسماعیلیان]] و [[علویان]]، داشتند.<ref>ابن العدیم حلبی، زبدة الحلب من تاریخ حلب، ص۲۵۹ و ۲۶۰.</ref>

او از [[سال ۵۴۱ هجری قمری|سال ۵۴۱ق]] با شعائر شیعی به شدت مبارزه کرد؛ برای نمونه گفتن [[حی علی خیر العمل]] را در [[اذان]] ممنوع اعلام کرد. این اقدامات واکنش شیعیان را در پی ‎داشت و موجب درگیری با گروه‎های سنی شد.<ref>ابن العدیم حلبی، زبده الحلب من تاریخ حلب، ص۳۳۱ـ۳۳۲.</ref><ref>هاشم عثمان، تاریخ الشیعة فی سواحل بلاد الشام الشمالی، ص۱۰۹.</ref><ref>رسول جعفریان، مقالات تاریخی، ج۷، (تشیع در حلب)، ص۱۱۰ و ۱۱۱.</ref>

فشارهای زنگیان تا زمان حمله [[صلاح‎الدین ایوبی]] برای فتح حلب ادامه یافت. اما ملک صالح فرزند نورالدین که در ابتدا سیاست پدرانش را در پیش گرفته بود با حمله [[ایوبیان]] به حلب و محاصره آن در [[سال ۵۷۰ هجری قمری |سال ۵۷۰ق]]، دست به دامان شیعه شده و برای دفع خطر ایوبیان و مقابله با آنان به شیعیان پناه آورد.شیعیان نیز برای حمایت از وی خواستار رفع محدودیت آزادی‎های مذهبی و تعصبات دینی حکومت شدند.<ref>رسول جعفریان، مقالات تاریخی، ج۷ (تشیع در حلب)، ص۱۱۱ و ۱۱۲.</ref>

پس از او نیز [[سلطان قلاوون]] تحریم‎ها علیه [[تشیع]] را ادامه داد. در این میان نقش [[ابن تیمیه]] در تشدید این فشارها در اوایل قرن هشتم بی تأثیر نبود؛ ابن تیمیه در [[فتوا|فتوایی]] در [[سال ۷۰۵ هجری قمری|سال ۷۰۵ق]] طوائف مختلف شیعه از جمله نصیریه را [[مهدور الدم]] خواند و به دنبال آن [[جهاد]] و اجرای حدود اسلامی بر آنان را بزرگ‎ترین طاعت و مهم‎ترین [[واجب]] اعلام کرد.

در این میان علویان که چند قرن در محرومیت شدید به سر می بردند مورد توجه شدید مدحت پاشا قرار گرفتند. او تلاش کرد علویان را از انحطاط و انزوا خارج نموده و حقوق تضییع شده علویان را احیا کند. اگرچه مدحت پاشا نتوانست در مدت کمتر از دو سال ولایت خود بر سوریه، به تمام وعده‎های خود عمل کند اما اقدامات او منجر به بیداری علویان شده و آنان را نسبت به حقوق اجتماعی و حیات انسانی خود آگاه نماید.

پس از الحاق مناطق علویان به سوریه، جوانان علوی با حضور در دانشکده‎های افسری ارتش به تدریج توانستند از جایگاه مناسبی در ارتش برخوردار شوند. افسران جوان علوی به دلیل آنکه خود طعم فقر، محرومیت، ظلم و فشار را تجربه کرده بودند و به دلیل سکونت در مناطق غیر شهری ریشه‎های روستایی داشتند، توانستند با شعارهایی نظیر اصلاحات ارضی، کشاورزان و دهقانان ناراضیِ علوی و غیر علوی را به مقابله با اربابان و عناصر سنتی تشویق کنند.<ref>برومند اعلم، جامعه علویان سوریه، ص۱۱۸و ۱۱۹.</ref>

علویان در طول تاریخ در سواحل [[شام]] از شمال به [[انطاکیه]] و از جنوب تا جبال [[لبنان]] و در [[حلب]] ساکن بودند. به طور کلی شهرها و مناطقی که علویان در گذشته ساکن بودند عبارتند از: حلب و حوالی آن، اسکندرون، انطاکیه، [[لاذقیه]]، صهیون، جبله، بانیاس، عمرانیه، [[طرطوس]] و کوهستان‎های نصیریه.<ref>محمد امین غالب، تاریخ العلویین، ص۵۲۱ ـ ۵۲۳.</ref>

علاوه بر آن جمعیت کمی از علویان به صورت پراکنده در دیگر مناطق سوریه نظیر [[قنیطره]]، منطقه المیدان شهر [[دمشق]] و حلب ساکن هستند. همچنین شمار اندکی از علویان سوریه در استان مرزی حتای(آدانا)، طرسوس و [[انطاکیه]] در کشور [[ترکیه]]، منطقه عکار در [[لبنان]]، وادی تیم، جنوب کوه هرمون در شمال نابلس و ساحل غربی رود [[اردن]] در [[فلسطین]] زندگی می‎کنند.<ref>متی موسی، پیدایش نصیریان، ص۱۰۷ـ۱۲۲.</ref>

منابع دیگری جمعیت آنان را بین ۹ تا ۱۵ درصد از کل جمعیت سوریه اعلام کرده‎اند. در عین حال بر اساس آمار رسمی جمعیت علویان تا سال ۱۹۸۵م، یازده و نیم درصد از مجموع جمعیت سوریه بوده است و براساس آمارهای مراکز آمریکایی و نیز آمارهای منابع وابسته به علویان، این نسبت به بیست درصد هم می‎رسد.<ref>[http://fa.alalam.ir/news/1432436 چرا اقلیت های سوریه از اسد حمایت می کنند؟، خبرگزاری العالم.]</ref>  

در صورتی که فرق شیعه در سوریه اعم از [[اسماعیلیه]]، شیعیان [[اثناعشری]] و [[دروزیه]] بر جمعیت علویان افزوده شود، آمار شیعیان در سوریه در حدود بیست و پنج درصد از مجموع جمعیت سوریه است.<ref>[http://fa.alalam.ir/news/1432436 چرا اقلیت های سوریه از اسد حمایت می کنند؟، خبرگزاری العالم.]</ref> در عین حال برخی منابع جمعیت کل شیعیان سوریه را تا سال ۲۰۰۶ میلادی ۱۳درصد از جمعیت این کشور اعلام کرده‎اند.<ref>رسول جعفریان، اطلس شیعه، ص۴۹۵.</ref>

علویان سوریه به چند گروه تقسیم شده اند: جعفریه، شمالیه، کلازیه، حیدریه، جنبلانیه (خَصیبیه).

جعفریه علویانی هستند که هیچ تفاوتی با [[امامیه]] ندارند. براساس برخی منابع جمعیت آنان در [[سوریه]] تا سال ۲۰۰۶ میلادی ما بین ۲۰۰ تا ۵۰۰ هزار نفر گزارش شده است. اعتقادات آنان همان اعتقاد شیعیان اثناعشری است.<ref>هاشم عثمان، هل العلویون شیعه؟، ص۴۲.</ref>

شمالیه یا شمسیه گروهی منشعب از علویان هستند که ساکن در سواحل لاذقیه‎اند.<ref>عبدالرحمن بدوی، مذاهب الاسلامیین، ص۱۸۶.</ref> از جمله باورهای آنان اعتقاد به آن است که [[امیرالمؤمنین (ع)]] در قلب خورشید ظهور می‎کند.<ref>ابوموسی حریری، العلویون النصیریون، ص۱۹۳ـ۱۹۴.</ref>

حیدریه منسوب به [[حیدر]] لقب [[امام علی (ع)]] هستند. این فرقه به عنوان یکی از انشعابات علویان به شمار می‎رود. حیدریه دو فرقه از طریقت قلندریه هستند. یکی منسوب به قطب الدین حیدر زاوه‌‎ای (م۶۱۸ق) و دیگری منسوب به میر قطب‎الدین حیدر تونی(م۸۳۰ق) است. از این رو حیدریه به عنوان شاخه تصوف علویان به شمار ‎آمده و جنبه شریعت در میان آنان بسیار کم رنگ بوده است.<ref>علی کارشناس، تبیین اعتقادات و احکام فقهی علویان سوریه، ص۱۶۴ و ۱۶۵.</ref> اما این فرقه نیز مانند کلازیه از حمایت‎های فرهنگی ایران برخوردار شد و رفته رفته رویکرد التزام به شریعت و پایبندی به احکام اسلامی در آنان تقویت شد.<ref>مهدی فرمانیان، عبدالحسین ابراهیمی، علویان سوریه، ص۹۴.</ref>

===جُنْبَلانیه===  

جنبلانیه یا خصیبیه یکی دیگر از طریقت‎های علویان است. مؤسس این طریقت ابومحمد عبدالله جنبلانی (م۲۸۷ق) معروف به جنان بوده است. او در دوره زعامت خود بر علویان حسین بن حمدان خصیبی (م۳۴۶ق) فرد تاریخ ساز فرقه نصیریه را به شاگردی پذیرفت. پس از او خصیبی زعامت نصریه (علویان) را برعهده گرفت. مزار خصیبی در شمال حلب به شیخ یابراق معروف است که مردم آن را زیارت می‎کنند. این فرقه در [[قرن پانزدهم هجری |قرن پانزدهم هجری]] در علاوه بر [[سوریه]] در [[عراق]] و [[ایران]] نیز با عقاید التقاطی از [[شیعه]]، [[اهل سنت]]، [[تصوف |تصوف]] و [[غلات]] همچنان به حیات خود ادامه می دهد.<ref>عبدالمنعم خنفی، موسوعه الفرق و الجماعات و المذاهب و الاحزاب و الحرکات الاسلامیة، ص۳۱۸.</ref>

انحرافات شدید غالیانه علویان ارتباط محکمی با شرایط خاص تاریخی، جغرافیایی و بستر عقیدتی که در آن رشد کرده‎اند دارد. از جمله این شرایط خاص می توان به فشار حکومت‎های جور و تعصبات مذهبی دولت‎های سنی مناطق شام، سکونت در مناطق مرزی میان مسلمانان و صلیبیان و حملات مداوم صلیبی‎ها به آنان، و انزوای جغرافیایی و قطع ارتباط آنان با مراکز تشیع امامی اشاره کرد. این وضعیت منجر به تأثیر آنان از تصوف، اسماعیلیه و مسیحیت شد. البته برخی از گزارش‎های صاحبان کتب فرق و مذاهب درباره علویان سوریه نیز اتهاماتی بوده که به آنان زده می‎شد که آن نیز ناشی از [[تعصب|تعصبات مذهبی]] این دسته از نویسندگان است.<ref>بروند اعلم، جامعه علویان سوریه، ص۱۴۴ و ۱۴۶.</ref>

در مقابل در دوره معاصر شمار زیادی از گروه‎های علوی خود را ملتزم به اجرای احکام و شریعت اسلام می‎دانند و هرگونه اباحه و اعتقاد به حلول و تناسخ را باطل می‎شمارند. این وضعیت جدید تا حدی است که برخی مدعی‎اند نصیریه فرقه‎ای است که دچار استحاله شده است؛ زیرا آنچه امروز به عنوان عقاید علویان شناخته می‎شود، کمتر شباهتی به گزارش منابع قدیمی فرق در باب فرقه نصیریه دارد.<ref>قاسم جوادی، نصیریه، علویان و شیعه اثنی عشری، فصلنامه طلوع، ش۷، پاییز۱۳۸۲، ص۷ـ۸.</ref><ref>العلوی، فدائیوالشیعة المجهولون، ص۱۱و ۱۲.</ref> <ref>[http://hablolmatin.dmsonnat.ir/?_action=articleInfo&article=781 محمد بقائی، فرقه نصیریه (علویان) در میان منابع فرق اسلامی، فصل نامه حبل المتین، دوره اول، شماره اول، زمستان ۱۳۹۱، ص۸۳ - ۹۸.]</ref>

منیر شریف از نویسندگان معاصر علوی در کتاب خود که مرجعی مهم شمرده می‎شود بیانیه حدود ۸۰ نفر از علمای علوی را آورده که در آن منشور اعتقادات خود را ذکر کرده اند این منشور که تفاوتی با اعتقادات شیعه اثناعشری در اصول و فروع دین ندارد سندی مهم در باب عقاید علویان شمرده می‎شود.<ref>[http://hablolmatin.dmsonnat.ir/?_action=articleInfo&article=781 محمد بقائی، فرقه نصیریه (علویان) در میان منابع فرق اسلامی، فصل نامه حبل المتین، دوره اول، شماره اول، زمستان ۱۳۹۱، ص۸۳ - ۹۸.]</ref> دیگر نویسندگان علوی معاصر نظیر محمدامین غالب طویل، شیخ عیسی سعود، شیخ علی عزیز ابراهیم نیز معتقدند بیشتر علویها حلول و تناسخ را قبول ندارند و صوفیان آنها هم قائل به تجلی ­اند (نه حلول). بر اساس دیدگاه آنان علت گرایش غالیانه نصیریان، عزلت، محرومیت و جهل بوده است.<ref>[http://hablolmatin.dmsonnat.ir/?_action=articleInfo&article=781 محمد بقائی، فرقه نصیریه (علویان) در میان منابع فرق اسلامی، فصل نامه حبل المتین، دوره اول، شماره اول، زمستان ۱۳۹۱، ص۸۳ - ۹۸.]</ref>

*[[مراجع تقلید شیعه]] از جمله آیت الله [[سید علی خامنه ای]]، [[آیت الله صافی گلپایگانی]]، [[آیت الله مکارم شیرازی]]، [[آیت الله نوری همدانی]]، [[آیت الله موسوی اردبیلی]] و [[سید محمد حسین فضل الله|آیت الله سید محمد حسین فضل الله]] در جواب [[استفتاء|استفتاهایی]] که از آنان درباره حکم علویان سوریه شده است آنان را شیعیان اثناعشری به شمار آورده‎اند. در متن استفتاء از مراجع، به بیانیه صادر شده علویان در کنگره خود در سال ۱۹۷۲م در لاذقیه اشاره شده است.<ref>محمد حسن بادیانی نیسابوری، العلویون هم اتباع اهل البیت(ع)، ج۱، ص۶۴ـ ۹۰.</ref> علویان سوریه در این بیانیه اعتقادات خود را ذکر کرده‌اند که این اعتقادات منطبق بر عقیده تشیع امامی است.<ref>محمد حسن بادیانی نیسابوری، العلویون هم اتباع اهل البیت(ع)، ج۱، ص۹۶ـ ۱۱۲.</ref>  

* علما و مراجع لبنان نظیر[[علامه شرف الدین]]، [[امام موسی صدر]]، [[محمد جواد مغنیه]]، [[محمد مهدی شمس‌الدین]] و [[شیخ عبدالامیر قبلان]] علویان سوریه را جزء شیعیان امامی به شمار آورده و حمایت خود را از آنها اعلام کرده‎اند.<ref>محمد حسن بادیانی نیسابوری، العلویون هم اتباع اهل البیت(ع)، ج۱، ص۱۱۳ـ ۱۳۵.</ref>

{{پانویس2}}