عریضه‌نویسی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''عَریضه نویسی''' به معنای نوشتن حاجت است که مخاطب آن می‌تواند [[خداوند]] یا یکی از [[معصومان]] باشد. این نوشته‌ها را معمولاً در کنار مزار [[معصومان]] یا آب روان یا چاه می‌اندازند. مضمون این کار نوعی [[دعا]] و [[توسل]] است ولی [[روایات]] مربوط به آن سند معتبری ندارند. برخی عالمان دینی این شیوه توسل را قبول داشته و به آن عمل کرده‌اند و در مقابل، برخی نیز آن را عامل سست نشان دادن باورهای [[شیعه]] دانسته‌اند.

عَریضَه مؤنث «عَریض» به معنای «بیان خواسته» است و در اصطلاح رایج، برای عرض حال و درخواستنامه از طرف فرد کوچک‌تر به بزرگ‌تر به کار می‌رود.<ref>فرهنگ معین، ۱۳۶۲، ج ۲، ص ۲۲۸۸</ref><ref>[http://www.jamkaran.ir/Article.aspx?id=9&type=0 سایت رسمی مسجد جمکران]</ref>

ماهیت عریضه نوعی [[توسل]] و [[دعا]] است که در آن به جای به زبان آوردن خواسته‌ها، آنها را در نامه‌ای نوشته و به طور نمادین در جوار قبر [[امام]](ع) یا در آب یا چاه می‌اندازند، بدون اینکه امام نیاز به باز کردن و خواندن آن نامه داشته باشد. این کار به دلیل اینکه شامل نوعی عرض حاجت و نگاشتن آن است به «عریضه نویسی» مشهور شده است.<ref>دانشنامه امام مهدی (عج)، ج۶، ص۳۵۶</ref> [[علامه مجلسی]] نمونه‌هایی از عریضه‌ها را در کنار سایر [[توسل|توسلات]] در [[بحار الانوار]] آورده است.<ref>ر.ک: مجلسی، بحار الانوار، ج۹۹، ص۲۳۱، باب کتابة الرقاع للحوائج الی الائمه.</ref>

رسم عریضه‌نویسی، در ادیان پیش از [[اسلام]] نیز وجود داشته و مهمترین و قابل توجه‌ترین مورد آن، عریضه‌نویسی [[یهودیت|یهودیان]] در پای دیوار ندبه است. آنها نامه‌های خود را با مضون دعا و درخواست، خطاب به خدا نوشته و با آرزوی اجابت، آن را در شیارهای این دیوار قرار می‌دهند.<ref>Sperling, Avraham Yitzchak (1999). Sefer Tamei Ha-minhagim U’mekorei Ha-dinim; Inyanei Hilula D’Rashbi, p. 270. Jerusalem: Shai Le-morah Publishing</ref>

موارد متعددی از سنت عریضه‌نویسی یا همان نامه نوشتن و درخواست حاجت از [[امامان]] در زمان حضور ایشان نقل شده است و این کار در زمان [[غیبت صغرا]] نیز با تحویل این نامه‌ها به [[نواب اربعه|نائبان خاص]] امام زمان (عج) ادامه داشت؛ یکی از مشهورترین این عریضه‌ها، ماجرای به دنیا آمدن [[شیخ صدوق]] است.<ref>الغیبة، ص۲۰۱؛ به نقل الربانی الشیرازی، عبدالرحیم، مقدمه «‌معانی الاخبار‌» در: الشیخ الصدوق، ۱۳۶۱ه‍.ش.، ص۷۳.</ref>

در برخی کتاب‌های دعا و منابع حدیثی عریضه‌هایی عمومی نقل شده است که می‌توان در هر زمانی به خداوند یا امامان عرض حاجت داشت و نامه نگاشت.<ref>بحار الانوار، بیروت، ج۹۹، ص۲۳۲ و مصباح کفعمی، چاپ دارالرضی، ص۳۹۹–۴۰۵</ref> این احادیث و عریضه‌ها از محتوایی مقبول برخوردارند ولی سند معتبری ندارند و بیشتر آنها در منابع متأخر حدیثی مانند [[المصباح کفعمی|مصباح]] کفعمی و [[بحارالانوار]] نقل شده‌اند.<ref>دانشنامه امام مهدی (عج)، ج۶، ص۳۵۷</ref>

عریضه نوشتن و حاجت گرفتن، از برخی عالمان دینی مانند آیت الله [[سید محمدرضا گلپایگانی]]،<ref>شیفتگان حضرت مهدی، قاضی زاهدی، ص۲۳۶</ref> [[میرزای نائینی]]<ref>عریضه‌نویسی به اهل بیت و امام زمان، ص۴۲–۷۴</ref> و آیت الله [[محمدجواد صافی گلپایگانی|محمدجواد صافی]] نیز نقل شده است.<ref>دانشنامه امام مهدی (عج)، ج۶، ص۳۶۴</ref> در [[ایران]] عریضه‌نویسی اختصاص به [[مسجد جمکران]] نداشته و در برخی مساجد شهرهای دیگر مانند [[اصفهان]] و [[کرمان]] نیز چنین سنتی رایج است. در مسجد جامع [[اردکان یزد]] نیز چاهی بوده که نزد مردم آن سامان مقدس بوده است اما امروزه آن را پوشانده‌اند.<ref>پیری اردکانی، ص۱۰۱</ref> این سنت در میان برخی شیعیان [[هند]]، [[پاکستان]] و [[بنگلادش]] نیز مرسوم بوده و در شب [[نیمه شعبان]] برای [[امام زمان]] (عج) عریضه‌هایی نوشته و به دریا می‌اندازند.<ref>[http://ejtemaee.ir/چاه-عريضة-مسجد-جمکران-از-خرافه-تا-واقعي/ فصلنامه علمی پژوهشی شیعه شناسی، بهار ۱۳۹۱، شماره ۳۷، مقاله چاه عریضه جمکران، از خرافه تا واقعیت، ص۱۷۸]</ref>

[[کفعمی]] ضمن [[حدیث مرسل|حدیثی مُرسَل]] عریضه‌ای را از [[امام صادق]] (ع) نقل می‌کند: «هر کس رزق و روزی‌اش کم باشد و زندگی بر او سخت بگذرد و یا حاجت مهم دنیوی یا اخروی داشته باشد، بر روی ورقه سفیدی این متن را طوری بنویسد که نام‌ها در یک سطر قرار گیرد و سپس آن را به هنگام طلوع آفتاب در آب جاری بیندازد:

|رنگ پس زمینه عنوان=

|رنگ پس زمینه=

بِسْمِ اللَّـهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ الْمَلِکِ الْحَقِّ [الْجَلِیلِ] الْمُبِینِ مِنَ الْعَبْدِ الذَّلِیلِ إِلَی الْمَوْلَی الْجَلِیلِ سَلَامٌ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلِی وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَینِ وَ عَلِی وَ مُحَمَّدٍ وَ جَعْفَرٍ وَ مُوسَی وَ عَلِی وَ مُحَمَّدٍ وَ عَلِی وَ الْحَسَنِ وَ الْقَائِمِ سَیدِنَا وَ مَوْلَانَا صَلَوَاتُ اللَّـهِ وَ سَلَامُهُ عَلَیهِمْ أَجْمَعِینَ رَبِّ إِنِّی مَسَّنِی الضُّرُّ وَ الْخَوْفُ فَاکْشِفْ ضُرِّی وَ آمِنْ خَوْفِی بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَسْأَلُکَ بِکُلِّ نَبِی وَ وَصِی وَ صِدِّیقٍ وَ شَهِیدٍ أَنْ تُصَلِّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اشْفَعُوا لِی یا سَادَاتِی بِالشَّأْنِ الَّذِی لَکُمْ عِنْدَ اللَّـهِ فَإِنَّ لَکُمْ عِنْدَ اللَّـهِ لَشَأْناً مِنَ الشَّأْنِ فَقَدْ مَسَّنِی الضُّرُّ یا سَادَاتِی وَ اللَّـهُ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ فَافْعَلْ بی‌یا رَبِّ کَذَا وَ کَذَا.

در برخی موارد بیان شده که پس از نوشتن عریضه، آن را داخل گِل قرار داده و در آب روان یا چاه یا دریا بیندازند<ref>بحارالانوار چاپ بیروت، ج۹۹، باب کتابة الرقاع للحوائج إلی الأئمة صلوات الله علیهم و التوسل و الاستشفاع بهم فی روضاتهم المقدسة و غیرها، ح ۱و۲و۳ و ۶و۷</ref> و در برخی موارد بیان شده که نوشته را به حرم امامان (ع) برسانند<ref>بحارالانوار چاپ بیروت، ج۹۹، باب کتابة الرقاع للحوائج إلی الأئمة صلوات الله علیهم و التوسل و الاستشفاع بهم فی روضاتهم المقدسة و غیرها، ح۵</ref> و در برخی تنها به نوشتن مطالب اشاره شده است.<ref>مجلسی، بحارالانوار چاپ بیروت، ج۹۹، باب کتابة الرقاع للحوائج إلی الأئمة صلوات الله علیهم و التوسل و الاستشفاع بهم فی روضاتهم المقدسة و غیرها، ح۱۱</ref>

یکی از مکان‌هایی که برخی شیعیان عریضه‌های خود به [[امام زمان(عج)]] را در آنجا می‌اندازند چاه [[مسجد جمکران]]، مشهور به «چاه عریضه» است؛ برخی به اشتباه، این چاه را «چاه امام زمان» می‌دانند. این چاه نه تنها ویژگی خاصی ندارد بلکه در ساختار کنونی، اصولاً چاه نبوده و اتاقکی به ارتفاع سه تا چهار متر است. انداختن نامه‌های خطاب به امام زمان در این چاه موجب اعتراضات زیادی شده و این کار را باعث سُست نشان دادن اعتقادات شیعه دانسته‌اند. در سال ۱۳۱۰ شمسی آیت الله [[میرزا محمد فیض]] چاهی را که در مسجد جمکران حفر شده و خاک آن را به عنوان [[تبرک]] برمی‌داشتند پر کرد و سنگ مرمری را که برخی [[قدمگاه]] امام زمان می‌پنداشتند، از بین برد.<ref>[http://ejtemaee.ir/چاه-عريضة-مسجد-جمکران-از-خرافه-تا-واقعي/ فصلنامه علمی پژوهشی شیعه شناسی، بهار ۱۳۹۱، شماره ۳۷، مقاله چاه عریضه جمکران، از خرافه تا واقعیت، ص۱۷۸]</ref> تا سال ۱۳۷۲ شمسی چاه دیگری در کنار مسجد وجود داشت که عریضه‌ها را داخل آن می‌انداختند؛ با توسعه مسجد، این چاه داخل مسجد فعلی قرار گرفت و اتاقکی به ارتفاع ۳ تا ۴ متر در مکان عریضه نویسی جدید ایجاد شد که عریضه‌ها را از ورودی بالای آن داخل این مکان می‌اندازند.{{مدرک}} هر دو تا سه ماه یکبار عریضه‌ها را جمع‌آوری کرده و به خمیر کاغذ تبدیل می‌کنند.<ref>[http://www.tabnak.ir/fa/pages/?cid=94090 سایت تابناک]</ref>

* دانشنامه امام مهدی (عج) بر اساس قرآن، حدیث و تاریخ، محمد ری شهری، دارالحدیث، ۱۳۹۳ش، قم

* کفعمی، ابراهیم بن علی عاملی، المصباح للکفعمی (جنة الأمان الواقیة)، دار الرضی (زاهدی)، قم، ۱۴۰۵ق، چاپ دوم

* مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، چ۳، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق.

* معین، محمد، فرهنگ فارسی، ج ۲، تهران:امیر کبیر ،۱۳۶۲.

* [http://ejtemaee.ir/چاه-عريضة-مسجد-جمکران-از-خرافه-تا-واقعي/ فصلنامه علمی پژوهشی شیعه شناسی، بهار ۱۳۹۱، شماره ۳۷، مقاله چاه عریضه جمکران، از خرافه تا واقعیت، نویسنده: کریم خان محمدی-محمدرضا انواری]