۱۶٬۹۸۱
ویرایش
بهره: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جز (←جمعیت بهره‌ها) |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''بُهره''' یا '''بُهره‌ها'''، نام گروهی از [[اسماعیلیان]] [[هند]] است. بیشتر | '''بُهره''' یا '''بُهره‌ها'''، نام گروهی از [[اسماعیلیان]] [[هند]] است. بیشتر آنان به شاخه طیبی مستعلوی فرقه اسماعیلیه متعلق‌اند و اصل و نسبی [[هندو]] دارند. هم اکنون‌این گروه اجتماعی در [[گجرات]]، [[بمبئی]] و هند مرکزی و نیز [[پاکستان]] ساکن‌اند و در فعالیت‌های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی حضور دارند. طبق برخی سرشماری‌ها اکنون حدود ۰۰۰، ۵۰۰ نفر بهره (عمدتاً داودی) در جهان وجود دارند. بُهره‌ها در بازسازی برخی زیارتگاه‌های شیعه و نصب [[ضریح]] بر آنان در کشورهای [[عراق]]، [[سوریه]]، [[اردن]] [[مصر]] و [[فلسطین]] اهتمام ویژه‌ای دارند. | ||
[[پرونده:بهره‌های داوودی در یکی از مراسم مذهبی خود.jpg|بندانگشتی| | [[پرونده:بهره‌های داوودی در یکی از مراسم مذهبی خود.jpg|بندانگشتی|۳۰۰px|بهره‌های داوودی در یکی از مراسم مذهبی خود]] | ||
==معنای بهره== | ==معنای بهره== | ||
بنابر توضیحات ریشه شناختی معمول، نام «بُهره» (بُهرا) مشتق از اصطلاح گجراتی «وُهُروو» (وَیه وَهار) به معنای «تجارت کردن» یا «دادوستد کردن» است. | بنابر توضیحات ریشه شناختی معمول، نام «بُهره» (بُهرا) مشتق از اصطلاح گجراتی «وُهُروو» (وَیه وَهار) به معنای «تجارت کردن» یا «دادوستد کردن» است. | ||
| خط ۷: | خط ۷: | ||
==انشعاب‌های اسماعیلیان== | ==انشعاب‌های اسماعیلیان== | ||
ریشه تاریخی | ریشه تاریخی این جماعت، با نظر به انشعاب‌های رخ داده در تاریخ اسماعیلیه، قابل تبیین است. | ||
"اسماعیلی‌های مستعلیه داوودی" بزرگترین فرقه شیعیان در هندوستان هستند که به "بُهره‌ها" شهرت یافته‌اند. هر چند که بُهره‌ها خود ترجیح می‌دهند از آنان با نام جامعه "شیعیان اسماعیلی طیبی" یاد شود ولی خود همواره نام "طایفه" را در | "اسماعیلی‌های مستعلیه داوودی" بزرگترین فرقه شیعیان در هندوستان هستند که به "بُهره‌ها" شهرت یافته‌اند. هر چند که بُهره‌ها خود ترجیح می‌دهند از آنان با نام جامعه "شیعیان اسماعیلی طیبی" یاد شود ولی خود همواره نام "طایفه" را در گفتوگوهای محاورهای به کار میبرند. پیروان این فرقه تا امام صادق(علیه‌السلام) را قبول داشته و پس از آن به اسماعیل فرزند ارشد امام صادق(علیه‌السلام) اقتدا کردند. شیعیان اسماعیلیه، اسماعیل را امام هفتم خود میدانند. اسماعیل پنج سال پیش از شهادت امام صادق(علیه‌السلام) فوت کرد و اکنون مزارش در بقیع میباشد. اینان نوعی زبان گجراتی دارند که آمیزه‌ای از واژه‌های عربی و اردو است. | ||
اسماعیلی‌های مستعلیه داوودی یا همان بُهره‌ها، با روی کار آمدن حکومت فاطمیان مصر، از قدرت بسزایی برخوردار گردیدند و مبلغانی از سوی خود به سراسر پهنه اسلامی اعزام کردند. | اسماعیلی‌های مستعلیه داوودی یا همان بُهره‌ها، با روی کار آمدن حکومت فاطمیان مصر، از قدرت بسزایی برخوردار گردیدند و مبلغانی از سوی خود به سراسر پهنه اسلامی اعزام کردند. | ||
اسماعیلیان فاطمی پس از بروز درگیری‌هایی بر سر جانشینی مستنصر بالله (حکومت: | اسماعیلیان فاطمی پس از بروز درگیری‌هایی بر سر جانشینی مستنصر بالله (حکومت: ۴۲۷۴۸۷) به دو گروه تقسیم شدند: یعنی پس از مرگ «المستنصر» هشتمین خلیفه فاطمیون اختلافاتی میان آنان پیش آمد. گروهی «نزار» فرزند بزرگ وی، را رهبر اسماعیلیه بشمار آورده و گروهی دیگر «مستعلی» فرزند کوچک، را پذیرفتند.<ref>اشرافی، مرتضی، کشور شناسی هند، پژوهشگاه بین المللی المصطفی(ص)، ۱۳۹۳</ref> | ||
*[[مستعلویه]] | *[[مستعلویه]] | ||
| خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
==بنیانگذاری طیبیه-مستعلویه در یمن== | ==بنیانگذاری طیبیه-مستعلویه در یمن== | ||
در دوره خلافت و امامت مستنصر بالله فاطمی، داعیانی که از [[یمن]] به گجرات، در غرب هند، فرستاده می‌شدند، در آن‌جا جامعه جدیدی از اسماعیلیان به وجود آوردند. به موجب روایات سنتی که درباره ریشه‌های‌این جامعه اسماعیلی در دست است،<ref>محمدعلی رامپوری، موسم بهار فی أخبار الطاهرین الاخیار، ج۳، | در دوره خلافت و امامت مستنصر بالله فاطمی، داعیانی که از [[یمن]] به گجرات، در غرب هند، فرستاده می‌شدند، در آن‌جا جامعه جدیدی از اسماعیلیان به وجود آوردند. به موجب روایات سنتی که درباره ریشه‌های‌این جامعه اسماعیلی در دست است،<ref>محمدعلی رامپوری، موسم بهار فی أخبار الطاهرین الاخیار، ج۳، ص۳۲۸۳۴۵. </ref> در ۴۶۰، عبدالله، داعی اسماعیلی، از یمن صُلیحی (صلیحیان) به خامبایت (خامبهات) یا کامبای کنونی فرستاده شد و در آن‌جا در اندک مدتی عده زیادی از هندوها، از جمله بعضی از حکمرانان محلی، را به مذهب اسماعیلی درآورد. در اصل، مستنصر ملکه سیده، همسر احمد مکرّم صلیحی، را رسماً مسئول امور دعوت در هند کرده بود و در واقع ملکه سیده، حاکم دولت صلیحی در یمن بود. اندکی پس از ۵۲۴، با کوشش‌های وی، دعوت مستقل طیبی در یمن بنیانگذاری شد و داعیانی که‌ایشان به هند گسیل کردند، این دعوت را در [[هند]] گسترش دادند.<ref>معد بن علی مستنصربالله، السجلات المستنصریة، ج۱، ص۱۶۷ ۱۶۹؛ ص۲۰۳۲۰۶.</ref> | ||
==طیبیه | ==طیبیه مستعلویه در هند== | ||
به هر ترتیب، دعوت اسماعیلی در هند پیوند خود را با مرکز دعوت طیبی در یمن حفظ کرد و جامعه اسماعیلی جدیدی که در نیمه دوم قرن پنجم در گجرات به وجود آمده بود، با گذشت زمان، به جامعه طیبی | به هر ترتیب، دعوت اسماعیلی در هند پیوند خود را با مرکز دعوت طیبی در یمن حفظ کرد و جامعه اسماعیلی جدیدی که در نیمه دوم قرن پنجم در گجرات به وجود آمده بود، با گذشت زمان، به جامعه طیبی مستعلوی بُهره فعلی تبدیل شد. پس از فروپاشی دولت صلیحی و حتی پشو از آن، اسماعیلیان طیبی هند یا همان بُهره‌ها، تحت رهبری مرکزی داعیان مطلق در یمن قرار داشتند؛و آن داعیان، رؤسای محلی جماعت بُهره را با عنوان «والی» برمی‌گزیدند. در‌این احوال، جامعه بهره اسماعیلی در گجرات توسعه بشتر ی پیدا کرد و عده زیادی از هندوها، بخصوص در کامبای، پاتن، سیدپور، و بعدها [[احمدآباد]] که پایگاه دعوت در هند شد، مذهب اسماعیلی (از شاخه طیبی مستعلوی) را پذیرفتند. | ||
از آن‌جا که حاکمان هندو از ناحیه بهره‌های اسماعیلی احساس خطر نمی‌کردند، جامعه بهره بدون هیچ | از آن‌جا که حاکمان هندو از ناحیه بهره‌های اسماعیلی احساس خطر نمی‌کردند، جامعه بهره بدون هیچ مانعِ جدی تا زمان استیلای [[مسلمانان]] بر گجرات در ۶۹۷، همچنان گسترش یافت؛ ولی از آن پس، فعالیت‌های دعوت طیبی در گجرات و امور بهره‌ها تا حدودی زیر نظر حکمرانان مسلمان محلی که از سلاطین [[دهلی]] اطاعت می‌کردند، قرار گرفت.<ref>فرهاد دفتری، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ج۱، ص۳۴۱.</ref> | ||
==تفاوت بهره‌های اسماعیلی از بهره‌های سنی== | ==تفاوت بهره‌های اسماعیلی از بهره‌های سنی== | ||
با یورش ظفرخان مظفر به گجرات، در ۷۹۳، به فرمان محمدشاه سوم، سلطان تغلقی (تغلقیه)، اوضاع جماعت بهره وخیم‌تر شد. ظفرخان به اشاعه مذهب [[اهل سنت]] پرداخت و نخستین حکمران گجرات بود که به سرکوبی [[شیعیان]] قلمرو حکومت خود برخاست. سپس در زمان پسر و جانشین ظفرخان، احمد اول ( | با یورش ظفرخان مظفر به گجرات، در ۷۹۳، به فرمان محمدشاه سوم، سلطان تغلقی (تغلقیه)، اوضاع جماعت بهره وخیم‌تر شد. ظفرخان به اشاعه مذهب [[اهل سنت]] پرداخت و نخستین حکمران گجرات بود که به سرکوبی [[شیعیان]] قلمرو حکومت خود برخاست. سپس در زمان پسر و جانشین ظفرخان، احمد اول (۸۱۴۸۴۶)، بهره‌های اسماعیلی به شدت مورد تعقیب و آزار قرار گرفتند. | ||
در‌این دوره، بهره‌ها به تقیه پرداختند و در ظاهر به بسیاری از تکالیف مذهبی اهل سنت گردن نهادند. در همین حال، انشقاق مهمی | در‌این دوره، بهره‌ها به تقیه پرداختند و در ظاهر به بسیاری از تکالیف مذهبی اهل سنت گردن نهادند. در همین حال، انشقاق مهمی در جامعه بهره‌های اسماعیلی پدیدار گشت و سبب گرویدن عده‌ای از جماعت بهره‌ها به مذهب اهل سنت شد. از آن زمان، بهره‌های اسماعیلی و بهره‌های [[سنی]] از هم متمایز شدند.<ref>محمدعلی رامپوری، موسم بهار فی أخبار الطاهرین الاخیار، ج۳، ص۱۱۷۱۲۷؛ فرهاد دفتری، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ج۱، ص۳۴۱ ۳۴۲. </ref> | ||
==داعی‌های مطلق طیبیه تا پیش از انشقاق== | ==داعی‌های مطلق طیبیه تا پیش از انشقاق== | ||
پیش از جدایی طیبیه به دو گروه داودی و سلیمانی، این داعیان رهبری فرقه را بر عهده داشتند: | پیش از جدایی طیبیه به دو گروه داودی و سلیمانی، این داعیان رهبری فرقه را بر عهده داشتند: | ||
*'''یوسف بن سلیمان''': وی یکی از بهره‌هایی بود که از جانب «والی دعوت» در گجرات برای تکمیل آموزش‌های مذهبی به یمن فرستاده شد. معلومات او به زودی نظر بیست و سومین داعی مطلق را به خود جلب کرد، به طوری که وی را به جانشینی خود برگزید. یوسف بن سلیمان اولین فرد از بهره‌ها بود که به عنوان بیست و چهارمین داعی مطلق رهبری دعوت طیبیه را در ۹۴۶ عهده‌دار شد.<ref>محمدعلی رامپوری، موسم بهار فی أخبار الطاهرین الاخیار، ج۳، | *'''یوسف بن سلیمان''': وی یکی از بهره‌هایی بود که از جانب «والی دعوت» در گجرات برای تکمیل آموزش‌های مذهبی به یمن فرستاده شد. معلومات او به زودی نظر بیست و سومین داعی مطلق را به خود جلب کرد، به طوری که وی را به جانشینی خود برگزید. یوسف بن سلیمان اولین فرد از بهره‌ها بود که به عنوان بیست و چهارمین داعی مطلق رهبری دعوت طیبیه را در ۹۴۶ عهده‌دار شد.<ref>محمدعلی رامپوری، موسم بهار فی أخبار الطاهرین الاخیار، ج۳، ص۱۵۳۱۶۱. </ref> | ||
*'''جلال بن حسن''': جانشین یوسف بن سلیمان (متوفی ۹۷۴) یک بهره دیگر به نام جلال بن حسن بود که پایگاه دعوت طیبی اسماعیلیه را از یمن به گجرات منتقل کرد. وی در [[احمدآباد]] مستقر شد و در آن‌جا از سیاست مذهبی آزاد مغولان هند برخوردار بود. تا آن زمان، بهره‌های اسماعیلی، به رغم تمام مشکلات، به اندازه‌ای افزایش یافته بودند که جامعه اصلی طیبی در یمن را تحت الشعاع قرار داده بودند. بدین سان، سهم عمده عایدات مذهبی داعی مطلق را بهره‌های اسماعیلی در هند تأمین می‌کردند. در هر صورت، انتقال دستگاه مرکزی دعوت طیبیه به هندوستان، نشانه پایان یافتن قطعی مرحله یمنی دعوت طیبی بود.<ref>فرهاد دفتری، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ج۱، ص۳۴۴.</ref> جلال بن حسن، | *'''جلال بن حسن''': جانشین یوسف بن سلیمان (متوفی ۹۷۴) یک بهره دیگر به نام جلال بن حسن بود که پایگاه دعوت طیبی اسماعیلیه را از یمن به گجرات منتقل کرد. وی در [[احمدآباد]] مستقر شد و در آن‌جا از سیاست مذهبی آزاد مغولان هند برخوردار بود. تا آن زمان، بهره‌های اسماعیلی، به رغم تمام مشکلات، به اندازه‌ای افزایش یافته بودند که جامعه اصلی طیبی در یمن را تحت الشعاع قرار داده بودند. بدین سان، سهم عمده عایدات مذهبی داعی مطلق را بهره‌های اسماعیلی در هند تأمین می‌کردند. در هر صورت، انتقال دستگاه مرکزی دعوت طیبیه به هندوستان، نشانه پایان یافتن قطعی مرحله یمنی دعوت طیبی بود.<ref>فرهاد دفتری، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ج۱، ص۳۴۴.</ref> جلال بن حسن، اندکی پس از آن‌که به عنوان بیست و پنجمین داعی مطلق به رهبری اسماعیلیان طیبی رسید، در ۹۷۵ درگذشت. پسر او، امین جی بن جلال (متوفی ۱۰۱۰) از فقهای مشهور بهره‌های اسماعیلی بود و بهره‌ها هنوز او را بعد از [[قاضی نعمان]] (متوفی ۳۶۳) مرجعی بسیار مهم در امور فقهی می‌شمارند. کتاب [[دعائم الاسلام (کتاب)|دعائم الاسلام]] قاضی نعمان، از آغاز مستندترین مرجع فقهی اسماعیلیان مستعلوی و بهره‌های طیبی بوده است. | ||
*'''داود بن عجب شاه''': پس از جلال بن حسن، منصب داعی مطلق به داود بن عجب شاه (متوفی ۹۹۹) رسید. در زمان او، اکبرشاه گجرات را به قلمرو مغول ضمیمه کرد. داود بن عجب شاه شخصاً به [[آگره]] رفت تا شکایات جامعه بهره‌های اسماعیلی را به گوش اکبر، که به نرمش مذهبی نامبردار شده بود، برساند. اکبر داعی را به حضور پذیرفت و به عمال خود در گجرات دستور داد که آزادی مذهب را درباره بهره‌های اسماعیلی رعایت کنند. داود بن عجب شاه برای تجدید حیات مذهبی بهره‌های اسماعیلی و از سرگیری مراسم عبادی آنان، که مدتها در گجرات متروک مانده بود، اقدامات جامعی کرد. | *'''داود بن عجب شاه''': پس از جلال بن حسن، منصب داعی مطلق به داود بن عجب شاه (متوفی ۹۹۹) رسید. در زمان او، اکبرشاه گجرات را به قلمرو مغول ضمیمه کرد. داود بن عجب شاه شخصاً به [[آگره]] رفت تا شکایات جامعه بهره‌های اسماعیلی را به گوش اکبر، که به نرمش مذهبی نامبردار شده بود، برساند. اکبر داعی را به حضور پذیرفت و به عمال خود در گجرات دستور داد که آزادی مذهب را درباره بهره‌های اسماعیلی رعایت کنند. داود بن عجب شاه برای تجدید حیات مذهبی بهره‌های اسماعیلی و از سرگیری مراسم عبادی آنان، که مدتها در گجرات متروک مانده بود، اقدامات جامعی کرد. | ||
*'''داود برهان الدین بن قطب شاه''': با مرگ داود، بیست و ششمین داعی مطلق، در ۹۹۷، مسئله جانشینی او مجادلات و جدایی مهمی | *'''داود برهان الدین بن قطب شاه''': با مرگ داود، بیست و ششمین داعی مطلق، در ۹۹۷، مسئله جانشینی او مجادلات و جدایی مهمی در جامعه اسماعیلیان طیبی پدید آورد. در هند، داود برهان الدین بن قطب شاه، به عنوان بیست و هفتمین داعی مطلق، جانشین داود بن عجب شاه شد؛ و‌این امر به طیبی‌های یمن اطلاع داده شد.<ref>فرهاد دفتری، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ج۱، ص۳۴۵. </ref> | ||
==جدایی سلسله داعیان داودی و سلیمانی== | ==جدایی سلسله داعیان داودی و سلیمانی== | ||
اما چهار سال بعد، سلیمان بن حسن هندی، نایب داود بن عجب شاه در یمن، مدعی جانشینی داود شد. اکثریت بهره‌های اسماعیلی که شامل اغلب اسماعیلیان طیبی می‌شدند، داود برهان الدین را به عنوان بیست و هفتمین داعی خود شناختند و از آن پس به نام داودی مشهور شدند. گروه کوچکی از طیبی‌های یمن نیز از داود حمایت کردند. | اما چهار سال بعد، سلیمان بن حسن هندی، نایب داود بن عجب شاه در یمن، مدعی جانشینی داود شد. اکثریت بهره‌های اسماعیلی که شامل اغلب اسماعیلیان طیبی می‌شدند، داود برهان الدین را به عنوان بیست و هفتمین داعی خود شناختند و از آن پس به نام داودی مشهور شدند. گروه کوچکی از طیبی‌های یمن نیز از داود حمایت کردند. | ||
از سوی دیگر، اقلیتی، شامل گروه کوچکی از بهره‌های طیبی و قسمت عمده طیبی‌های یمن، سلیمان بن حسن را داعی خود دانستند و از آن پس سلیمانی خوانده شدند. از آن تاریخ، سلسله داعیان داودی و سلیمانی از هم جدا گشتند. داعی مطلق داودیان، همچنان در هند مستقر بوده است و حال آن‌که پایگاه داعی مطلق و دعوت سلیمانی در یمن قرار داشته است.<ref>محمدعلی رامپوری، موسم بهار فی أخبار الطاهرین الاخیار، ج۳، | از سوی دیگر، اقلیتی، شامل گروه کوچکی از بهره‌های طیبی و قسمت عمده طیبی‌های یمن، سلیمان بن حسن را داعی خود دانستند و از آن پس سلیمانی خوانده شدند. از آن تاریخ، سلسله داعیان داودی و سلیمانی از هم جدا گشتند. داعی مطلق داودیان، همچنان در هند مستقر بوده است و حال آن‌که پایگاه داعی مطلق و دعوت سلیمانی در یمن قرار داشته است.<ref>محمدعلی رامپوری، موسم بهار فی أخبار الطاهرین الاخیار، ج۳، ص۱۶۹۲۵۹. </ref> | ||
==تاریخچه بهره‌های داودی== | ==تاریخچه بهره‌های داودی== | ||
===تشکیل فرقه عَلیه=== | ===تشکیل فرقه عَلیه=== | ||
در دوره‌های بعد، بهره‌های طیبی | در دوره‌های بعد، بهره‌های طیبی داودی دچار ناسازگاری بسیار شدند که عمدتاً از رهبری جامعه و منصب داعی مطلق سرچشمه می‌گرفت؛ در ۱۰۳۴، علی بن ابراهیم مرجعیت بیست و نهمین داعی، یعنی عبدالطیب زکی الدین (۱۰۳۰۱۰۴۱)، را مردود شناخت و جانشینی را حق خود اعلام کرد. وی با پیروان خود، از بهره‌های طیبی داودی فرقه‌ای فرعی تشکیل داد که به نام خودش به عَلیه مشهور شد. پایگاه داعیان بهره‌های [[علیه]] در [[بارودا]] (بروده) در گجرات باقی‌مانده است. علیه با بهره‌های داودی ازدواج نمی‌کنند و ادبیات مذهبی خاصی پدید نیاورده‌اند. | ||
در حال حاضر، طیب [[ضیاءالدین بن یوسف نورالدین]]، به عنوان چهل و چهارمین داعی مطلق، رهبری بهره‌های علیه را به عهده دارد.<ref>فرهاد دفتری، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ج۱، | در حال حاضر، طیب [[ضیاءالدین بن یوسف نورالدین]]، به عنوان چهل و چهارمین داعی مطلق، رهبری بهره‌های علیه را به عهده دارد.<ref>فرهاد دفتری، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ج۱، ص۳۴۶۳۴۷. </ref> | ||
===فرقه فرعی ناگوشیه=== | ===فرقه فرعی ناگوشیه=== | ||
| خط ۵۹: | خط ۵۹: | ||
===داعیان داودیان از این پس=== | ===داعیان داودیان از این پس=== | ||
*'''اسماعیل بدرالدین''': در چنین شرایطی بود که سی و چهارمین داعی مطلق داودیان، یعنی اسماعیل بدرالدین ( | *'''اسماعیل بدرالدین''': در چنین شرایطی بود که سی و چهارمین داعی مطلق داودیان، یعنی اسماعیل بدرالدین (۱۰۶۵ ۱۰۸۵)، پایگاه دعوت بهره‌های طیبی داودی را از احمدآباد به [[جام]] نگر منتقل کرد. تنها پس از مرگ اورنگ زیب در ۱۱۱۸ و زوال فرمانروایی مغولان هند بود که بهره‌های اسماعیلی اجازه یافتند تا آزادانه به مراسم مذهبی و کار و فعالیت بپردازند.<ref>فرهاد دفتری، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ج۱، ص۳۴۸۳۵۰.</ref> | ||
*'''هبة الله المؤید فی الدین''': در دوره داعی‌گری هبة الله المؤید فی الدین ( | *'''هبة الله المؤید فی الدین''': در دوره داعی‌گری هبة الله المؤید فی الدین (۱۱۶۸۱۱۹۳) که همزمان با آغاز استیلای [[انگلیس]] بر هند بود، نهضت جدایی طلبانه‌ای دیگر در جامعه بهره‌های داودی رخ داد. رهبران این نهضتِ ضد داعی اسماعیل بن عبدالرسول المجدوع، مؤلف کتابشناسی معروف اسماعیلی موسوم به [[فهرسة الکتب و الرسائل]] (چاپ علینقی منزوی، تهران ۱۳۴۴ ش) و پسرش هبة الله بودند که نهضت آنان به هبتیه مشهور شد. امروزه، گروه کوچکی از‌این فرقه بهره هنوز در [[اوجین]] باقی‌اند.<ref>محمدعلی رامپوری، موسم بهار فی أخبار الطاهرین الاخیار، ج۳، ص۴۴۰۵۲۶. </ref> | ||
*'''یوسف نجم الدین:''' چهل و دومین داعی مطلق بهره‌های داودی، یوسف نجم الدین ( | *'''یوسف نجم الدین:''' چهل و دومین داعی مطلق بهره‌های داودی، یوسف نجم الدین (۱۲۰۰۱۲۱۳)، مرکز دعوت را به [[سورات]] منتقل کرد که در آن زمان زیر استیلای بریتانیا بود و از‌این لحاظ برای اسماعیلیان محل امنی به شمار می‌رفت. برادر و جانشین یوسف نجم الدین، عبدعلی سیف الدین (۱۲۱۳ ۱۲۳۲)، مدرسه معروف به «[[سیفی درس]]» ([[جامعة السیفیة]]) را در سورات برای تعلیم و تربیت علمای داودی و نیز برای ارائه تعلیمات عالی مذهبی به اعضای جامعه بهره‌های داودی تأسیس کرد. این مدرسه، با شعبه‌اش که چندی بعد در شهر [[بمبئی]] افتتاح شد، همچنان مرکز تعلیمات دینی به روش‌های سنتی برای بهره‌های داودی است.<ref>فرهاد دفتری، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ج۱، ص۳۵۲. </ref> | ||
*'''عبدعلی سیف الدین''': در زمان عبدعلی سیف الدین، چهل و سومین داعی مطلق داودیان، که بریتانیا بر هندوستان استیلای کامل یافت، اذیت و آزار بهره‌های اسماعیلی پایان گرفت، اما کشمکش‌های داخلی و تحزّب که اغلب بر سر جانشینی داعی و مسائل مالی پش | *'''عبدعلی سیف الدین''': در زمان عبدعلی سیف الدین، چهل و سومین داعی مطلق داودیان، که بریتانیا بر هندوستان استیلای کامل یافت، اذیت و آزار بهره‌های اسماعیلی پایان گرفت، اما کشمکش‌های داخلی و تحزّب که اغلب بر سر جانشینی داعی و مسائل مالی پش می‌آمد، و نیز درگیری با دیگر گروههای [[مسلمان]] هند و با هندوها همچنان از ویژگی‌های تاریخ بعدی بهره‌های داودی است.<ref>فرهاد دفتری، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ج۱، ص۳۵۲.</ref> | ||
*'''محمد بدرالدین''': چهل و ششمین داعی مطلق داودیان، محمد بدرالدین، که آخرین داعی از راجپوتهای گجرات نیز بود، قبل از آن‌که به نص جلی، یعنی در خطابی عمومی، جانشین خود را طبق روال معمول معین کند در ۱۲۵۶ درگذشت. | *'''محمد بدرالدین''': چهل و ششمین داعی مطلق داودیان، محمد بدرالدین، که آخرین داعی از راجپوتهای گجرات نیز بود، قبل از آن‌که به نص جلی، یعنی در خطابی عمومی، جانشین خود را طبق روال معمول معین کند در ۱۲۵۶ درگذشت. این امر موجب پیدایی مناقشه‌های تند بر سر مسئله جانشینی در جامعه بهره‌های داودی شد که تا امروز ادامه داشته است.<ref>محمدعلی رامپوری، موسم بهار فی أخبار الطاهرین الاخیار، ج۳، ص۶۹۳۷۶۷؛ زاهدعلی، هماری، اسماعیلی مذهب کی حقیقت اوراس کانظام، ج۱، ص۲۹۵ به بعد.</ref> | ||
*'''[[محمد برهان‌الدین]]''': او رهبر پیشین | *'''[[محمد برهان‌الدین]]''': او رهبر پیشین بهره‌های داوودی بود که در سال ۱۳۹۲ هجری شمسی در سن ۱۰۲ سالگی پس از پنجاه سال رهبری این فرقه درگذشت. مراسم تشییع پیکر این چهره برجسته هندی در بمبئی برگزار شد که بر اثر ازدحام جمعیت ۱۸ نفر از مسلمانان این کشور جان خود را از دست دادند. پیکر برهان الدین در نزدیکی «صیفی محل» به خاک سپرده شد.<ref>[http://www.abna.ir/persian/service/asia-center/archive/2014/01/19/498231/story.html خبرگزاری ابناء]</ref> | ||
*'''[[مفضل سیف‌الدین]]''': فرزند محمد برهان‌الدین و رهبری کنونی و پنجاه و سومین داعی مطلقِ بهره‌های داوودی است.<ref>http://freepressjournal.in/syedna-aali-qadr-mufaddal-saifuddin/</ref> | *'''[[مفضل سیف‌الدین]]''': فرزند محمد برهان‌الدین و رهبری کنونی و پنجاه و سومین داعی مطلقِ بهره‌های داوودی است.<ref>http://freepressjournal.in/syedna-aali-qadr-mufaddal-saifuddin/</ref> | ||
==سلسله مراتب دعوت بهره‌های داودی== | ==سلسله مراتب دعوت بهره‌های داودی== | ||
[[پرونده:مفضل سیف الدین داعی مطلق کنونی بهره‌های داوودی.jpg|بندانگشتی| | [[پرونده:مفضل سیف الدین داعی مطلق کنونی بهره‌های داوودی.jpg|بندانگشتی|۲۵۰px|مفضل سیف الدین داعی مطلق کنونی بهره‌های داوودی]] | ||
#'''داعی مطلق''': داعی مطلق بهره‌های داودی در صدر تشکیلات دعوت | #'''داعی مطلق''': داعی مطلق بهره‌های داودی در صدر تشکیلات دعوت این فرقه قرار دارد. وی، که در واقع جانشین امامِ مستور اسماعیلیان طیبی مستعلوی محسوب می‌شود، با نصّ داعی قبلی منصوب می‌شود و او را [[معصوم]] میدانند. داعی مطلق، با کمک دستیارانی که خود برمی‌گزیند، با خودمختاری مطلق بر تمام وجوه زندگی جامعه داودیان ریاست و نظارت دارد. داعی مطلق را معمولاً «مُلاجی صاحب» یا «سیدنا صاحب» خطاب می‌کنند. مقر داعی مطلق در بمبئی است و موسوم به بَدری محل. هر چند پایگاه مرکزی دعوت داودی در سورات قرار دارد، در هر دو مکان، خاصه در سورات، مجموعه‌های جامع و نفیسی از کتب خطی اسماعیلی هست که زیر نظر مستقیم داعی قرار دارد. | ||
#'''دستیاران داعی مطلق''': در سلسله مراتب دعوت داودی، پس از داعی مطلق، به ترتیب «مأذون» و «مُکاسر» قرار دارند. مأذون دستیار اصلی داعی و جانشین وی است و معمولاً از میان بستگان نزدیک او انتخاب، و پس از داعی جانشین او می‌شود. داعی همچنین از خویشاوندان خود کسی را برمی‌گزیند که با عنوان مُکاسر به مأذون کمک می‌کند. | #'''دستیاران داعی مطلق''': در سلسله مراتب دعوت داودی، پس از داعی مطلق، به ترتیب «مأذون» و «مُکاسر» قرار دارند. مأذون دستیار اصلی داعی و جانشین وی است و معمولاً از میان بستگان نزدیک او انتخاب، و پس از داعی جانشین او می‌شود. داعی همچنین از خویشاوندان خود کسی را برمی‌گزیند که با عنوان مُکاسر به مأذون کمک می‌کند. | ||
#'''عامل''': مرتبه بعدی در سلسله مراتب دعوت، مقام «عامل» است که پیشوای محلی داودیان است و از طرف داعی به هر جماعت بهره داودی که تعدادش از پنجاه خانوار | #'''عامل''': مرتبه بعدی در سلسله مراتب دعوت، مقام «عامل» است که پیشوای محلی داودیان است و از طرف داعی به هر جماعت بهره داودی که تعدادش از پنجاه خانوار بشتر باشد فرستاده می‌شود. وظیفه اصلی عامل رهبری داودیان در مراسم مذهبی و عبادی از قبیل مراسم ازدواج، خاکسپاری و غیره است. او همچنین دیون مختلف مذهبی و هدایا را برای داعی جمع آوری می‌کند. | ||
#'''ملا''': آخرین مرتبه در سلسله مراتب دعوت داودی، مرتبه «مُلا» است که شخص داعی ملاها را انتخاب می‌کند. ملاها به عنوان معلم مذهبی برای کودکان بهره نیز خدمت می‌کنند. هر کودک داودی پس از رسیدن به سن پانزده سالگی، میثاق وفاداری نسبت به بیست و یک تن از امامان اسماعیلی طیبی | #'''ملا''': آخرین مرتبه در سلسله مراتب دعوت داودی، مرتبه «مُلا» است که شخص داعی ملاها را انتخاب می‌کند. ملاها به عنوان معلم مذهبی برای کودکان بهره نیز خدمت می‌کنند. هر کودک داودی پس از رسیدن به سن پانزده سالگی، میثاق وفاداری نسبت به بیست و یک تن از امامان اسماعیلی طیبی مستعلوی و داعیان داودی می‌بندد و از آن زمان به زمره مؤمنان در‌می‌آید. این عهد را بزرگسالان داودی نیز هر سال در هجدهم ذیحجه (روز [[عیدغدیر|عید غدیر خم]]) تجدید می‌کنند. متن میثاق، که در دهه‌های اخیر تنظمی شده، متضمن وعده اطاعت مطلق از داعی است.<ref>فرهاد دفتری، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ج۱، ص۳۵۸۳۶۰. </ref> | ||
==بهره‌های سلیمانی== | ==بهره‌های سلیمانی== | ||
در میان سلیمانی‌ها از سال ۱۰۵۰ق عنوانِ داعی مطلق، در یمن در خاندان مَکرَمی حفظ شده که در اصل نجرانی (جنوب عربستان) بوده‌اند. داعی مطلق فعلی سلیمانی‌ها، که در ۱۳۵۵ش به عنوان چهل و نهمین داعی به مقام رهبری اسماعیلیان سلیمانی رسید، [[شرفی حسین بن حسن مَکرَمی]] | در میان سلیمانی‌ها از سال ۱۰۵۰ق عنوانِ داعی مطلق، در یمن در خاندان مَکرَمی حفظ شده که در اصل نجرانی (جنوب عربستان) بوده‌اند. داعی مطلق فعلی سلیمانی‌ها، که در ۱۳۵۵ش به عنوان چهل و نهمین داعی به مقام رهبری اسماعیلیان سلیمانی رسید، [[شرفی حسین بن حسن مَکرَمی]] نام دارد. داعیان مطلق سلیمانی‌ها مقر خود را در [[نجران]] در شمال شرقی یمن حفظ کردند. این قسمت از جنوب [[عربستان]] در دهه ۱۳۰۰ ش/ ۱۹۳۰، جزو خاک کشور عربستان سعودی شد. در نجران و حراز جماعت‌هایی از سلیمانی وجود دارد و در هند اقلیتی کوچک که به سرعت رو به کاهش می‌رود در بمبی و حیدر آباد به چشم می‌خورد. [[بروده]] (در شرق کمبی) مقر نماینده داعی یمنی در هند است.<ref>هالم، هاینس، تشیع، ترجمه: محمد تقی اکبری، ص۳۳۷.</ref> | ||
==عقاید و آداب و رسوم بهره‌ها== | ==عقاید و آداب و رسوم بهره‌ها== | ||
طبییان اعم از داوودی و سلیمانی بر خلاف نزاریان به شریعت و [[فقه]] پایبند بوده و اعمال عبادی آنها بوسیله بزرگان دینی انجام می‌گیرد. جوانان آنها در سن پانزده سالگی با داعی مطلق بیعت کرده که آن را بیعت با امام تلقی می‌کنند. آنان به [[نماز]]، [[زکات]]، [[روزه]]، [[حج]] و [[ولایت]] اهمیت بسزایی داده و مثل دیگر مسلمانان مقید به انجام آن هستند. [[اذان]] آنها مثل شیعیان است اما مانند سنیان [[وضو]] می‌گیرند. مکان‌های عبادت آنها به «جماعت خانه» معروف است. [[نماز جمعه]] را برگزار نمی‌کنند. آنها از طرق متفاوتی مقداری از مال خود را در راه مذهب خویش صرف می‌کنند. [[ماه رمضان]] در نزد آنها همواره سی روز بوده و شب [[۲۷ رمضان]] [[شب قدر]] است، اما به شب‌های ۱۷، ۱۹ و ۲۱ نیز احترام خاصی دارند. سفر به [[مکه]]، [[مدینه]]، [[نجف]]، [[کربلا]]، [[قاهره]] و اماکنی که امامانشان مدفونند از مراسم‌های عبادی- زیارتی آنهاست. عزاداری [[محرم]] و جشن [[عید غدیر]] نیز از مهم‌ترین مراسم‌های آنان است.<ref>فرمانیان، مهدی؛ درسنامه اسماعیلیه، ص۱۴۶-۱۴۷.</ref> | طبییان اعم از داوودی و سلیمانی بر خلاف نزاریان به شریعت و [[فقه]] پایبند بوده و اعمال عبادی آنها بوسیله بزرگان دینی انجام می‌گیرد. جوانان آنها در سن پانزده سالگی با داعی مطلق بیعت کرده که آن را بیعت با امام تلقی می‌کنند. آنان به [[نماز]]، [[زکات]]، [[روزه]]، [[حج]] و [[ولایت]] اهمیت بسزایی داده و مثل دیگر مسلمانان مقید به انجام آن هستند. [[اذان]] آنها مثل شیعیان است اما مانند سنیان [[وضو]] می‌گیرند. مکان‌های عبادت آنها به «جماعت خانه» معروف است. [[نماز جمعه]] را برگزار نمی‌کنند. آنها از طرق متفاوتی مقداری از مال خود را در راه مذهب خویش صرف می‌کنند. [[ماه رمضان]] در نزد آنها همواره سی روز بوده و شب [[۲۷ رمضان]] [[شب قدر]] است، اما به شب‌های ۱۷، ۱۹ و ۲۱ نیز احترام خاصی دارند. سفر به [[مکه]]، [[مدینه]]، [[نجف]]، [[کربلا]]، [[قاهره]] و اماکنی که امامانشان مدفونند از مراسم‌های عبادی- زیارتی آنهاست. عزاداری [[محرم]] و جشن [[عید غدیر]] نیز از مهم‌ترین مراسم‌های آنان است.<ref>فرمانیان، مهدی؛ درسنامه اسماعیلیه، ص۱۴۶-۱۴۷.</ref> | ||
بُهره‌ها یگانگی خداوند، الهی بودن قرآن، پیامبری حضرت محمد(صلی الله علیه وآله) و وصی پیامبر(صلی الله علیه وآله) بودن حضرت علی( | بُهره‌ها یگانگی خداوند، الهی بودن قرآن، پیامبری حضرت محمد(صلی الله علیه وآله) و وصی پیامبر(صلی الله علیه وآله) بودن حضرت علی(علیه‌السلام) را همچون ما شیعیان اثنی عشری قبول دارند. آنان معتقدند که امامان، مکمل حرکت پیامبران هستند؛ فقط با این تفاوت که پیامبران مبلغان شرایع ظاهری و امامان مبلغان شرایع باطنی اسلام هستند. نکته مهم در اعتقادات بُهره‌ها این است که حضرت علی(علیه‌السلام) را والاتر از امام بشمار آورده و "اساس" میدانند. آنان بعد از امام صادق(علیه‌السلام) دارای شانزده امام هستند و پس از آن، "داعی منطق بُهره‌های داوودی" در صدر تشکیلات دعوت این طایفه قرار دارد. فریضه نماز آنان به استثنای مواردی جزئی همچون ما شیعیان اثنی‌عشری است.<ref>اشرافی، مرتضی، کشورشناسی هند، پژوهشگاه بین المللی المصطفی(ص)، ۱۳۹۳</ref> | ||
===خصوصیات بهره‌های داودی=== | ===خصوصیات بهره‌های داودی=== | ||
بهره‌های داودی یک نوع زبان گجراتی خاص که پر از واژه‌های عربی است و به خط عربی نوشته می‌شود، به کار میبرند. آنان بسیاری از آداب هندوها را در مراسم ازدواج و دیگر‌آیین‌های خود حفظ کرده‌اند. منازعات بهره‌های داودی را عاملان حل و فصل، یا به شخص داعی در بمبئی ارجاع می‌کنند. بهره‌های داودی بسیار انزواگرا هستند؛ آنها با افراد خارج از جامعه خود ازدواج نمی‌کنند و آثار خود را مخفی نگه می‌دارند.<ref>فرهاد دفتری، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ج۱، ص۳۶۱. </ref> | بهره‌های داودی یک نوع زبان گجراتی خاص که پر از واژه‌های عربی است و به خط عربی نوشته می‌شود، به کار میبرند. آنان بسیاری از آداب هندوها را در مراسم ازدواج و دیگر‌آیین‌های خود حفظ کرده‌اند. منازعات بهره‌های داودی را عاملان حل و فصل، یا به شخص داعی در بمبئی ارجاع می‌کنند. بهره‌های داودی بسیار انزواگرا هستند؛ آنها با افراد خارج از جامعه خود ازدواج نمی‌کنند و آثار خود را مخفی نگه می‌دارند.<ref>فرهاد دفتری، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ج۱، ص۳۶۱. </ref> | ||
قسمت عمده‌ای از آثار اسماعیلی دوره فاطمیان که نزد اسماعیلیان طیبی | قسمت عمده‌ای از آثار اسماعیلی دوره فاطمیان که نزد اسماعیلیان طیبی مستعلوی محفوظ مانده بود، به همت بهره‌های داودی حفظ شد و هنوز در کتابخانه‌های شخصی آنها و کتابخانه‌های جماعت داودی در سورات و بمبئی نگهداری می‌شود. این گنجینه‌ها معمولاً در دسترس محققان قرار داده نمی‌شود.<ref>فرهاد دفتری، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ج۱، ص۳۵۸.</ref> داودیان خود نیز بدون اجازه داعی مطلق، نمی‌توانند به کار تحقیق در متون اسماعیلی بپردازند. | ||
===خصوصیات بهره‌های سلیمانی=== | ===خصوصیات بهره‌های سلیمانی=== | ||
| خط ۹۸: | خط ۹۸: | ||
==جمعیت بهره‌ها== | ==جمعیت بهره‌ها== | ||
===جمعیت بهره‌های داودی=== | ===جمعیت بهره‌های داودی=== | ||
بیش از چهار پنجم آنها در هند زندگی می‌کنند. بهره‌ها از دو گروه اجتماعی تشکیل شده‌اند که اعضای گروه بزرگتر به طبقه بازرگانان تعلق دارند و اسماعیلی مذهب‌اند، و افراد اقلیت عمدتاً کشاورز و پیرو مذهب اهل سنت‌اند. بشز از نیمی | بیش از چهار پنجم آنها در هند زندگی می‌کنند. بهره‌ها از دو گروه اجتماعی تشکیل شده‌اند که اعضای گروه بزرگتر به طبقه بازرگانان تعلق دارند و اسماعیلی مذهب‌اند، و افراد اقلیت عمدتاً کشاورز و پیرو مذهب اهل سنت‌اند. بشز از نیمی از بهره‌های داودی هند در گجرات زندگی می‌کنند و بقیه اغلب در شهر بمبئی (حدود ۰۰۰، ۶۰ تن) و هند مرکزی سکونت دارند. | ||
خارج از هند، بشتر ین تعداد بهره‌های داودی در [[پاکستان]] به سر میبرند. آنها حدود ۰۰۰، ۳۰ تن‌اند که عمدتاً در شهر [[کراچی]] زندگی می‌کنند. | خارج از هند، بشتر ین تعداد بهره‌های داودی در [[پاکستان]] به سر میبرند. آنها حدود ۰۰۰، ۳۰ تن‌اند که عمدتاً در شهر [[کراچی]] زندگی می‌کنند. گروههای تجارت پیشه کوچکی از بهره‌های داودی نیز در [[سریلانکا]]، و سواحل جنوبی [[خلیج فارس]] اقامت دارند. در دهه‌های اخیر، شمار اندکی از بهره‌های اسماعیلی به [[اروپا]] و [[امریکا]] مهاجرت کرده‌اند. بزرگترین اجتماع بهره‌های اسماعیلی، بعد از هند و پاکستان، در کشورهای شرق [[افریقا]]، [[تانزانیا]]، [[کنیا]]، و [[اوگاندا]] (حدود ۰۰۰، ۲۰ تن) زندگی می‌کنند. بهره‌های اسماعیلی و [[خوجه|خوجه‌ها]]ی نزاری اسماعیلی از جمله نخستین گروههای [[آسیا]]یی بودند که در قرن سیزدهم [[قمری]] (نوزدهم میلادی) و اوایل قرن چهاردهم (بیستم) به شرق افریقا مهاجرت کردند. بهره‌های مقیم شهرهای افریقای شرقی از آغاز در محله‌های جداگانه می‌زیسته‌اند و آداب و رسوم و مراسم مذهبی خاص خود را داشته‌اند. | ||
===جمعیت بهره‌های سلیمانی=== | ===جمعیت بهره‌های سلیمانی=== | ||
کل جمعیت سلیمانی‌ها در حال حاضر از ۰۰۰، ۷۰ تن تجاوز نمی‌کند، که عمدتاً در یمن اقامت دارند. بهره‌های سلیمانی شبه قاره هند چند هزار نفرند که عمدتاً در بمبئی، بارودا، احمدآباد و [[حیدرآباد]] [[دکن]] سکنا دارند؛ گروه کوچکی از سلیمانی‌ها نیز مقیم پاکستان‌اند. داعیان سلیمانی، بر خلاف داعیان داودی، القاب و تشریفاتی ندارند و در‌این تشکیلات ساده، داعی مطلق سلیمانی بر پیروان خود در سه منطقه هند، سند (پاکستان) و یمن نظارت می‌کند.<ref>فرهاد دفتری، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ج۱، | کل جمعیت سلیمانی‌ها در حال حاضر از ۰۰۰، ۷۰ تن تجاوز نمی‌کند، که عمدتاً در یمن اقامت دارند. بهره‌های سلیمانی شبه قاره هند چند هزار نفرند که عمدتاً در بمبئی، بارودا، احمدآباد و [[حیدرآباد]] [[دکن]] سکنا دارند؛ گروه کوچکی از سلیمانی‌ها نیز مقیم پاکستان‌اند. داعیان سلیمانی، بر خلاف داعیان داودی، القاب و تشریفاتی ندارند و در‌این تشکیلات ساده، داعی مطلق سلیمانی بر پیروان خود در سه منطقه هند، سند (پاکستان) و یمن نظارت می‌کند.<ref>فرهاد دفتری، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ج۱، ص۳۵۶۳۵۷.</ref> | ||
== | == بهره‌ها و بازسازی ضریح و زیارتگاه‌های شیعه== | ||
[http://islamicshrines.net/?p= | بهره‌ها، توجه و اهتمام ویژه‌ای به زیارت، زیارتگاه‌ها و مکان‌های مقدس خود در عراق، مصر و شام دارند و این توجه و اهتمام، در اقدامات عمرانی رهبران دینی آنان در حوزه عتبات عالیات و زیارتگاه‌های شیعه تبلور یافته است. آنان به بازسازی برخی زیارتگاه‌ها و نصب و تعویض [[ضریح]] بر قبور برخی [[ائمه شیعه(ع)]] در [[عراق]] به طور ویژه در [[کربلا]]، [[نجف]] و [[کوفه]]، و کشورهای [[سوریه]]، [[اردن]]، [[فلسطین]] و [[مصر]] پرداخته‌اند.<ref>[http://islamicshrines.net/?p=638 احمد خامه یار؛ آثار هنری و عمرانی اسماعیلیان بُهره هند در عتبات عالیات و زیارتگاه‌های شیعه بخش۱: عراق]</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{ | {{پانویس۲}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
{{منابع}} | |||
*دفتری، فرهاد، بهره، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۳ش. | *دفتری، فرهاد، بهره، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۳ش. | ||
*دفتری، فرهاد، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران، ۱۳۷۵ ش. | *دفتری، فرهاد، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران، ۱۳۷۵ ش. | ||
*رامپوری، محمدعلی، موسم بهار فی أخبار الطاهرین الاخیار، بمبئی، | *رامپوری، محمدعلی، موسم بهار فی أخبار الطاهرین الاخیار، بمبئی، ۱۳۰۱۱۳۱۱ق (گجراتی). | ||
*فرمانیان، مهدی، درسنامه اسماعیلیه، نشر ادیان، اول، قم، بهار ۱۳۸۶ش. | *فرمانیان، مهدی، درسنامه اسماعیلیه، نشر ادیان، اول، قم، بهار ۱۳۸۶ش. | ||
*مستنصربالله، معد بن علی، السجلات المستنصریة، چاپ عبدالمنعم ماجد، قاهره، ۱۹۵۴م. | *مستنصربالله، معد بن علی، السجلات المستنصریة، چاپ عبدالمنعم ماجد، قاهره، ۱۹۵۴م. | ||
*هالم، هاینس، تشیع، ترجمه:محمد تقی اکبری، قم، ادیان، ۱۳۸۵ش. | *هالم، هاینس، تشیع، ترجمه:محمد تقی اکبری، قم، ادیان، ۱۳۸۵ش. | ||
*هماری، زاهدعلی، اسماعیلی مذهب کی حقیقت اوراس کانظام، حیدرآباد، ۱۳۷۳/۱۹۵۴. | *هماری، زاهدعلی، اسماعیلی مذهب کی حقیقت اوراس کانظام، حیدرآباد، ۱۳۷۳/۱۹۵۴. | ||
* اشرافی، مرتضی، کشورشناسی هند، پژوهشگاه بین المللی المصطفی(ص)، | * اشرافی، مرتضی، کشورشناسی هند، پژوهشگاه بین المللی المصطفی(ص)، ۱۳۹۳ | ||
{{پایان}} | |||
==پیوند به بیرون== | ==پیوند به بیرون== | ||
* منبع: [http://rch.ac.ir/article/Details/12209 دانشنامه جهان اسلام] | * منبع: [http://rch.ac.ir/article/Details/12209 دانشنامه جهان اسلام] | ||
* مطالعه بیشتر: [http://www.isna.ir/fa/news/94081810383 بُهره‌ها، شیعیانی که شناخته‌شده نیستند] | * مطالعه بیشتر: [http://www.isna.ir/fa/news/94081810383 بُهره‌ها، شیعیانی که شناخته‌شده نیستند] | ||
* [http://islamicshrines.net/?p=656 احمد خامه یار؛ آثار هنری و عمرانی اسماعیلیان بُهره هند در عتبات عالیات و زیارتگاه‌های شیعه بخش۲: شام و مصر] | |||
{{اسماعیلیه}} | {{اسماعیلیه}} | ||