احساء: تفاوت میان نسخه‌ها

استان احساء به مرکزیت شهر احساء، یکی از بزرگترین استان‌های این کشور است. مساحت تقریبی این استان در حدود ۵۳۶٬۰۰۰ کیلومتر مربع است، که تقریباً یک چهارم مساحت کشور عربستان را در برمی‌گیرد.

[[پرونده:نقشه استانی عربستان.jpg|بندانگشتی|300px|استان احساء در شرق کشور عربستان]]

احساء در تابستان گرم و مرسوب و در زمستان معتدل و رطوبت آن اندک است. دمای آن میان ۱۲ تا ۴۶ درجۀ سانتی گراد در تغییر است و رطوبت آن در برخی از روزهای تابستان به ۸۰% می‌رسد. اما باران در آن اندک است و میانگین سالانۀ آن از ۲۵۴ میلی متر تجاوز نمی‌کند.<ref>کلیرز، همانجا</ref>

[[پرونده:نمایی از احساء.jpg|بندانگشتی|نمایی از شهر از بالای کوه قاره]]

زرگری و تولید سلاحهای سرد چون خنجره‌های کنده کاری شده، شمشیرهای جواهرنشان، صنایع مسی، نقره کاری، منبت کاری و بافت عباهای است که از دیر زمان در شهر هُفوف رواج داشته است. همچنین قایق سازی، طناب بافی، صنایع چوب و استخراج مروارید را باید نام برد.

احساء تا ۱۹۱۲ م ایالت به شمار می‌رفت و مرکز آن شهر احساء بود و سه شهر قطیف، قطر و هفوف از توابع آن بودند.<ref>همانجا</ref> امروزه احساء شامل قطیف، جبیل و چندین شهر کوچک و بیش از پنجاه روستاست.<ref>کحاله، ۲۴۱-۲۴۲</ref>

#هفوف؛ از مهم‌ترین شهرهای احساء و مرکز آن است که در بخش جنوب شرقی آن واقع شده و ساکنان آن به ۳۰ هزار تن می‌رسد. عرب ها، ایرانی ها، ترک‌ها و کرد ها، اقوام مختلف در این شهر ساکن هستند. سه چهارم از کل جمعیت آن، پیرو مذهب تسنن و یک چهارم، شیعه اثناعشری هستند.<ref>همو، ۲۴۳-۲۴۴</ref>

#عمران؛ در ۱۶ کیلومتری شرق هفوف قرار دارد. در گذشته مجموعه روستاهای پراکنده بود که بعد‌ها توسعه یافته و به صورت شهر در آمده است.<ref>شخص، ۱/۵۵</ref>

#عیون؛ در ۲۷ کیلومتری شمال هفوف قرار دارد. عیونی‌ها در سالهای ۴۷۰-۶۳۰ ق [[قرامطه]] را ساقط کردند و حکومت منطقه را به دست گرفتند. <ref>همو، ۱/۵۰</ref>

==تاریخ==

===پیش از اسلام===

احساء دارای گذشته کهنی است که به دوره مس باز می‌گردد.<ref>جوادعلی، ۱/۱۷۵</ref> و به رغم فاصله جغرافیایی که میان قلمور دو دولت معین و سبا از یکسو و احساء از سوی دیگر وجود داشت، دانشمندان به آثاری در حنائه، جاوان، تاروت و قطیف دست یافتند که به زبان حمیری است.<ref>غریب، ۷۴-۷۵</ref>

دوره فینیقی‌ها از مهم‌ترین دوره‌های مهاجرت قبایل به سوی احساء بوده است. فینیقی‌ها (کنعانی ها) حدود ۲۵۰۰ق م و پس از اقامت در سواحل احساء و جزیره‌های [[بحرین]]، از آنجا کوچ کردند. مقبره‌هایی با قدمت ۵۰۰۰ سال از آن‌ها به جا مانده است.<ref>همو، ۳۷</ref>

استرابون به نقل از پلینیوس در بیان ویژگیهای هجر می‌نویسد: از آنجا که این شهر مرکز تجارت و گذرگاه [[شام]]، [[حجاز]]، [[عراق]] و [[هند]] بود، اهمیت ویژه‌ای داشت و به جهت برخورداری ساکنان آن از ذخایر طلا، موجب آزمندی آنتیوخوس سوم پادشاه سلوکی شد، تا آنجا که وی در ۲۵۰ ق م از [[دجله]] گذشت و برای پادشاه سلوکی خواستند تا در قبال دریافت هدایا به موطن خویش بازگردد. احتمالاً وجود صحرای سوزان عامل اصلی بازگشت پادشاه سلوکی بوده است.<ref>همانجا؛ غریب، ۳۷-۳۸</ref> پس از جرهایی ها، قبایل طسم، جدیس و بنی عبدالقیس در آنجا ساکن شدند.<ref>همانجا</ref> اردشیر بابکان (۲۲۶-۲۴۱م)نیز شهر الخط را بنا نهاد. <ref>حمدالله، ۱۳۷؛ نولدکه، ۴۸، ۷۰</ref> پس از اردشیر، شاپور دوم، بر عراق مستولی شد و از آنجا بحرین را به تصرف آورد و بسیاری از اعراب را کشت.<ref>ابن اثیر، ۱/۳۹۳</ref> و گروهی از بنی تغلب را در بحرین و نیز مردم عبدالقیس و طوایفی از [[بنی تمیم]] را در هجر سکنی داد.<ref>نولدکه، ۱۱۱</ref> انوشیروان پادشاه ساسانی سَبَک را که از سواران خود بود، مأمور ساختن دژ مُشَقّر کرد. این دژ که در نزدیکی هجر ساخته شد، از پایگاه‌های مهم جنگی [[ایران|ایرانیان]] به شمار می‌رفت. <ref>ابن مثرب، ۶۳۵؛ نولدکه، ۳۸۰، ۴۱۲</ref>

====ظهور محمد بن عبدالوهاب====

در ۱۱۰۳ ق سعدون فرزند محمد، حاکم احساء شد و قبایل ظفیر و فضول را در ناحیه برا سرکوب نمود و در نیمه دوم سده ۱۲ ق محمد بن عبدالوهاب، بنیانگذار فرقه وهابی ظهور کرد. سپس عریعر بن دجین بن سعدون که از ۱۱۶۶ ق به حکومت رسیده بود، در ۱۱۷۲ ق به درعیه مرکز اقتدار محمد بن سعود و خاستگاه دعوت محمد بن عبدالوهاب حمله برد، ولی به رغم محاصره طولانی نتوانست آنجا را فتح کند.<ref>حسین، حیات، ۲۵۶-۲۵۹</ref> سعودی‌ها در ۱۱۷۶ ق بار‌ها به احساء هجوم بردند و احساء در این دوره شاهد نابسامنی و آشوب بود و عبدالعزیز با استفاده از اختلافات داخلی خانوادۀ عریعر، به احساء تاخت. و برخی از افراد خاندان عریعر به او پیوستند و گروهی جانب توینی بن سعدون را گرفتند و در نتیجه احساء دو پاره شد و بخش جنوبی آن به تصرف عبدالعزیز درآمد. <ref>حمزه، ۳۳۷؛ انصاری ۱/ ۱۲۳؛ غریب ۱۶۶</ref> عبدالعزیز در خلال این مدت از کوششهای خود برای تسخیر احساء دست برنداشت و سرانجام در ۱۲۰۷ ق مردم آن دیار خواستار صلح شدند و به فرمان وهابیان گردن نهادند و زید بن عریعر امیر آنجا به [[کویت]] گریخت، اما چیزی نگذشت که مردم احساء سر به طغیان برداشتند و ابن عریعر بازگشت. در نبردهایی که رخ نمود، احساء دوباره به تصرف عبدالعزیز درآمد. و وی ناجم را به عنوان نخستین حاکم غیرخالدی بر احساء گماشت.<ref>ابوحاکمه، ۱۴۱</ref>

[[پرونده:محمدعلی پاشا.jpg|بندانگشتی|محمدعلی پاشا]]

در این هنگام سعودیها مشکلاتی برای عثمانیها می‌آفریدند، تا آنجا که سلیمان پاشا والی [[عراق]] در ۱۲۱۱ق به قصد تصرف احساء و [[قطیف]] راهی آن نقطه شد، اما ناکام ماند و عثمانیها به رغم تلاش مجدد در تصرف احساء با شکست رو به رو شدند. سرانجام سعودیها و عثمانیها قرارداد ترک مخاصمه با یکدیگر منعقد کردند،<ref>غریب ۱۷۷</ref> ولی عثمانیها همواره به حجاز نظر داشتند. ابراهیم پاشا که از جانب محمدعلی پاشا، والی [[مصر]]، روانۀ جنگ با آل سعود شده بود، پس از چندی براحساء و قطیف مستولی شد و حاکمیت بر آن دو شهر را به خاندان بنی خالد واگذار کرد.

==منابع==

* ابن اثیر، الکامل.

* ابن درید، محمد، جمهرة اللغة، حیدرآباد دکن، ۱۳۴۵ق.