احرام: تفاوت میان نسخه‌ها

احرام از مهمترین [[واجبات]] [[حج تمتع]] و عمره، و به نظر [[فقیهان شیعه]] و اهل سنت، از ارکان آن به شمار می‌رود و ترک عمدی احرام، حج و عمره را باطل می‌سازد.<ref>علامه حلی، تحریر الأحكام، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۵۷۶؛ مقدس اردبیلی، مجمع الفائدة، ۱۴۰۲ق، ج۶، ص۱۷۵؛الزحیلی، الفقه الاسلامی، دار الفکر، ج۳، ص۲۱۷۷.</ref> بر این اساس، بخشی مهم از مبحث حج در منابع فقهی به احرام اختصاص یافته است.

در منابع فقهی تعاریف گوناگون از احرام عرضه شده است. برخی آن را از گونه اعمال بیرونی دانسته و به معنای ورود در اعمال حج و عمره<ref>خطیب الشربینی، مغنی المحتاج، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۲۳۰؛ نراقی، مستند الشیعة، ۱۴۲۹ق، ج۱۱، ص۲۵۶؛ بهوتی، کشاف القناع، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۴۰۶.</ref> با پوشیدن لباس احرام و تلبیه شمرده‌اند،<ref>نجفی، جواهر الکلام، دار إحیاء التراث العربی، ج۱۸، ص۱۹۷-۱۹۹.</ref> و بعضی آن را عملی قلبی به شمار آورده و به معنای نیت<ref>شهید الثانی، مسالک الأفهام، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۲۲۴؛ حکیم، مستمسک العروة، ۱۳۸۴ق، ج۱۱، ص۳۵۸.</ref> یا به تعبیر دیگر نیت ورود به اعمال حج یا عمره<ref>خطیب الشربینی، مغنی المحتاج، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۴۷۶؛ شروانی، حواشی الشروانی، دار إحیاء التراث العربی، ج۴، ص۵۰.</ref> با قصد یا التزام به ترک محرمات خاص دانسته‌اند.<ref>خوانساری، جامع المدارک، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۳۷۸؛ خلخالی، معتمد العروة الوثقی، ۱۳۶۴ش، ج۲، ص۴۷۸.</ref>  

این کار را از آن رو احرام می‌نامند که احرام‌گزار برخی کارها را که پیش‌تر بر وی [[حلال]] بوده<ref>قرطبی، تفسیر قرطبی، ۱۴۰۵ق، ج۶، ص۳۶؛ بهوتی، کشاف القناع، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۴۷۱.</ref> یا کارهایی را که با اعمال حج و عمره ناسازگار است، بر خود [[حرام]] می‌شمرد.<ref>فتح الله، معجم الفاظ الفقه الجعفری، ۱۴۱۵ق، ص۳۳.</ref> به فرد در حالت احرام «مُحْرِم»<ref>شیخ مفید، المقنعة، ۱۴۱۰ق، ص۴۳۱-۴۳۲.</ref> می‌گویند و مقصود از واژه حُرُم (جمع حرام) را در قرآن محرم دانسته‌اند:{{عربی|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَوْفُواْ بِالْعُقُودِ أُحِلَّتْ لَكُم بَهِيمَةُ الأَنْعَامِ إِلاَّ مَا يُتْلَى عَلَيْكُمْ غَيْرَ مُحِلِّي الصَّيْدِ وَأَنتُمْ حُرُمٌ إِنَّ اللّهَ يَحْكُمُ مَا يُرِيدُ}}(مائده، آیه۱) و {{عربی|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَقْتُلُواْ الصَّيْدَ وَأَنتُمْ حُرُمٌ}}(مائده، آیه۹۵).<ref>زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۶۰۰-۶۰۱؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۴۲۰.</ref>

بر پایه برخی [[روایات]]، احرام پیشینه‌ای به قدمت بنای [[کعبه]] و [[حج]] دارد در حدیثی آمده که [[خداوند]] هیچ [[فرشته|فرشته‌ای]] را به زمین نمی‌فرستد، مگر آن که او را به [[زیارت]] کعبه فرمان می‌دهد و آن فرشته از کنار [[عرش]] الهی احرام بسته، لبیک گویان به سوی کعبه فرود می‌آید..<ref>الأزرقی، أخبار مكة، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۳۹.</ref> بر پایه حدیثی از [[امام صادق(ع)]]، پس از [[توبه]] آدم(ع) [[جبرئیل]] احرام و [[تلبیه]] را به او آموخت و به وی فرمان داد تا برای اعمال حج [[غسل]] کند و احرام بندد.<ref>حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۲ق، ج۱۱، ص۲۳۶، ح۱۴۶۷۷؛ علامه مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۱، ص۱۷۸.</ref> بر پایه روایتی دیگر، جبرئیل پیش از اعمال حج، چگونگی احرام را به [[حضرت ابراهیم]] و اسماعیل آموخت و پس از احرام بستن، شیوه حج‌گزاری را به آنان تعلیم داد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۴، ص۲۰۲؛ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۱۲ق، ج۱۱، ص۲۲۹.</ref> در حدیثی دیگر [[حضرت موسی]] برای حج از رمله مصر محرم شد<ref>شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۳۹۴ق، ج۲، ص۲۳۴؛ شیخ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۴۱۸.</ref> و با دو جامه پنبه‌ای بر تن، لبیک‌گویان به سوی مکه رفت.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۴، ص۲۱۳؛ شیخ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۴۱۹.</ref> در روایتی دیگر، به همراهی ایشان با ۷۰ تن از پیامبران الهی هنگام احرام اشاره شده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۴، ص۲۱۴؛ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۳۹۴ق، ج۲، ص۲۳۴.</ref>

در میان اعراب [[جاهلیت|جاهلی]] نیز احرام بستن برای حج مرسوم و گاه آمیخته با خرافات بوده است. بر پایه برخی گزارش‌ها، آنان هنگام احرام، به جای ورود از دَرِ خانه خود، با زدن نقب از پشت خانه به آن وارد می‌شدند؛ با این توجیه که در حال احرام شیوه لباس پوشیدن دگرگون می‌شود و روش ورود به خانه نیز باید تغییر یابد.<ref>بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۱۵۶-۱۵۷؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۲۷.</ref> آیه ۱۸۹ بقره، آنان را از این کار منع کرد.<ref>علامه طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۲، ص۵۷؛ مغنیة، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۲۹۵.</ref>{{عربی|لَیسَ البِرُّ بِأَن تَأتُوا البُیوتَ مِن ظُهُورِهَا وَلَكِنَّ البِرَّ مَنِ اتَّقَی وَأتُوا البُیوتَ مِن أَبوَابِهَا}}. آنان باور داشتند در جامه‌ای که با آن گناه کرده‌اند، نباید احرام بندند و طواف کنند؛<ref>فخر الرازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۱۳ق، ج۵، ص۱۰۶.</ref> نیز بر این باور بودند که نخستین طواف را باید در لباس قبایل حمس (قبایل ساکن مکه) انجام داد اگر این جامه را نمی‌یافتند، برهنه طواف می‌کردند همچنین پس از طواف، جامه خود را دور انداخته، دیگر آن را نمی‌پوشیدند.<ref>طبری، جامع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۴۰۱.</ref> اسلام این کار را نهی نمود و قرآن کریم در آیه ۲۸ اعراف آن را نوعی زشتکاری شمرد که خداوند به بشر فرمان نداده است.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۲۴۴؛ قرطبی، تفسیر قرطبی، ۱۴۰۵ق، ج۷، ص۱۸۹.</ref>

===میقات های پنج‌گانه===

بیرون آوردن لباس‌های دوخته و پوشیدن لباس احرام را نماد بیرون آوردن لباس [[گناه]]، [[نفاق]] و [[ریا]] و پوشیدن جامه طاعت و بندگی خدا دانسته‌اند.<ref>نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱۰، ص۱۶۶.</ref> حکمت سفارش به پوشیدن لباس ساده و یکنواخت احرام، از میان رفتن امتیازهای ظاهری و تعارض‌های طبقاتی<ref>جوادی آملی، صهبای حج، ۱۳۸۶ش، ص۳۴۹.</ref> و نیز یادکرد [[مرگ]] و [[قیامت]] شمرده شده؛ همان روزی که همه انسان‌ها با پوششی ساده روی در خاک می‌پوشانند و نیز همان روز که با جامه‌ای ساده محشور می‌شوند.<ref>رازی الجصاص، احکام القرآن، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۶۰۴؛ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱۰، ص۱۷۴.</ref> [[تلبیه]] پاسخی است خالصانه به دعوت خداوند برای تمسک به دستاویز الهی<ref>علامه مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۶، ص۱۲۴.</ref> و نیز زبان گشودن به حق و طاعت و وارستگی از گفتار باطل و معصیت<ref>نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱۰، ص۱۶۷؛ جوادی آملی، صهبای حج، ۱۳۸۶ش، ص۳۷۸.</ref> و هم تردد محرم میان [[خوف و رجا]] و تقویت آن؛ خوف از این که خداوند پاسخ او را ندهد و امید به این که به او پاسخ مثبت دهد.<ref>غزالی، احیاء علوم الدین، دار الکتب العربی، ج۱، ص۴۸۸.</ref> گزارش شده که رنگ چهره [[امام سجاد(ع)]] هنگام تلبیه به زردی می‌گرایید و لرزه بر اندام ایشان می‌افتاد و در بیان راز این حالت می‌فرمود: می‌ترسم خدا در پاسخ لبیک من بگوید «{{عربی|لالَبَّیكَ وَ لاسَعْدَیک}}».<ref>غزالی، احیاء علوم الدین، دار الکتب العربی، ج۱، ص۴۸۸؛ علامه مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۴، ص۳۳۷.</ref> نیز گزارش شده که ایشان در حال تلبیه، گاه در آستانه افتادن از مرکب بود.<ref>شیخ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۲۳۵؛ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۹، ص۱۹۷.</ref>  

هر یک از [[محرمات احرام]] را نیز دارای اسراری دانسته‌اند. مثلاً سبب حرام شدن صید، آزمایش آدمیان و بازشناسی افراد فرمانبردار از نافرمانان است<ref>جوادی آملی، صهبای حج، ۱۳۸۶ش، ص۳۸۳-۳۸۴.</ref> {{عربی|لَیبْلُوَنَّكُمُ اللَّهُ بِشَیءٍ مِنَ الصَّیدِ تَنَالُهُ أَیدِیكُم وَرِمَاحُكُم لِیعْلَمَ اللهُ مَن یخَافُهُ بِالغَیبِ...}}. (مائده/۵، ۹۴) زیر سایه رفتن از آن رو بر مردان حرام شده که با بردباری و صبرِ آنان در برابر گرمای آفتاب، گناهان ایشان محو گردد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۴، ص۳۵۰؛ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۱۲ق، ج۱۲، ص۵۱۸.</ref> نگاه کردن در آینه و سرمه کشیدن از آن رو ممنوع شده که زینت دنیوی و توجه به خویشتن فراموش شود.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۴، ص۳۵۶؛ شیخ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۴۵۸.</ref> حکمت ممنوعیت حمل سلاح آن است که امنیت و آسایش برای همگان تأمین و روح صلح و صفا و احترام به حریم دیگران در حج گزار تقویت شود.<ref>نگاه کنید به:اسرار و معارف حج، ص۱۴۷.</ref>  

۱. ادای [[حج]] و [[عمره]]:به اتفاق فقیهان شیعه<ref>علامه حلی، تحریر الأحكام، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۵۷۶؛ مقدس اردبیلی، مجمع الفائدة، ۱۴۰۲ق، ج۶، ص۱۷۵.</ref> و اهل سنت<ref>نووی، المجموع، ۱۴۲۱ق، ج۸، ص۲۶۵؛ الزحیلی، الفقه الاسلامی، دار الفکر، ج۳، ص۲۱۸۰.</ref> احرام از ارکان و واجبات حج و عمره و نخستین عمل آن دو به شمار می‌رود. به نظر برخی از فقیهان شیعه، عبور آگاهانه از میقات بدون احرام، موجب بطلان حج است.<ref>شیخ طوسی، النهایه، ۱۴۰۰ق، ص۲۷۲.</ref> به نظر بسیاری از فقیهان امامی<ref>شیخ طوسی، النهایه، ۱۴۰۰ق، ص۲۷۳؛ المعتبر، ج۲، ص۸۰۸؛ علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۶ق، ج۷، ص۱۹۸.</ref> در این حال، بازگشتن حج‌گزار به میقات و محرم شدن از آن جا واجب است. بیشتر فقیهان اهل سنت برآنند که اگر حج‌گزار احرام را ترک کند، در هر حال باید به میقات بازگردد و اگر نتواند، واجب است قربانی کند.<ref>ابن قدامه، المغنی، ۱۳۸۸ق، ج۳، ص۲۱۶-۲۱۷؛ نووی، المجموع، ۱۴۲۱ق، ج۷، ص۱۷۴.</ref>  

۳. ورود به [[مکه]]: به باور فقیهان امامی<ref>شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۳۷۶؛ شرائع الاسلام، ج۱، ص۱۸۷؛ شهید الثانی، مسالک الأفهام، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۲۶۹.</ref> و بسیاری از فقیهان اهل سنت<ref>بدائع الصنائع، ج۲، ص۱۶۴؛ ابن قدامه، المغنی، ۱۳۸۸ق، ج۳، ص۲۱۹.</ref> کسی که قصد ورود به مکه را دارد، باید با احرام در آن پای نهد، هر چند در سال دو یا سه بار وارد شود.<ref>نجفی، جواهر الکلام، دار إحیاء التراث العربی، ج۱۸، ص۴۳۷.</ref> برخی فقیهان اهل سنت احرام برای ورود به مکه را مستحب شمرده‌اند.<ref>شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۳۷۷؛ فتح العزیز، ج۷، ص۲۷۶.</ref>  

* کسانی که پیاپی وارد مکه می‌شوند؛ مانند بازرگانان یا آنان که غذا و سوخت ساکنان مکه را فراهم می‌سازند.<ref>شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۳۷۷؛ نووی، المجموع، ۱۴۲۱ق، ج۷، ص۱۱؛ نجفی، جواهر الکلام، دار إحیاء التراث العربی، ج۱۸، ص۴۴۸.</ref>  

* کسی که از احرام پیشین او بیش از یک ماه نگذشته باشد.<ref>حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۱۲ق، ج۱۲، ص۴۰۲؛ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۹، ص۱۹۱.</ref><ref>قواعد الاحکام، ج۱، ص۴۲۰؛ نجفی، جواهر الکلام، دار إحیاء التراث العربی، ج۱۸، ص۴۴۸.</ref> خواه احرام پیشین برای عمره مفرده بوده باشد یا عمره تمتع و یا حج.<ref>حکیم، مستمسک العروة، ۱۳۸۴ق، ج۱۱، ص۲۱۹؛ معتمد العروة الوثقی، ج۲، ص۲۸۳-۲۸۴.</ref>  

احرام بستن پیش از رسیدن به [[میقات]] نزد [[امامیه]] شایسته نیست،<ref>کلینی، الکافی، ج۴، ص۳۱۹.</ref> مگر در صورت [[نذر]] و [[عهد]] که به قولی می‌توان پیش از رسیدن به میقات مبادرت به احرام کرد.<ref>طوسی، الاستبصار، ج۲، ص۱۶۳.</ref> گرچه برخی چنین نذری را درست نمی‌دانند و معتقدند که احرام باید از میقات باشد.<ref>ر.ک: ابن ادریس، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۲۷.</ref> هم اکنون مسافران هوایی در هواپیما یا از فرودگاه مقصد، لباس احرام بر تن می‌کنند تا هنگام پرواز بر فراز یکی از میقات‌ها یا محاذی با آنها آماده باشند. اما به نظر برخی از فقیهان، احرام بر مسافران هوایی به هنگام عبور بر فراز میقات [[واجب]] نیست و می‌توان پس از رسیدن به [[جده]] از [[حدیبیه]] محرم شد یا در صورت [[نذر]] در جده اقدام به احرام کرد.<ref>ر.ک: مغنیه، الفقه علی المذاهب الخمسة، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۰۸.</ref>

میقات زمانی برای حج، ماه‌های [[شوال]] و [[ذیقعده]] تا روز ۹ [[ذیحجه]] است و آیه شریفه «‌الحج اشهر معلومات‌»<ref>سوره بقره، آیه ۱۹۷.</ref> و توقیت عبادت به زمانی معین دلیل بر آن است که در خارج از زمان تعیین شده احرام درست نیست.<ref>کلینی، ج۱، ص۳۲۱؛ طوسی، الحج، ج۲، ص۱۶۱.</ref> ولی احرام برای عمره در تمام مدت سال به جز روزهای مناسک حج جایز و میسر است<ref>شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۲۶۰.</ref> در سه مذهب [[حنفی]]، [[مالکی]] و [[حنبلی]]، احرام پیش از ماه‌های مزبور صحیح و در عین حال [[مکروه]] شمرده است.<ref>ابن حزم اندلسی، المحلّی بالآثار، ۱۴۱۰ق، ج۷، ص۶۶.</ref> ولی ابن حزم به شدت با این نظر مخالف است و احرام قبل از ماههای حج را ناروا می‌داند.<ref>ابن حزم اندلسی، المحلّی بالآثار، ۱۴۱۰ق، ج۷، ص۶۶-۶۵.</ref>

* نیت همراه با قصد [[تقرب]] برای به‌جا آوردن [[حج]] یا [[عمره]] با تعیین نوع حج از [[حج تمتع|تمتع]]، [[حج قران|قران]] و [[حج افراد|افراد]] و اینکه آیا حج [[واجب]] است یا [[مندوب]] و اینکه آیه حج، حجةالاسلام ـ اولین حجی که پس از استطاعت انجام می‌یابد ـ است یا انواع دیگر حج از قبیل حج استحبابی، نذری، یا به نیابت از دیگری. در صورت اخلال به نیت چه عمدی باشد و چه ار روی سهو احرام باطل می‌شود.<ref>محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۲۴۵.</ref>

* نیت باید با [[تلبیه|تلبیه‌های چهارگانه]] همراه باشد. چون احرام برای [[حج تمتع]] یا [[حج افراد]] جز با لبیک‌های چهارگانه منعقد نمی‌شود و برای حج قران میان تلبیه یا [[تقلید (حج)|تقلید]] یا [[اشعار]]، شخص مخیر است. تلبیه (یا تقلید و اشعار) برای احرام در حکم [[تکبیرة الاحرام]] برای [[نماز]] است.<ref>شهید الثانی، ج۲، ص۲۳۲-۲۳۰.</ref> پس باید مقارن با پوشیدن لباس احرام به تلبیه‌های چهارگانه بپردازد و بگوید «‌'''{{عربی|لَبَّیكَ اللّهُمَّ لَبَّیكَ، لَبَّیكَ لاشَریكَ لَكَ لَبَّیكَ، إنَّ الْحَمْدَ وَ النِّعْمَةَ لَكَ وَ الْمُلْكَ، لاشَریكَ لَكَ لَبَّیک}}'''».<ref>شهید الثانی، الروضة البهیة، ج۲، ص۲۳۰-۲۲۹.</ref>

* مستحب است که به هنگام سواره یا پیاده شدن و بالا و پایین آمدن یا با کسی ملاقات کردن یا از خوب بیدار شدن خاصه در هنگام [[سحر]] و نیز پس از هر نماز [[تلبیه|تلبیه ها]] را تکرار کنند ولی با مشاهد خانه‌های [[مکه]] تلبیه را باید قطع کرد. بهتر است تلبیه‌های مستحب از قبیل: «‌'''{{عربی|لَبَّیکَ ذَاالمَعارِجِ، لَبَّیکَ...}}'''‌» را به شرحی که در کتاب‌های مناسک حج آمده است بر زبان آورد.<ref>شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۳۱۷.</ref>

مردان باید تمام لباس‌های دوخته‌شده‌شان را دربیاورند و دو تکه پارچه دوخته‌نشده به تن کنند. مرد مُحرم تکه‌ای پارچه را به دور کمر می‌بندد که آن را «‌ازار‌» گویند.ازار ناف تا زانو را می‌پوشاند.<ref>شهید الثانی، الروضة البهیة، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۲۳۲-۲۳۱.</ref>  

تکه‌پارچه دیگر که بر روی بالا تنه مردان قرار می‌گیرد، «‌رداء‌» خوانده می‌شود. ردا بر روی هر دو شانه قرار می‌گیرد. اما در مورد صحت تَوَشُّح (گذراندن یک طرف جامه از زیر بغل راست و افکندن آن بر دوش چپ یا برعکس) اختلاف نظر وجود دارد؛ گروهی از فقها این کار را جایز می‌دانند<ref>نجفی، جواهر الکلام، دار إحیاء التراث العربی، ج۱۸، ص۲۳۶-۲۳۸.</ref> و برخی دیگر آن را جایز نمی‌دانند.<ref>یزدی، العروة الوثقى مع تعليقات الفاضل، ۱۳۸۰ش، ج‌۲، ص۴۰۵.</ref>

* جنس و رنگ خاصی درباره لباس احرام شرط نیست. اما پوششی که فرد مُحرِم بر تن دارد باید پاک باشد و نباید از پوست و پشم و موی و کرک حیوان حرام گوشت یا از پوست حیوان حلال گوشت ذبح‌نشده باشد. <ref>شهید الثانی، الروضة البهیة، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۲۳۱.</ref>

# '''جدال''' و بگو و مگو کردن است با گفتن «‌لاوالله‌» و «‌بلی والله‌» و [[سوگند]] با لفظ جلاله،

# '''كشتن جانورانى كه در بدن انسان ساكن مى‌شوند.'''،

# '''انگشتر برای زینت'''، ولى انگشترى كه جنبۀ زينت ندارد، مثلا براى حرز يا ثواب از آن استفاده مى‌شود، اشكال ندارد<ref>مناسك حج و احكام عمره (سبحانى)، ص: ۷۷.</ref>.،

# '''زیر سایه رفتن برای مردان'''<ref>برای اطلاع از نظرات مختلف درباره استظلال به این مقاله مراجعه نمایید:[https://library.tebyan.net/a/Viewer/Text/70699/1 استفاده از سایه و سایبان در حال احرام] .</ref>

در کتاب‌های فقهی، انجام یک‌سری از کارها در احرام، [http://www.leader.ir/langs/learning/haj/1/2.php مکروه] دانسته شده است که عبارتند از: پوشیدن لباس‌های رنگین، مخصوصاً لباس سیاه، خوابیدن بر چنین رختخوابی، پوشیدن لباس‌های چرک و لباس‌های راه راه و نقش‌دار و مانند آن، به کار بردن حنا برای زینت، به حمام رفتن و مالیدن و کیسه کشیدن بدن، در پاسخ کسی که شخص را فرا می‌خواند از واژه «‌لبیک‌» استفاده کردن [[مکروه]] شمرده شده است.<ref>محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۲۵۲-۲۵۱.</ref>

{{پانویس2}}

* ابن ادریس، محمد بن محمد، السرائر، قم، مؤسسة النشر الإسلامي، ۱۴۱۰ق.

* ابن حزم، علی بن احمد، المحلّی بالآثار، به کوشش احمد محمد شاکر، بیروت، دار الآفاق الجدیدة، ۱۴۱۰ق.

* ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، به كوشش علی شیری، بیروت، ‌دار احیاء التراث العربي، ۱۴۰۸ق.

* أزرقی، محمد بن عبدالله، أخبار مكة و ما جاء فیها من الآثار، تحقیق رشدی الصالح ملحس، بیروت، دار الاندلس، ۱۴۱۶ق/۱۹۹۶م.

* بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، بیروت،‌ دار الفكر، ۱۴۰۱ق.

* حکیم، سید محسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، دار التفسیر، ۱۳۸۴ق.

* خطیب الشربینی، مغنی المحتاج الی معرفة معانی الفاظ المنهاج، بی‌جا، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.

* الزحیلی، الفقه الإسلامي وأدلته، بیروت، دار الفکر، [بی‌تا].

* زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل وعیون الأقاویل فی وجوه التأویل، تصحیح مصطفی حسین احمد، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۷ق.

* شروانی، عبدالحمید و احمد بن قاسم العبادی، حواشی الشروانی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.

* شهید الثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة، به کوشش محمد کلانتر، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.

* شیخ صدوق، محمد بن علی، علل الشرایع، به كوشش بحر العلوم، نجف، المكتبة الحیدریة، ۱۳۸۵ق.

* شیخ طوسی، محمد بن حسن، النهایه، به كوشش آغا بزرگ تهرانی، بیروت، ‌دار الكتاب العربي، ۱۴۰۰ق.

* طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوك، به كوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۳ق.

* طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، به كوشش صدقی جمیل، بیروت، دار الفكر، ۱۴۱۵ق.

* علامه مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، ‌دار احیاء التراث العربي، ۱۴۰۳ق.

* غزالی، محمد بن محمد، احیاء علوم الدین، بیروت، دار الکتب العربی،‌ بی‌تا.

* قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحكام القرآن، بیروت،‌ دار إحیاء التراث العربي، ۱۴۰۵ق.

* کلینی، محمد بن یعقوب، الكافي، به كوشش غفاری، تهران، ‌دار الكتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ش.

* مغنیة، محمدجواد، التفسیر الکاشف،‌ قم،‌ مؤسسة دار الکتاب الاسلامی، ۱۴۲۸ق.

* مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة والبرهان في شرح إرشاد الأذهان، قم، دفتر نشر اسلامی، ۱۴۰۲ق.

* نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق و تعلیقه شیخ عباس قوچانی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، [بی‌تا].

* نووی، یحیی بن شرف، المجموع شرح المهذب، بیروت، دار الفکر، ۱۴۲۱ق.

* یزدی، سید محمد کاظم، العروة الوثقى مع تعليقات الفاضل، محقق فاضل لنکرانی، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار، ۱۳۸۰ش.

* یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ الیعقوبی، بیروت، ‌دار صادر، ۱۴۱۵ق.