کاربر ناشناس
تفسیر جوامع الجامع (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>Mgolpayegani |
imported>Mgolpayegani جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳۷: | خط ۳۷: | ||
== معرفی == | == معرفی == | ||
{{تفسیر}} | {{تفسیر}} | ||
جوامع الجامع، کتابی است [[تفسیر]]ی از [[فضل بن حسن طبرسی|امین الاسلام فضل بن حسن بن فضل طبرسی]]. این تفسیر از [[تفسیر مجمع البیان]] کم‌حجم‌تر و از تفسیر [[الکافی الشافی]] حجیم‌تر است. طبرسی این کتاب را با درخواست فرزند خود [[حسن بن فضل بن حسن طبرسی|حسن بن فضل]] پس از دو کتاب مذکور تألیف و مطالب آن را از آن دو گلچین کرده است. وی در ۱۸ صفر ۵۴۲ تألیف آن را آغاز کرد و در ۲۴ محرم ۵۴۳ آن را به انجام رساند.<ref>آقابزرگ طهرانی، ج۵، ص۲۴۸-۲۴۹</ref> | جوامع الجامع، کتابی است [[تفسیر]]ی از [[فضل بن حسن طبرسی|امین الاسلام فضل بن حسن بن فضل طبرسی]]. این تفسیر از [[تفسیر مجمع البیان]] کم‌حجم‌تر و از تفسیر [[الکافی الشافی]] حجیم‌تر است. طبرسی این کتاب را با درخواست فرزند خود [[حسن بن فضل بن حسن طبرسی|حسن بن فضل]] پس از دو کتاب مذکور تألیف و مطالب آن را از آن دو گلچین کرده است. وی در ۱۸ صفر ۵۴۲ تألیف آن را آغاز کرد و در ۲۴ محرم ۵۴۳ آن را به انجام رساند.<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعة، دار الاضواء، ج۵، ص۲۴۸-۲۴۹</ref> | ||
در بیشتر نسخه‌های کتاب، نام آن جوامع الجامع ضبط شده است؛ ولی [[محمد باقر مجلسی|مجلسی]] نام آن را «جامع الجوامع» آورده است. [[افندی اصفهانی|افندی]] در دو نقل، نام کتاب را «جامع الجوامع» آورده؛ ولی خود تصریح کرده که نام صحیح آن «جوامع الجامع» است.<ref>قربانی زرین، ص۹۳</ref> | در بیشتر نسخه‌های کتاب، نام آن جوامع الجامع ضبط شده است؛ ولی [[محمد باقر مجلسی|مجلسی]] نام آن را «جامع الجوامع» آورده است. [[افندی اصفهانی|افندی]] در دو نقل، نام کتاب را «جامع الجوامع» آورده؛ ولی خود تصریح کرده که نام صحیح آن «جوامع الجامع» است.<ref>قربانی زرین، «تبیین رویکرد طبرسی در تفسیر جوامع الجامع»، ۱۳۹۰، ص۹۳</ref> | ||
=== استفاده از دیگر تفاسیر === | === استفاده از دیگر تفاسیر === | ||
طبرسی در این تفسیر از تفسیر خود، مجمع البیان و [[تفسیر کشاف|تفسیر کشّاف]] زمخشری بهره برده است؛ گاه مطالبی نقل کرده و بیان کرده است که تفصیل آن در مجمع البیان وجود دارد. مانند تفسیر آیات ۵۵ و ۵۶ [[سوره مائده]] که[[شان نزول]] آیات را به اختصار در جوامع الجامع آورده و برای تفصیل آن به مجمع البیان ارجاع داده است. وی در مباحث ادبی نیز به کشّاف زمخشری ارجاع داده است. مانند ترکیب نحوی آیۀ ۶ [[سوره بقره]]. ولی در موارد متعددی آراء زمخشری را نقد و ردّ کرده است؛ مثلاً در تفسیر آیۀ ۶ سوره مائده پس از نقل قول [[زمخشری]]، آن را رد کرده است.<ref>قربانی زرین، ص۹۳-۹۴</ref> | طبرسی در این تفسیر از تفسیر خود، مجمع البیان و [[تفسیر کشاف|تفسیر کشّاف]] زمخشری بهره برده است؛ گاه مطالبی نقل کرده و بیان کرده است که تفصیل آن در مجمع البیان وجود دارد. مانند تفسیر آیات ۵۵ و ۵۶ [[سوره مائده]] که[[شان نزول]] آیات را به اختصار در جوامع الجامع آورده و برای تفصیل آن به مجمع البیان ارجاع داده است. وی در مباحث ادبی نیز به کشّاف زمخشری ارجاع داده است. مانند ترکیب نحوی آیۀ ۶ [[سوره بقره]]. ولی در موارد متعددی آراء زمخشری را نقد و ردّ کرده است؛ مثلاً در تفسیر آیۀ ۶ سوره مائده پس از نقل قول [[زمخشری]]، آن را رد کرده است.<ref>قربانی زرین، «تبیین رویکرد طبرسی در تفسیر جوامع الجامع»، ۱۳۹۰، ص۹۳-۹۴</ref> | ||
== مؤلف == | == مؤلف == | ||
| خط ۵۵: | خط ۵۵: | ||
تفسیر جوامع الجامع با اینکه از نظر حجم نسبت به دو کتاب دیگر طبرسی متوسط است، تمام مباحث لازم را برای تفسیر آیات به اختصار داراست: مباحث لغوی، صرفی، نحوی، بلاغی، [[قاریان هفت گانه|اختلاف قرائات]]، مباحث کلامی و اعتقادی، فقهی و... البته گاه این اختصار، به گفتۀ زنده‌یاد استاد گرجی در مقدمۀ تصحیح موجب تعقید و یا اخلال لفظی و معنوی شده است، ولی من حیث المجموع طبرسی توانسته است به خوبی از عهدۀ تفسیر آیات و حذف مطالب غیر ضرور برآید. مثلاً: | تفسیر جوامع الجامع با اینکه از نظر حجم نسبت به دو کتاب دیگر طبرسی متوسط است، تمام مباحث لازم را برای تفسیر آیات به اختصار داراست: مباحث لغوی، صرفی، نحوی، بلاغی، [[قاریان هفت گانه|اختلاف قرائات]]، مباحث کلامی و اعتقادی، فقهی و... البته گاه این اختصار، به گفتۀ زنده‌یاد استاد گرجی در مقدمۀ تصحیح موجب تعقید و یا اخلال لفظی و معنوی شده است، ولی من حیث المجموع طبرسی توانسته است به خوبی از عهدۀ تفسیر آیات و حذف مطالب غیر ضرور برآید. مثلاً: | ||
* در تفسیر آیۀ ۸۱ [[سوره نساء]] {{متن قرآن|'''وَيَقُولُونَ طَاعَةٌ فَإِذَا بَرَ‌زُوا مِنْ عِندِكَ بَيَّتَ طَائِفَةٌ مِّنْهُمْ غَيْرَ الَّذِي تَقُولُ ۖ وَاللَّـهُ يَكْتُبُ مَا يُبَيِّتُونَ'''|سوره=[[سوره نساء|نساء]]|آیه=۸۱}} در معنای واژۀ «تبییت» می‌گوید: این واژه یا از «بیتوته» است؛ زیرا تدبیری است که شبانه صورت می‌پذیرد یا از «بیت» شعر اخذ شده است؛ زیرا شاعر دربارۀ بیت می‌اندیشد و آن را مرتب می‌گرداند. | * در تفسیر آیۀ ۸۱ [[سوره نساء]] {{متن قرآن|'''وَيَقُولُونَ طَاعَةٌ فَإِذَا بَرَ‌زُوا مِنْ عِندِكَ بَيَّتَ طَائِفَةٌ مِّنْهُمْ غَيْرَ الَّذِي تَقُولُ ۖ وَاللَّـهُ يَكْتُبُ مَا يُبَيِّتُونَ'''|سوره=[[سوره نساء|نساء]]|آیه=۸۱}} در معنای واژۀ «تبییت» می‌گوید: این واژه یا از «بیتوته» است؛ زیرا تدبیری است که شبانه صورت می‌پذیرد یا از «بیت» شعر اخذ شده است؛ زیرا شاعر دربارۀ بیت می‌اندیشد و آن را مرتب می‌گرداند. | ||
* در تفسیر آیۀ ۸۵ [[سوره بقره]] به اختلاف قرائت‌ها توجه کرده و گفته است که برخی «أساری» را در [[آیه]] «أسری» و «تفادوهم» را «تفدوهم» قرائت کرده‌اند و با توجه به این اختلاف قرائت‌ها معنای آیه را تبیین کرده است.<ref>قربانی زرین، ص۹۴-۹۵</ref> | * در تفسیر آیۀ ۸۵ [[سوره بقره]] به اختلاف قرائت‌ها توجه کرده و گفته است که برخی «أساری» را در [[آیه]] «أسری» و «تفادوهم» را «تفدوهم» قرائت کرده‌اند و با توجه به این اختلاف قرائت‌ها معنای آیه را تبیین کرده است.<ref>قربانی زرین، «تبیین رویکرد طبرسی در تفسیر جوامع الجامع»، ۱۳۹۰، ص۹۴-۹۵</ref> | ||
=== استفاده از اشعار و امثال === | === استفاده از اشعار و امثال === | ||
اشعار و امثال نیز جایگاه ویژه‌ای در جوامع الجامع دارند. در پایان هریک از مجلدات چهارگانه بخشی از فهرست‌های کتاب راجع به اشعار و امثال است. | اشعار و امثال نیز جایگاه ویژه‌ای در جوامع الجامع دارند. در پایان هریک از مجلدات چهارگانه بخشی از فهرست‌های کتاب راجع به اشعار و امثال است. | ||
اشعار در مباحث لغوی، نحوی، بلاغی و شرح مفاهیم آیات به‌کار رفته‌اند.<ref>قربانی زرین، ص۹۵</ref> | اشعار در مباحث لغوی، نحوی، بلاغی و شرح مفاهیم آیات به‌کار رفته‌اند.<ref>قربانی زرین، «تبیین رویکرد طبرسی در تفسیر جوامع الجامع»، ۱۳۹۰، ص۹۵</ref> | ||
=== تبیین مباحث کلامی === | === تبیین مباحث کلامی === | ||
| خط ۶۶: | خط ۶۶: | ||
* در تفسیر آیه ۴۳ [[سوره توبه]] {{متن قرآن|عَفَا اللَّـهُ عَنكَ لِمَ أَذِنتَ لَهُمْ حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَتَعْلَمَ الْكَاذِبِينَ|سوره=[[سوره توبه|توبه]]|آیه=۴۳}} پس از نقل قول زمخشری در الکشّاف که گفته است این آیه کنایه از گناهی است که [[پیامبر اکرم(ص)]] مرتکب شده است، می‌گوید که پیامبر اسلام که سید انبیاء و بهترین زادۀ حواست از نسبت گناه مبرّا و مقام او بسی والاست. در این آیه عفو پیش از عتاب است هرچند جایز است که پروردگار، پیامبران را به جهت [[ترک اولی]] سرزنش کند. | * در تفسیر آیه ۴۳ [[سوره توبه]] {{متن قرآن|عَفَا اللَّـهُ عَنكَ لِمَ أَذِنتَ لَهُمْ حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَتَعْلَمَ الْكَاذِبِينَ|سوره=[[سوره توبه|توبه]]|آیه=۴۳}} پس از نقل قول زمخشری در الکشّاف که گفته است این آیه کنایه از گناهی است که [[پیامبر اکرم(ص)]] مرتکب شده است، می‌گوید که پیامبر اسلام که سید انبیاء و بهترین زادۀ حواست از نسبت گناه مبرّا و مقام او بسی والاست. در این آیه عفو پیش از عتاب است هرچند جایز است که پروردگار، پیامبران را به جهت [[ترک اولی]] سرزنش کند. | ||
* در تفسیر آیه ۳ [[سوره مائده]] {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَ‌ضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا|سوره=مائده|آیه=۳}} به صراحت اعلام می‌کند که مراد از اتمام نعمت، ولایت [[امیرمؤمنان(ع)|امیرمؤمنان حضرت علی(ع)]] است و با استناد به روایتی از [[امام باقر]] و [[امام صادق]](ع) اظهار می‌دارد که این آیه در [[غدیر خم]] و در [[حجة الوداع]] نازل شد و پیامبر در آن روز حضرت علی(ع) را به عنوان جانشین بلافصل خود | * در تفسیر آیه ۳ [[سوره مائده]] {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَ‌ضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا|سوره=مائده|آیه=۳}} به صراحت اعلام می‌کند که مراد از اتمام نعمت، ولایت [[امیرمؤمنان(ع)|امیرمؤمنان حضرت علی(ع)]] است و با استناد به روایتی از [[امام باقر]] و [[امام صادق]](ع) اظهار می‌دارد که این آیه در [[غدیر خم]] و در [[حجة الوداع]] نازل شد و پیامبر در آن روز حضرت علی(ع) را به عنوان جانشین بلافصل خود | ||
منصوب فرمود.<ref>قربانی زرین، ص۹۵-۹۶</ref> | منصوب فرمود.<ref>قربانی زرین، «تبیین رویکرد طبرسی در تفسیر جوامع الجامع»، ۱۳۹۰، ص۹۵-۹۶</ref> | ||
== چاپ‌های تفسیر جوامع الجامع == | == چاپ‌های تفسیر جوامع الجامع == | ||
=== چاپ سنگی === | === چاپ سنگی === | ||
چاپ سنگی این کتاب برای نخستین بار در سال ۱۳۲۱ق با اشراف جمعی از فضلای [[قم]] در [[تهران]] انتشار یافت. دیگر چاپ سنگی این کتاب به شکل افست در [[ماه رجب]] سال ۱۳۷۹ق در [[تبریز]] با مقدمۀ [[سید محمد علی قاضی طباطبائی]] صورت پذیرفت که در آن از زندگانی و آثار طبرسی سخن به میان آمده است. پانوشت‌هایی نیز در ذیل صفحات این چاپ موجود است.<ref>قربانی زرین، ص۹۸</ref> | چاپ سنگی این کتاب برای نخستین بار در سال ۱۳۲۱ق با اشراف جمعی از فضلای [[قم]] در [[تهران]] انتشار یافت. دیگر چاپ سنگی این کتاب به شکل افست در [[ماه رجب]] سال ۱۳۷۹ق در [[تبریز]] با مقدمۀ [[سید محمد علی قاضی طباطبائی]] صورت پذیرفت که در آن از زندگانی و آثار طبرسی سخن به میان آمده است. پانوشت‌هایی نیز در ذیل صفحات این چاپ موجود است.<ref>قربانی زرین، «تبیین رویکرد طبرسی در تفسیر جوامع الجامع»، ۱۳۹۰، ص۹۸</ref> | ||
=== تصحیح تهران === | === تصحیح تهران === | ||
نخستین چاپ تحقیقی کتاب در اسفند سال ۱۳۴۷ از سوی انتشارات دانشگاه تهران با مقدمه و تحقیق ابوالقاسم گرجی(م ۱۳۸۹ش) به انجام رسید. گرجی در مقدمۀ ۳۲ صفحه‌ای خود، دربارۀ زندگانی و آثار طبرسی و برخی ویژگی‌های جوامع الجامع سخن گفته است و نسخه‌هایی را که در چاپ بدان‌ها مراجعه داشته، معرفی کرده و در پایان، کیفیت تصحیح کتاب را بیان کرده است. مجلد دوم جوامع الجامع در سال ۱۳۵۹ش و مجلد سوم در سال ۱۳۷۱ش توسط انتشارات دانشگاه تهران با تصحیح [[ابوالقاسم گرجی]] به چاپ رسید. در سال ۱۳۷۷ این ۳ مجلد با همکاری دانشگاه تهران و انتشارات سمت تجدید چاپ شد. مجلد چهارم و پایانی آن نیز در سال ۱۳۷۸ با تصحیح گرجی و با همکاری دو انتشارات مذکور از چاپ خارج شد.<ref>قربانی زرین، ص۹۸-۹۹</ref> | نخستین چاپ تحقیقی کتاب در اسفند سال ۱۳۴۷ از سوی انتشارات دانشگاه تهران با مقدمه و تحقیق ابوالقاسم گرجی(م ۱۳۸۹ش) به انجام رسید. گرجی در مقدمۀ ۳۲ صفحه‌ای خود، دربارۀ زندگانی و آثار طبرسی و برخی ویژگی‌های جوامع الجامع سخن گفته است و نسخه‌هایی را که در چاپ بدان‌ها مراجعه داشته، معرفی کرده و در پایان، کیفیت تصحیح کتاب را بیان کرده است. مجلد دوم جوامع الجامع در سال ۱۳۵۹ش و مجلد سوم در سال ۱۳۷۱ش توسط انتشارات دانشگاه تهران با تصحیح [[ابوالقاسم گرجی]] به چاپ رسید. در سال ۱۳۷۷ این ۳ مجلد با همکاری دانشگاه تهران و انتشارات سمت تجدید چاپ شد. مجلد چهارم و پایانی آن نیز در سال ۱۳۷۸ با تصحیح گرجی و با همکاری دو انتشارات مذکور از چاپ خارج شد.<ref>قربانی زرین، «تبیین رویکرد طبرسی در تفسیر جوامع الجامع»، ۱۳۹۰، ص۹۸-۹۹</ref> | ||
==== امتیازات این تصحیح ==== | ==== امتیازات این تصحیح ==== | ||
| خط ۷۹: | خط ۷۹: | ||
=== تصحیح بیروت === | === تصحیح بیروت === | ||
چاپ دیگری نیز از تفسیر جوامع الجامع در سال ۱۴۰۵ق / ۱۹۸۵م توسط دارالأضواء بیروت با تصحیح آقای کامل سلیمان در ۲ مجلد منتشر شد. پانوشت‌های این چاپ در حد معانی واژاگان و ذکر نشانی آیات است و پانوشت‌های تفصیلی و توضیحی در آن به‌چشم نمی‌خورد و کتاب بدون مقدمۀ تحقیق و فهرست‌های لازم به چاپ رسیده است.<ref>قربانی زرین، ص۹۹</ref> | چاپ دیگری نیز از تفسیر جوامع الجامع در سال ۱۴۰۵ق / ۱۹۸۵م توسط دارالأضواء بیروت با تصحیح آقای کامل سلیمان در ۲ مجلد منتشر شد. پانوشت‌های این چاپ در حد معانی واژاگان و ذکر نشانی آیات است و پانوشت‌های تفصیلی و توضیحی در آن به‌چشم نمی‌خورد و کتاب بدون مقدمۀ تحقیق و فهرست‌های لازم به چاپ رسیده است.<ref>قربانی زرین، «تبیین رویکرد طبرسی در تفسیر جوامع الجامع»، ۱۳۹۰، ص۹۹</ref> | ||
=== تصحیح قم === | === تصحیح قم === | ||
| خط ۸۵: | خط ۸۵: | ||
=== ترجمه === | === ترجمه === | ||
ترجمۀ کاملی نیز از این تفسیر بر مبنای چاپ مرحوم گرجی توسط گروه ترجمۀ عربی بنیاد پژوهش‌های اسلامی [[آستان قدس رضوی]] در [[مشهد]] در ۶ مجلد انجام شد. مجلد نخست آن در سال ۱۳۷۴ش و مجلد ششم آن در سال ۱۳۷۷ش به چاپ رسید.<ref>قربانی زرین، ص۹۹</ref> | ترجمۀ کاملی نیز از این تفسیر بر مبنای چاپ مرحوم گرجی توسط گروه ترجمۀ عربی بنیاد پژوهش‌های اسلامی [[آستان قدس رضوی]] در [[مشهد]] در ۶ مجلد انجام شد. مجلد نخست آن در سال ۱۳۷۴ش و مجلد ششم آن در سال ۱۳۷۷ش به چاپ رسید.<ref>قربانی زرین، «تبیین رویکرد طبرسی در تفسیر جوامع الجامع»، ۱۳۹۰، ص۹۹</ref> | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||