Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۶٬۲۱۵
ویرایش
تفسیر جوامع الجامع (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
←منابع
imported>Lohrasbi جزبدون خلاصۀ ویرایش |
(←منابع) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{جعبه اطلاعات کتاب | ||
'''جوامع الجامع'''، از کتاب‌های تفسیری [[شیعه]] اثر [[فضل بن حسن طبرسی]]. | | عنوان = جوامع الجامع | ||
| عنوان اصلی = | |||
| برگرداننده = گروه ترجمۀ عربی بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی | |||
| تصویر = تفسیر جوامع الجامع.jpg | |||
| زیرنویس تصویر = | |||
| نویسنده = [[فضل بن حسن طبرسی]] | |||
| تصویرگر = | |||
| طراح جلد = | |||
| زبان = عربی | |||
| مجموعه = ۴ جلد | |||
| موضوع = [[تفسیر]] | |||
| سبک = | |||
| ناشر = انتشارات دانشگاه تهران | |||
| ناشر فارسی = بنياد پژوهشهای اسلامى آستان قدس رضوی | |||
| محل انتشارات = تهران | |||
| تاریخ نشر = ۱۳۴۷ش | |||
| تاریخ نشر فارسی = ۱۳۷۷ش | |||
| محل ناشر فارسی = [[مشهد]] | |||
| نوع رسانه = | |||
| صفحه = | |||
| قطع = | |||
| شابک = | |||
| پس از = | |||
| پیش از = | |||
}} | |||
'''جوامع الجامع'''، از کتاب‌های تفسیری [[شیعه]] اثر [[فضل بن حسن طبرسی]]. این تفسیر دارای حجمی بیشتر از [[الکافی الشافی]] و کمتر از [[مجمع البیان]] است. | |||
طبرسی در این تفسیر از تفسیر کشّاف زمخشری و مجمع البیان استفاده کرده است. | |||
انتشارات دانشگاه تهران در سال ۱۳۴۷ این کتاب را با تصحیح مرحوم ابوالقاسم گرجی چاپ کرد. پس از آن دارالأضواء بیروت و موسسه نشر اسلامی قم نیز به تصحیح و چاپ آن مبادرت کردند. | |||
ترجمۀ کاملی نیز از این تفسیر بر مبنای چاپ مرحوم گرجی توسط گروه ترجمۀ عربی بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی در مشهد در ۶ مجلد انجام شد. | |||
== معرفی == | == معرفی == | ||
جوامع الجامع، کتابی است تفسیری از مفسر والامقام، [[فضل بن حسن طبرسی|امین الاسلام فضل بن حسن بن فضل طبرسی]]. این تفسیر از [[تفسیر مجمع البیان]] کم‌حجم‌تر و از تفسیر [[الکافی الشافی]] حجیم‌تر است. طبرسی این کتاب را با درخواست فرزند خود حسن بن فضل پس از دو کتاب مذکور تألیف و مطالب آن را از آن دو گلچین کرده است. وی در ۱۸ صفر ۵۴۲ تألیف آن را آغاز کرد و در ۲۴ محرم ۵۴۳ آن را به انجام رساند.<ref>آقابزرگ طهرانی، ج۵، ص۲۴۸ - ۲۴۹</ref> | جوامع الجامع، کتابی است تفسیری از مفسر والامقام، [[فضل بن حسن طبرسی|امین الاسلام فضل بن حسن بن فضل طبرسی]]. این تفسیر از [[تفسیر مجمع البیان]] کم‌حجم‌تر و از تفسیر [[الکافی الشافی]] حجیم‌تر است. طبرسی این کتاب را با درخواست فرزند خود حسن بن فضل پس از دو کتاب مذکور تألیف و مطالب آن را از آن دو گلچین کرده است. وی در ۱۸ صفر ۵۴۲ تألیف آن را آغاز کرد و در ۲۴ محرم ۵۴۳ آن را به انجام رساند.<ref>آقابزرگ طهرانی، ج۵، ص۲۴۸ - ۲۴۹</ref> | ||
در بیشتر نسخه‌های کتاب، نام آن جوامع الجامع ضبط شده است ولی مرحوم مجلسی نام آن را «جامع الجوامع» آورده است. افندی در دو نقل، نام کتاب را «جامع الجوامع» آورده ولی خود تصریح کرده که نام صحیح آن «جوامع الجامع» است.<ref>قربانی زرین، ص۹۳</ref> | |||
=== استفاده از دیگر تفاسیر === | |||
طبرسی در این تفسیر از تفسیر خود، مجمع البیان، و [[تفسیر کشاف|تفسیر کشّاف]] زمخشری بهره برده است؛ گاه مطالبی نقل کرده و بیان کرده است که تفصیل آن در مجمع البیان است. مانند تفسیر آیات ۵۵ – ۵۶ [[سوره مائده]] که[[شان نزول]] آیات را به اختصار در جوامع الجامع آورده و برای تفصیل آن به مجمع البیان ارجاع داده است. وی در مباحث ادبی نیز به کشّاف زمخشری ارجاع داده است. مانند ترکیب نحوی آیۀ ۶ [[سوره بقره]]. ولی در موارد متعددی آراء زمخشری را نقد و ردّ کرده است. مثلاً در تفسیر آیۀ ۶ سوره مائده پس از نقل قول زمخشری، آن را رد کرده است.<ref>قربانی زرین، ص۹۳ - ۹۴</ref> | |||
== مؤلف == | == مؤلف == | ||
| خط ۱۲: | خط ۴۹: | ||
بسیاری نیز گفته‌اند نسبت به طبرستان، طبری یا طبرانی یا طبرستانی خواهد بود و نه طبرسی، بلکه نام دقیق مؤلف [[مجمع البیان]]، طَبْرِسی است که عربی گردانیدهٌ تَفرِشی است و تفرشی منسوب به شهری در نزدیکی [[قم]] و اراک است که شیخ ما بدانجا انتساب دارد.<ref>درباره آوانگاری شهرت طبرسی برخی به تفصیل سخن گفته اند. مقدمه آیت الله شهید قاضی طباطبایی بر جوامع الجامع چاپ رحلی، مقدمه میرزا محمدباقر مازندرانی بر شرح شواهد مجمع البیان تألیف میرزا طاهرقزوینی، كتاب طبرسی و مجمع البیان نوشته دكتر حسین كریمان، و مقدمه دكتر ابوالقاسم گرجی بر جوامع الجامع چاپ دانشگاه تهران را در این زمینه بنگرید.</ref><ref>http://maarefquran.com/Files/pajohesh.php?id=30&pageId=1</ref> | بسیاری نیز گفته‌اند نسبت به طبرستان، طبری یا طبرانی یا طبرستانی خواهد بود و نه طبرسی، بلکه نام دقیق مؤلف [[مجمع البیان]]، طَبْرِسی است که عربی گردانیدهٌ تَفرِشی است و تفرشی منسوب به شهری در نزدیکی [[قم]] و اراک است که شیخ ما بدانجا انتساب دارد.<ref>درباره آوانگاری شهرت طبرسی برخی به تفصیل سخن گفته اند. مقدمه آیت الله شهید قاضی طباطبایی بر جوامع الجامع چاپ رحلی، مقدمه میرزا محمدباقر مازندرانی بر شرح شواهد مجمع البیان تألیف میرزا طاهرقزوینی، كتاب طبرسی و مجمع البیان نوشته دكتر حسین كریمان، و مقدمه دكتر ابوالقاسم گرجی بر جوامع الجامع چاپ دانشگاه تهران را در این زمینه بنگرید.</ref><ref>http://maarefquran.com/Files/pajohesh.php?id=30&pageId=1</ref> | ||
== رویکرد طبرسی در تفسیر جوامع الجامع == | |||
تفسیر جوامع الجامع با این که از نظر حجم نسبت به دو کتاب دیگر طبرسی متوسط است، تمام مباحث لازم را برای تفسیر آیات به اختصار داراست: مباحث لغوی، صرفی، نحوی، بلاغی، [[قاریان هفت گانه|اختلاف قرائات]]، مباحث کلامی و اعتقادی، فقهی و ... البته گاه این اختصار، به گفتۀ زنده‌یاد استاد گرجی در مقدمۀ تصحیح موجب تعقید و یا اخلال لفظی و معنوی شده است، ولی من حیث المجموع طبرسی توانسته است به خوبی از عهدۀ تفسیر آیات و حذف مطالب غیر ضرور برآید. مثلاً: | |||
* در تفسیر آیۀ ۸۱ [[سوره نساء]] {{متن قرآن|'''وَيَقُولُونَ طَاعَةٌ فَإِذَا بَرَ‌زُوا مِنْ عِندِكَ بَيَّتَ طَائِفَةٌ مِّنْهُمْ غَيْرَ الَّذِي تَقُولُ ۖ وَاللَّـهُ يَكْتُبُ مَا يُبَيِّتُونَ'''|سوره=[[سوره نساء|نساء]]|آیه=۸۱}} در معنای واژۀ «تبییت» می‌گوید: این واژه یا از «بیتوته» است زیرا تدبیری است که شبانه صورت می‌پذیرد یا از «بیت» شعر اخذ شده است زیرا شاعر دربارۀ بیت می‌اندیشد و آن را مرتب می‌گرداند. | |||
* در تفسیر آیۀ ۸۵ [[سوره بقره]] به اختلاف قرائت‌ها توجه کرده و گفته است که برخی «أساری» را در [[آیه]] «أسری» و «تفادوهم» را «تفدوهم» قرائت کرده‌اند و با توجه به این اختلاف قرائت‌ها معنای آیه را تبیین کرده است.<ref>قربانی زرین، ص۹۴ - ۹۵</ref> | |||
=== استفاده از اشعار و امثال === | |||
اشعار و امثال نیز جایگاه ویژه‌ای در جوامع الجامع دارند. در پایان هر یک از مجلدات چهارگانه بخشی از فهرست‌های کتاب راجع به اشعار و امثال است. | |||
اشعار در مباحث لغوی، نحوی، بلاغی و شرح مفاهیم آیات به کار رفته‌اند.<ref>قربانی زرین، ص۹۵</ref> | |||
=== تبیین مباحث کلامی === | |||
رویکرد دیگر طبرسی در جوامع الجامع تبیین مباحث کلامی [[شیعه]] است. مثلاً: | |||
* در تفسیر آیه ۴۳ [[سوره توبه]] {{متن قرآن|عَفَا اللَّـهُ عَنكَ لِمَ أَذِنتَ لَهُمْ حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَتَعْلَمَ الْكَاذِبِينَ|سوره=[[سوره توبه|توبه]]|آیه=۴۳}} پس از نقل قول زمخشری در الکشّاف که گفته است این آیه کنایه از گناهی است که [[پیامبر اکرم(ص)]] مرتکب شده است، می‌گوید که پیامبر اسلام که سید انبیاء و بهترین زادۀ حواست از نسبت گناه مبرّا و مقام او بسی والاست. در این آیه عفو پیش از عتاب است هر چند جایز است که پروردگار، پیامبران را به جهت [[ترک اولی]] سرزنش کند. | |||
* در تفسیر آیه ۳ [[سوره مائده]] {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَ‌ضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا|سوره=مائده|آیه=۳}} به صراحت اعلام می‌کند که مراد از اتمام نعمت، ولایت [[امیرمؤمنان(ع)|امیرمؤمنان حضرت علی(ع)]] است و با استناد به روایتی از [[امام باقر]] و [[امام صادق]](ع) اظهار می‌دارد که این آیه در [[غدیر خم]] و در [[حجة الوداع]] نازل شد و پیامبر در آن روز حضرت علی(ع) را به عنوان جانشین بلافصل خود | |||
منصوب فرمود.<ref>قربانی زرین، ص۹۵ - ۹۶</ref> | |||
== چاپ‌های تفسیر جوامع الجامع == | |||
=== چاپ سنگی === | |||
چاپ سنگی این کتاب برای نخستین بار در سال ۱۳۲۱ق با اشراف جمعی از فضلای قم در تهران انتشار یافت. دیگر چاپ سنگی این کتاب به شکل افست در ماه رجب سال ۱۳۷۹ق در تبریز با مقدمۀ [[سید محمد علی قاضی طباطبائی]] صورت پذیرفت که در آن از زندگانی و آثار طبرسی سخن به میان آمده است. پانوشت‌هایی نیز در ذیل صفحات این چاپ موجود است.<ref>قربانی زرین، ص۹۸</ref> | |||
=== تصحیح تهران === | |||
نخستین چاپ تحقیقی کتاب در اسفند سال ۱۳۴۷ از سوی انتشارات دانشگاه تهران با مقدمه و تحقیق [[دکتر ابوالقاسم گرجی]] (م. ۱۳۸۹ش) به انجام رسید. گرجی در مقدمۀ ۳۲ صفحه‌ای خود، دربارۀ زندگانی و آثار طبرسی و برخی ویژگی‌های جوامع الجامع سخن گفته است و نسخه‌هایی را که در چاپ بدانها مراجعه داشته، معرفی کرده و در پایان، کیفیت تصحیح کتاب را بیان کرده است. مجلد دوم جوامع الجامع در سال ۱۳۵۹ش و مجلد سوم در سال ۱۳۷۱ش توسط انتشارات دانشگاه تهران با تصحیح مرحوم گرجی به چاپ رسید. در سال ۱۳۷۷ این ۳ مجلد با همکاری دانشگاه تهران و انتشارات سمت تجدید چاپ شد. مجلد چهارم و پایانی آن نیز در سال ۱۳۷۸ با تصحیح مرحوم گرجی و با همکاری دو انتشارات مذکور از چاپ خارج شد.<ref>قربانی زرین، ص۹۸- ۹۹</ref> | |||
==== امتیازات این تصحیح ==== | |||
آوردن شکل و اعراب کلمات در بخش اعظم کتاب، پانوشت‌های توضیحی و ذکر نسخه بدل‌ها، غلط‌های چاپی اندک و فهرست‌های کارآمد از مزایای چاپ گرجی است.<ref>قربانی زرین، ص۹۸</ref> | |||
=== تصحیح بیروت === | |||
چاپ دیگری نیز از تفسیر جوامع الجامع در سال ۱۴۰۵ق / ۱۹۸۵م توسط دارالأضواء بیروت با تصحیح آقای کامل سلیمان در ۲ مجلد منتشر شد. پانوشت‌های این چاپ در حد معانی واژاگان و ذکر نشانی آیات است و پانوشت‌های تفصیلی و توضیحی در آن به چشم نمی‌خورد و کتاب بدون مقدمۀ تحقیق و فهرست‌های لازم به چاپ رسیده است.<ref>قربانی زرین، ص۹۹</ref> | |||
=== تصحیح قم === | |||
چاپ دیگری نیز از تفسیر جوامع الجامع با تحقیق موسسه نشر اسلامی در سال ۱۴۱۸ق در قم انتشار یافت. مزیت این چاپ نسبت به چاپ گرجی، یافتن منابع اقوال طبرسی و ذکر آنها در پانوشت و توضیح دربارۀ اعلام متن در پانویس است.<ref>قربانی زرین، ص۹۹</ref> | |||
=== ترجمه === | |||
ترجمۀ کاملی نیز از این تفسیر بر مبنای چاپ مرحوم گرجی توسط گروه ترجمۀ عربی بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی در مشهد در ۶ مجلد انجام شد. مجلد نخست آن در سال ۱۳۷۴ش و مجلد ششم آن در سال ۱۳۷۷ش به چاپ رسید.<ref>قربانی زرین، ص۹۹</ref> | |||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس|2}} | ||
== منابع == | == منابع == | ||
* آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت: دارالاضواء | * آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت: دارالاضواء | ||
* قربانی زرین، باقر، "تبیین رویکرد طبرسی در تفسیر جوامع الجامع"، پژوهش دینی، پاییز و زمستان ۱۳۹۰ – شماره ۲۳ | |||
* [http://maarefquran.com/Files/pajohesh.php?id=30&pageId=1 پایگاه مرکز فرهنگ و معارف قرآن] | |||
{{تفسیرهای شیعه}} | |||
{{کتاب‌شناسی شیعه (قرن ششم)}} | |||