فضه نوبیه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''فضه نوبیه'''، کنیز [[حضرت زهرا(س)]] است که [[پیامبر(ص)]] او را به این نام خواند. نام او در روایات مرتبط با ولادت [[حسنین]]، ماجرای نزول [[آیه اطعام]] و [[شهادت حضرت زهرا (س)]] آمده است. از ویژگی‌های وی، سخن گفتن با آیات [[قرآن]] و دانستن علم کیمیاست. گفته‎اند در [[واقعه کربلا]] نیز حضور داشته است.

فضه، اصالتاُ از اهالی نوبیه بود.<ref>حسون، اعلام النساء المؤمنات، ۱۳۷۹ش، ص۶۹۶؛ ابن حجر، الإصابة، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۲۸۱.</ref> نوبیه شهری است در جنوب [[سودان]]<ref>طریحی، مجمع البحرین، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۱۷۸.</ref> یا جنوب [[مصر]] و شرق نیل.<ref>ابن الوردی، ریاض السالكین، ج۴، ص۲۲۴.</ref> برخی او را [[هند]]ی <ref>مغنیه، الحسین و بطلة كربلاء، ص۲۸۷.</ref> و برخی دیگر دختر پادشاه [[هند]] معرفی‌اش کرده‌اند.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۵۷۵؛ برسی، مشارق أنوار الیقین، ۱۴۱۹ق، ص۱۲۱.</ref>

فضه، کنیز [[حضرت زهرا(س)]] بود.<ref>حسون، اعلام النساء المؤمنات، ۱۳۷۹ش، ص۶۹۶؛ ابن حجر، الإصابة، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۲۸۱.</ref> پس از نزول آیه «فقل لهم قولا میسورا»، پیامبر(ص) وی را به خانه حضرت زهرا(س) فرستاد و او را فضه نامید.<ref>تفسیر نور الثقلین، ج۳، ص۱۵۷.</ref>

حضرت فاطمه (س) کارهای خانه را بین خود و فضه تقسیم کرد؛ یک روز خود و یک روز فضه کارها را انجام می‌داد.<ref>انصاری، الموسوعة الكبری عن فاطمة الزهراء، ج‏۱۷، ص۴۲۹.</ref>

[[حضرت علی (ع)]] هنگام دعوت به وداع فرزندان خود با پیکر مادر، فضه را هم خطاب قرار داده و گفته است: «یا أُمَّ كُلْثُومٍ یا زَینَبُ یا سُكَینَةُ یا فِضَّةُ یا حَسَنُ یا حُسَینُ هَلُمُّوا تَزَوَّدُوا مِنْ أُمِّكُم؛ ؛ ای ام کلثوم، ای زینب، ای سکینه، ای فضه، ای حسن، ای حسین، بشتابید و با مادرتان وداع کنید.»<ref>مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۱۷۹.</ref>

فضه بعد از [[شهادت]] [[حضرت زهرا(س)]]، به [[علی(ع)]] رسید.<ref>حسون، اعلام النساء المؤمنات، ۱۳۷۹ش، ص۶۹۶.</ref> پس از آن بیست سال زندگی کرد. فضه را زنی صالح و با[[تقوا]] دانسته‌اند.<ref>الحسین و بطلة كربلاء، مغنیة، ص ۲۸۷.</ref>

علی(ع) او را به همسری ابوثعلبه حبشی درآورد. فضه، از او یک پسر به دنیا آورد. بعداز مرگ ابوثعلبه، فضه با ابوملیک غطفانی [[ازدواج]] کرد و پس از این ازدواج پسرش از ابوثعلبه از دنیا رفت.<ref>حسون، اعلام النساء المؤمنات، ۱۳۷۹ش، ص ۶۹۷.</ref> فضه از ابوملیک دارای فرزندانی شد،<ref>الحسین و بطلة كربلاء، مغنیة، ص ۲۸۷.</ref> دختری به نام شهرة بنت مسكة بنت فضّة که کرامتی هم برای او نقل می‌کنند، از نوادگان اوست.<ref>تسلیة المجالس، الكركی الحائری ،ج ‏۱،ص ۵۲۹.</ref> در بعضی از منابع، از شکایت شوهر دوم از وی نزد [[عمر بن خطاب]] سخن به میان رفته و او به نفع فضه قضاوت کرد‌ه است.<ref>النعمان المغربی، شرح الأخبار، ج ۲، ص ۳۲۸؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل أبی طالب، ج ۳، ص ۱۸۳.</ref>

[[مالک بن دینار]] می‌گوید: زمانی كه برای زیارت خانه خدا راهی [[حج]] بودیم، زنی لاغر اندام را دیدم كه بر حیوانی لاغر و ناتوان سوار است ولی حیوان در راه بازماند. من او را سرزنش كردم كه چرا با چنین مركبی توشه سفر بسته است و می‌خواهد راهی بدین درازی را بپیماید، اما زن سر به آسمان بلند كرد و گفت: «نه در خانه‌‏ام گذاردی و نه به خانه‌‏ات رساندی. سوگند به عزت و جلالت اگر كسی غیر از تو چنین كاری با من كرده بود، شكایتش را پیش تو می‌آوردم.» ناگهان شخصی در بیابان پیدا شد كه در دستش افسار ناقه‏‌ای بود و آماده تا آن زن را به مقصد برساند. من كه از این ماجرا، كمالات زن را دیدم، دانستم پرهیزكاری است كه نزد خدایش مقام بلندی دارد، پرسیدم تو كیستی؟ گفت: من شهره، دخترِ مسكه دختر فضه كنیز فاطمه زهرا (ع) هستم.<ref>بحار الأنوار، ۱۳۶۳، ج ‏۴۳، ص ۴۷.</ref>

فضه حدود بیست سال با [[آیه|آیات]] [[قرآن]] حرف می‌زد و به دیگران پاسخ می‌داد.<ref>ریاحین الشریعه، ج ۲، ص ۳۱۳ تا ۳۲۶.</ref> او در [[روایت|روایتی]] طولانی، حالات حضرت زهرا(س) را از زمان رحلت [[محمد(ص)|پیامبر(ص)]] تا شهادت فاطمه(س) بیان می‌کند.<ref>بحارالانوار، ج ۴۳، ص۱۷۴-۱۸۰.</ref> حضرت علی(ع) در مورد وی می‌گوید: «اللهم بارک لنا فی فضّتنا»<ref>الثاقب فی المناقب، ص  ۲۸۱.</ref>

برخی گفته‌اند که او علم کیمیا می‌دانست <ref>الموسوعة الكبری عن فاطمة الزهراء، الأنصاری، ج‏ ۱۷، ص ۴۲۸.</ref> و این علم را حضرت زهرا(س) به وی تعلیم کرده بود.<ref>الموسوعة الكبری عن فاطمة الزهراء، الأنصاری، ج ‏۱۷، ص ۴۳۰.</ref> پیامبر(ع) هم دعا برای مشکلات و همچنین اذکاری را به وی تعلیم کرده بود.<ref>الموسوعة الكبری عن فاطمة الزهراء، الأنصاری ،ج‏ ۱۷، ص ۴۲۹.</ref> [[خلیفه دوم]] به مقابل علمی وی اعتراف کرده است.<ref>النعمان المغربی، شرح الأخبار: ج ۲، ص ۳۲۸، ابن شهر آشوب، مناقب آل أبی طالب، ج ۳، ص ۱۸۳.</ref>

در بعضی منابع از حضور فضه نوبیه در [[کربلا]] سخن گفته شده است.<ref>موسوعة عاشوراء ،ص۲۳۱.</ref>[[داستان شیر و فضه]] بنا بر حضور وی در کربلا نگاشته شده است.<ref>إثبات الهداة، الحر العاملی، ج ‏۴، ص ۳۷.</ref>

[[ادریس بن عبدالله اودی]] می‌گوید: چون [[امام حسین(ع)]] [[شهید]] شد و [[لشکر عمر بن سعد]] خواستند اسب بر بدن امام بتازند، فضه به [[حضرت زینب(س)]] گفت: ای بانوی من! روزی كشتی «سفینه» در دریا شكست و او به جزیره‌‏ای افتاد و در آنجا شیری دید. او خطاب به شیر گفت: ای ابا الحارث، من غلام رسول خدایم! پس آن شیر غرغركنان پیشاپیش او رفت تا او را به راه رساند. هم اكنون آن شیر در جایی زانو زده است، بگذار من بروم‏ و به او آگاهی دهم كه این مردم فردا چه خواهند كرد. فضه نزد آن شیر رفت و گفت: ای ابا الحارث، آن شیر سر بلند كرد و فضه به او گفت: می‏‌دانی فردا می‌‏خواهند با امام حسین(ع) چه كنند، می‏‌خواهند اسب بر پشتش بتازند. شیر آمد و دو دست خود را روی پیکر امام حسین(ع)نهاد، لشكر جلو آمده و شیر را دیدند، عمر بن سعد به آنها گفت: این فتنه ‏است، مبادا آن را برانگیزید، برگردید، آنها هم برگشتند.<ref>كلینی، ج ‏۱، ص ۴۶۵.</ref>

با توجه به گزارش‌های قطعی در مورد تاختن اسب بر بدن امام حسین(ع)،<ref>ارشاد، المفید، ج۲، ص۱۱۳.</ref> این داستان محل تردید است.

مقبره‌ای منسوب به فضه در [[دمشق]] در [[قبرستان باب الصغیر]] موجود است. قبر وی کمی بالاتر از مرقد منسوب [[عبدالله بن جعفر بن ابی طالب]] و در انتهای غربی قبرستان قرار دارد. حجره و مرقد او گنبدی کوچک به رنگ سبز داشته و دیواره‌های آن از سنگ سیاه است.<ref>اصغر قائدان، اماکن سیاحتی و زیارتی دمشق، ص ۴۷.</ref>

|مفتقرا متاب روی از در او به هیچ سوی| زانکه مس وجود را فضه‌ او طلا کند.<ref> دیوان شیخ محمدحسین اصفهانی معروف به کمپانی.</ref>}}

|شهبانوى حجاز ولى كار خانه را| با فضّه كنيز شريک و برابر است<ref>مناقب فاطمى در شعر فارسى، بيرجندى ،ص۱۱۶.</ref>}}

|زهره ازهر تويى و طهره اطهر|[[عفت]] داور تويى و عصمت كبرى|فضّه دربار تو مربّى مريم|قنبر درگاه تو مدرّس عيسى.<ref> مناقب فاطمى در شعر فارسى، بيرجندى ،ص۱۰۴.</ref>}}

* دفتر خاطرات فضه كنیز حضرت زهرا (سلام الله علیها) ـ محمد رضا انصاری.

* داستان فضه كنیز حضرت زهرا (سلام الله علیها) ـ محسن ماجراجو.

* فضه خادم حضرت زهرا (سلام الله علیها) ـ ابو الفضل هادی مَنش.

* فضة خادمة الزهراء ـ كریم جهاد الحسانی.

* نفحات من حیاة فضّة خادمة فاطمة الزهراء ـ فوزیة المرزوق.

* ابن حجر، الإصابة فی تمییز الصحابة، بیروت، دار الكتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.

* ابن حمزه طوسی، الثاقب فی المناقب، مؤسسة أنصاریان، الأولی، قم، ۱۴۱۲ ق.

* ابن شهرآشوب، مناقب آل أبی طالب،المكتبة الحیدریة، النجف الأشرف.

* احمدی بیرجندی، احمد، مناقب فاطمى در شعر فارسى‏، بنياد پژوهش‏هاى اسلامى آستان قدس رضوى‏، مشهد، ۱۳۷۵ش، چاپ سوم‏.

* برسی، مشارق أنوار الیقین فی أسرار أمیر المؤمنین، بیروت، مؤسسة الأعلمی، الأولی، ۱۴۱۹ق.

* مفید، الارشاد، قم: کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ ق.

* طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین‏، مصحح حسینی اشکوری، تهران، مرتضوی، ۱۳۷۵ش.

* قاضی نعمان، شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار، مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرّسین، الثانیة، قم، ۱۴۱۴ ه‍.

* كلینی، الكافی، اسلامیه‏، چاپ دوم، تهران‏،۱۳۶۲ ش‏.

* مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمه الاطهار علیهم السلام، تصحیح جمعی از محققان،‌ بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.

* محلاتی، ذبیح الله، ریاحین الشریعه، دارالكتب الاسلامیه، تهران.