وضو: تفاوت میان نسخه‌ها

'''وُضو'''، شستن صورت و دست‌ها و همچنین مسح سر و پاها به [[قصد قربت]] و با آدابی خاص که به خودی خود [[مستحب]]،‌ اما شرط درستی [[نماز]] و [[طواف]] و برخی دیگر از عبادات است. بدون وضو، لمس خط [[قرآن]] و لمس نام [[خدا]] جایز نیست. وضو گرفتن در مواردی از جمله رفتن به [[مسجد]] و قرائت [[قرآن کریم]]، مستحب است. بنابر منابع تاریخی، حکم وضو در آغاز [[بعثت]] پیامبر، در [[مکه]] بیان شد. [[آیه وضو|آیه ششم سوره مائده]]، و همچنین بیش از ۴۰۰ روایت از [[معصومان]]، درباره وضوست. وضو و گاه تجدید وضو، در احادیث مذکور، موجب پاک شدن گناهان، از میان رفتن غضب، طول عمر، نورانی شدن چهره‌ها در محشر، و افزایش روزی دانسته شده است.

[[شیعیان]] و [[اهل سنت]]، درباره شستن دست‌ها و همچنین شیوه [[مسح]] سر و پاها در وضو اختلافاتی دارند؛ از جمله اینکه شیعیان شستن دست‌ها از بالا به پایین را [[واجب]] می‌دانند، اما اهل سنت، قائل به شستن دست‌ها از پایین به بالا هستند. بر اساس منابع روایی، تا پایان دوران خلافت [[ابوبکر]] و عمر بن خطاب، اختلاف عمده‌ای در وضو میان مسلمانان نبوده و همه آنان به یک شیوه (شیوه [[امامیه]]) وضو می‌گرفته‌اند. منابع اسلامی، اختلافات شیعه و سنی در وضو را از دوران [[خلیفه سوم]] گزارش کرده‌اند.

وضو، شستن صورت و دست‌ها و مَسح (دست کشیدن بر) سر و پاها به شیوه خاص است، با قصد قربت و برای انجام فرمان خداوند.<ref>فلاح‌زاده، احکام دین: مطابق با فتاوای مراجع بزرگ تقلید، ۱۳۸۶ش، ص۴۴-۴۵.</ref><ref>حسینی دشتی، «وضوء»، در معارف و معاریف، ج۱۰، ص۳۷۰.</ref> این عمل عبادی، شرط درستی نماز و طواف و همچنین شرط جواز دست زدن به خط [[قرآن]] است.<ref>فلاح‌زاده، احکام دین: مطابق با فتاوای مراجع بزرگ تقلید، ۱۳۸۶ش، ص۴۴-۴۵.</ref><ref>حسینی دشتی، «وضوء»، در معارف و معاریف، ج۱۰، ص۳۷۰.</ref>  

بنابر منابع تاریخی، وضو در [[مکه]] و در آغاز [[بعثت]]، توسط [[جبرئیل]] به پیامبر آموزش داده شد و [[پیامبر اکرم]]، آن را برای مردم بیان کرد.<ref>قمی، «چگونگی انجام وضو نزد فریقین (۱)»، ص۳۰.</ref>

وضو گرفتن به خودی خود [[مستحب]] است<ref>غضنفری، ره رستگاری، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۳۲۵.</ref> و برای خواندن [[نماز]] (جز [[نماز میت]])، انجام [[طواف]]، لمس خط [[قرآن]]، و لمس نام [[خدا]] [[واجب]] می‌شود.<ref>فلاح‌زاده، احکام دین: مطابق با فتاوای مراجع بزرگ تقلید، ۱۳۸۶ش، ص۴۹.</ref> بنابر [[احتیاط واجب]]، دست زدن به نام [[پیامبر]]، [[ائمه]] و [[حضرت زهرا (س)]] هم باید با وضو باشد.<ref>فلاح‌زاده، احکام دین: مطابق با فتاوای مراجع بزرگ تقلید، ۱۳۸۶ش، ص۵۰.</ref> وضو گرفتن در مواردی [[مستحب]] است؛ از جمله رفتن به [[مسجد]] و [[حرم|حرم امامان]]، خواندن و همراه داشتن [[قرآن]]، رساندن جایی از بدن به جلد یا حاشیه [[قرآن]] و همچنین [[زیارت]] اهل قبور.<ref>فلاح‌زاده، احکام دین: مطابق با فتاوای مراجع بزرگ تقلید، ۱۳۸۶ش، ص۵۰.</ref>

در وضوی ترتیبی، ابتدا باید صورت را شُست؛ از جایی که موی سر روییده تا انتهای چانه، به پهنای یک دست. سپس ابتدا دست راست و پس از آن دست چپ، از کمی بالای آرنج تا سرانگشتان شسته می‌شود. پس از آن با رطوبت باقی‌مانده از شستن دست‌ها،<ref>فلاح‌زاده، احکام دین: مطابق با فتاوای مراجع بزرگ تقلید، ۱۳۸۶ش، ص۳۸.</ref> مسح سر در قسمت جلو سر و بالای پیشانی انجام می‌شود و سپس با همان رطوبت، مسح پای راست و مسح پای چپ.<ref>فلاح‌زاده، احکام دین: مطابق با فتاوای مراجع بزرگ تقلید، ۱۳۸۶ش، ص۳۸.</ref>

در وضوی [[جبیره|جبیره‌ای]]، نقاطی از اعضای وضو که می‌توان شست، باید به طور معمول شسته شود و با دست خیس، روی پارچه جبیره (که روی زخم قرار دارد) کشیده شود. وضوی جبیره‌ای تنها در صورتی جایز است که باز کردن جبیره دشوار باشد یا ضرر داشته باشد یا نتوان مستقیما روی زخم یا شکستگی آب ریخت.<ref>فلاح‌زاده، احکام دین: مطابق با فتاوای مراجع بزرگ تقلید، ۱۳۸۶ش، ص۴۷-۴۸.</ref>

 

در برخی موارد، [[تیمم]] به جای وضو واجب می‌شود: در صورتی که وقت نماز به قدری تنگ باشد که وضو گرفتن باعث شود تمام یا بخشی از نماز، بعد از وقت خوانده شود. <ref>فلاح‌زاده، احکام دین: مطابق با فتاوای مراجع بزرگ تقلید، ۱۳۸۶ش، ص۴۶.</ref> تیمم علاوه بر آنکه می‌تواند در شرایطی جایگزین وضو شود، جایگزین غسل هم می‌شود.<ref>فلاح‌زاده، احکام دین: مطابق با فتاوای مراجع بزرگ تقلید، ۱۳۸۶ش، ص۶۲-۶۵.</ref>

*خارج شدن ادرار، مدفوع یا باد از انسان.<ref>فلاح‌زاده، احکام دین: مطابق با فتاوای مراجع بزرگ تقلید، ۱۳۸۶ش، ص۵۰.</ref>

*خواب (به طوری که گوش نشنود و چشم نبیند)، دیوانگی، مستی و بیهوشی.<ref>فلاح‌زاده، احکام دین: مطابق با فتاوای مراجع بزرگ تقلید، ۱۳۸۶ش، ص۵۰.</ref>

*چیزهایی که سبب [[غسل]] می‌شوند؛ مانند [[جنابت]] و لمس کردن مُرده.<ref>فلاح‌زاده، احکام دین: مطابق با فتاوای مراجع بزرگ تقلید، ۱۳۸۶ش، ص۵۱.</ref>

برخلاف مذاهب چهارگانه اهل سنت که شستن پاها به همراه قوزک را در وضو واجب می‌دانند،<ref>سید سابق، فقه السّنّة، ۱۳۹۷ق، ج۱، ص۴۴.</ref> شیعیان قائل به مسح پاها از سر انگشت‌ها تا برآمدگی روی پا هستند.<ref>حسینی، «وضو از دیدگاه مذاهب اسلامی»، ص۱۱و۱۲.</ref> این مسح هم بر اساس فقه شیعه، مانند مسح سر باید از رطوبت وضو باشد.<ref>حسینی، «وضو از دیدگاه مذاهب اسلامی»، ص۱۱و۱۲.</ref>

برخی محققان معتقدند در دوران پیامبر(ص) اختلافی در وضو میان مسلمانان نبوده<ref>شهرستانی، لماذا الإختلاف فی الوضوء، ۱۴۲۶ق، ص۳۱.</ref> و پیامبر اکرم وضو را با مسح پاها به جای شستن انجام می‌داده است. علاوه بر دوران پیامبر، از دوران خلافت ابوبکر هم اختلافی درباره وضو ذکر نشده است.<ref>شهرستانی، لماذا الإختلاف فی الوضوء، ۱۴۲۶ق، ص۳۱.</ref> در دوران خلافت عمر، جز در یک مورد (مسح پا از روی پاپوش)، روایتی دالّ بر اختلاف درباره وضو در دست نیست.<ref>شهرستانی، لماذا الإختلاف فی الوضوء، ۱۴۲۶ق، ص۳۲.</ref>  

بر اساس آنچه در کنز العمال<ref>متقی هندی، کنز العمال، ۱۴۰۶ق، ج۹، ص۴۴۳، ح۲۶۸۹۰.</ref> و برخی منابع دیگر آمده، برخی محققان معتقدند اختلاف در وضو، از دوران عثمان، خلیفه سوم در میان مسلمانان آشکار شده است.<ref>شهرستانی، لماذا الإختلاف فی الوضوء، ۱۴۲۶ق، ص۳۳.</ref> سید علی شهرستانی، با استناد به اختلاف امام علی(ع) و عمر بن خطاب درباره مسح پا از روی پاپوش (مسح خفین)، معتقد است خلیفه دوم هم بر خلاف عثمان بن عفان، پا را در وضو نمی‌شسته، بلکه آن را مسح می‌کرده است.<ref>شهرستانی، لماذا الإختلاف فی الوضوء، ۱۴۲۶ق، ص۳۴-۳۵.</ref>

شیعیان با اتکا به آیه وضو، و همچنین روایات درباره وضو، معتقدند پیامبر(ص) و یاران او، به شیوه [[امامیه]] پا را در وضو مسح می‌کرده‌اند، نه آنکه به شیوه اهل سنت آن را بشویند.<ref>بهبهانی، مسح پاها در وضو، ۱۳۹۵ش، ص۲۶-۴۲.</ref> درباره شستن دست‌ها هم روایاتی از پیامبر اکرم(ص) نقل شده که حاکی از همانندی وضوی پیامبر با شیعیان و شستن دست‌ها از بالا به پایین است.<ref>نگاه کنید به: حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ۱۳۷۴ش، ص۳۸۷-۳۹۰.</ref> به باور شیعیان، روایات شستن پا در وضو که مورد استناد [[اهل سنت]] قرار گرفته، سست و بی‌اساس است؛ علاوه بر آنکه با آیه وضو هم در تضاد است.<ref>بهبهانی، مسح پاها در وضو، ۱۳۹۵ش، ص۳۱-۳۳.</ref>

بنابر روایات، امام علی(ع) در هنگام وضو، دعاهایی می‌خواند. بر اساس این روایات، هر کس این دعاها را در ضمن انجام اعمال وضو بخواند، خداوند از هر قطره آب وضو، فرشته‌ای مشغول به تسبیح و تقدیس و تکبیر خداوند می‌آفریند و ثواب آن را تا روز قیامت برای وضوگیرنده می‌نویسد.<ref>کلینی، فروع کافی، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۸۴.</ref> دعاهای مذکور در ضمن انجام هر کدام از اعمال وضو عبارتند از:

در منابع روایی شیعه و سنی، احادیث فراوانی (بیش از ۴۰۰ مورد) درباره احکام وضو، ویژگی‌ها و فضایل آن از پیامبر اکرم(ص) و امامان شیعه نقل شده است؛<ref>نگاه کنید به: [http://mizan.hadith.net/ «جستجوگر حدیثی میزان»].</ref> بر این اساس وضو موجب پاک شدن گناهان،<ref>قال رسول الله(ص): من توضّأ فأحسن الوضوء و صلّى ركعتين لم يحدّث نفسه فيهما بشيء من الدّنيا خرج من ذنوبه كيوم ولدته أمّه؛ کسی که به نیکی وضو بگیرد و دو رکعت نماز بخواند، اگر قصدی دنیایی از این کار نداشته باشد، همه گناهانش پاک می‌شود؛ آنچنان‌که گویی تازه متولد شده است.(غزالی، احیاء علوم الدین، دار الکتاب العربی، ج۲، ص۴۸ ).</ref> از میان بردن غضب،<ref>قال رسول الله(ص): اذا غضب أحدكم فليتوضأ؛ هر گاه یکی از شما خشمگین شد، وضو بگیرد.(محدث نوری، مستدرک الوسائل، [۱۴۰۷ق]، ج۱، ص۳۵۳).</ref> طول عمر،<ref>قال رسول الله(ص): ... أكثر من الطهور یزد الله في عمرك...؛ فراوان طهارت داشته باش تا فراوان عمر کنی.(شیخ مفید، الأمالی، [۱۴۰۳ق]، ج۱، ص۶۰، ح۵).</ref> نورانی شدن چهره‌ها در محشر،<ref>قال رسول الله(ص): يَحْشُرُ اللَّهُ أُمَّتِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ بَيْنَ الْأُمَمِ غُرّاً مُحَجَّلِينَ مِنْ آثَارِ الْوُضُوءِ؛ در روز قیامت، امت من به دلیل وضو گرفتن، با چهره‌ای نورانی در میان امت‌های دیگر محشور می‌شوند.(مغربی، دعائم الاسلام، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۰۰ ).</ref> و افزایش روزی<ref>قال النبی(ص): دم على الطهارة يوسع عليك في الرزق؛ همواره طهارت داشته باش تا روزی‌ات فراوان شود. (متقی هندی، کنز العمال، ۱۴۰۵ق، ج۱۶، ص۱۲۹، ح۴۴۱۵۴).</ref> می‌شود. همچنین روایاتی درباره فضیلت تجدید وضو<ref>أن الوضوء على الوضوء نور على نور؛ وضو گرفتن در حال داشتن وضو، نور علی نور است.(شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۱، ص۴۱).</ref> و همچنین وضو به مثابه توبه،<ref>امام صادق(ع): من جدد وضوءه لغير حدث جدد الله توبته من غير استغفار؛ کسی که وضویش را تجدید کند، خداوند توبه او را بی‌آنکه استغفار کرده باشد، تجدید می‌کند.(حرّ عاملی، وسائل الشیعه، آل البیت، ج۱، ص۳۷۷).</ref> نقل شده است.