فیض الدموع (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

'''فیض الدموع و عبرة المستهام''' (ریزش اشک‌ها و اشک محزون و دل‌شكسته) [[مقتل|مقتلی]] به زبان فارسی نوشته [[محمد ابراهیم نواب تهرانی|محمد ابراهیم نواب تهرانی]] ملقب به بدایع نگار در دوران [[قاجاریه]]. این اثر با نثری ساده و به فارسی فصیح و بلیغ ماجرای عاشورا را بازگفته است. ماجرای کتاب با تولد [[امام حسین]](ع) آغاز و با بازگشت [[اسیران کربلا|کاروان اسرا]] به [[مدینه]] پایان یافته است. نویسنده به تفصیل به وقایع [[عاشورا]] پرداخته و از منابع [[شیعه|شیعی]] به‌ویژه ''[[لهوف]]'' [[سید بن طاووس]] بسیار نقل کرده است تا آنجا که برخی ''فیض الدموع'' را ترجمه ''اللهوف'' دانسته‌اند.

::«و چون این حدیث مولم و واقعه جانسوز بدین جای رسید و با نازكی بیان و طراز صدق این مایه لطف سیاقت و جمال بلاغت یافت و از فیوضات قدس و سبحات انوار، گویی رشحی بدان درآمیخت؛ زبان و بنان را دیگر باز طاقت تقریر و توان تحریر نماند و دمع فائض و خاطر هائم آن را «فیض الدموع و عبرة المستهام» (ریزش اشك‌ها و اشک محزون و دل‌شكسته) خواند و حقّا كه مطالعت آن از دیده خارا اشک زاید و آشفتگان پریشان را غیرت و حیرت افزاید.»<ref> فیض الدموع، ص۲۰.</ref>

در مقدمه کتاب درباره شیوه نگارش سبکی فیض الدموع آمده است: «نثر بدایع‏‌نگار، نثر مرسل ساده و در برخی عبارات مسجّع ساده از انواع نثر فارسی است و تكلّف و تصنعی در نثر او نیست. سخن‏‌آرایی و نغز گفتاری در تزیین نثر او فراوان است. استخوان‌بندی عبارات، استوار و خوش نقش است. حُسن تألیف، تناسب كلمات، شیوایی و رسایی گفتار، زیبایی نثر او را باز می‏‌نماید. روانی و سلاست، كلام وی را مطبوع و دل‏‌انگیز كرده است. ضعف تألیف، غرابت، اغلاق و ایجاز مخل و كلمات نامأنوس و ناخوش آهنگ در گزینش او جای ندارد. هیچ‌‏گونه تنافری در میان عبارات و الفاظ دیده نمی‌‏شود. افعال منسوخه در مجموع كتاب انگشت‌‏شمار است. از افعال تركیبی به تناسب زمان خویش بهره گرفته و ساختار قدیمی آن را حفظ كرده است.»

 

* نخست: بررسی زمینه‌‏های نهضت حسینی.

* دوم: شرح حال مؤلف و معرفی آثار او، به همراه نمونه‌‏هایی از نثر بدایع‏‌نگار در تألیفاتش به عنوان یک نویسنده ادیب.

* سوم: گزارشی از سیر تطور نثر فارسی و بررسی سبک‏‌شناسی و بیان ارزش ادبی فیض الدموع به عنوان یک اثر جاوید با نثر شیوا و شیرین كه یادآور نثر فارسی قرن چهارم و پنجم قمری است.<ref> فیض الدموع، ص۱۳.</ref>

 

فیض الدموع مانند سایر مقاتل، با بیان تولد امام حسین(ع) و ذكر فضایل او و آنگاه مرگ [[معاویه|معاویه]] و سلطنت [[یزید بن معاویه|یزید]] آغاز می‌شود و دربرگیرنده مقتل [[مسلم]] و دیگر [[شهدای کربلا]] و نیز غارت خیام امام و اسارت خاندان او در [[کوفه|كوفه]] و [[شام]] و خطبه‌های [[حضرت زینب سلام الله علیها|حضرت زینب]] و [[امام سجاد]] (ع)در مجلس یزید است.<ref> کتاب شناخت سیره معصومان، مرکز تحقیقات علوم اسلامی نور</ref>

* رفتن [[مسلم بن عقیل|مسلم]] به كوفه و شهادت او

::به طوری كه مشاهده می‏‌شود، مورّخین اسلامی و متتبّعین غربی، وقایع عاشورا را هر یک با سبكی مخصوص تقریر و انتشار داده‏‌اند و یادداشتهای مورّخین خارجی هم كه بعضی تفصیل داده‌‏اند، مراتبی را متذكّر می‌‏شوند كه در نظر مطالعه كننده تاریخ، قابل بحث و تحقیق است، لكن مرحوم محمد ابراهیم نوّاب در فحص و تحقیق اخبار مراقبت نموده است كه در كلیات واقعه صرف وقت شده و جریانات از روی صحت تقسیم‌‏بندی شده باشد.».<ref> فیض الدموع، ص۲۳.</ref>

مؤلف از منابع معتبر در حد امكان بهره برده و دقت كافی در ضبط روایات و نقل صحیح آنها نموده است. هر چند به [[علم رجال]] و [[درایه]] عالم و [[اجتهاد|مجتهد]] نبوده، امّا در حسن انتخاب و دقت تألیف، سلیقه شایسته‌‏ای به خرج داده است.

 

بیشترین منابع وی [[لهوف]] [[سید بن طاووس]] است به گونه‌‏ای كه عده‌‏ای مانند [[آقا بزرگ]] در [[الذریعة الی تصانیف الشیعة (کتاب)|الذریعة]] و [[احمد منزوی]] در فهرست نسخه‌‏های فارسی، فیض الدموع را ترجمه لهوف دانسته‌‏اند در حالی که كه لهوف یكی از منابع این كتاب است كه در جاهای مختلف از آن نام برده شده است. از دیگر منابع این كتاب، [[بحارالانوار]]، [[مناقب آل ابی طالب (کتاب)|مناقب]] [[ابن شهر آشوب]] و [[مقاتل الطالبیین (کتاب)|مقاتل الطالبیین]] [[ابوالفرج اصفهانی]] است كه مؤلف از آنها در چند جای كتاب خود یاد كرده است. وی به [[مقتل‌ الحسین (ابو مخنف)|مقتل الحسین]] [[ابومخنف]] نیز اعتماد كرده است.

 

زمان دقیق تألیف فیض الدموع روشن نیست ولی مسلّم است كه این اثر دو بار بوسیله میرزا محمدرضا كلهر كتابت و تحریر شده است؛ بار اول در سال ۱۲۸۳ش كه فاقد مقدمه خطّاط و نیز هیچ‏‌گونه حواشی و توضیحاتی در آن نیست و ۱۳۰ صفحه است. بار دوم در سال ۱۲۸۶ش با مقدمه كلهر از روی نسخه قبلی كتابت شده است و ۱۶۵ صفحه است.

 

اصل خطی نسخه اول در كتابخانه سلطنتی (كاخ گلستان) به شماره ۱۰۸۰ نگهداری می‏‌شود ولی نسخه خطی دوم یافت نشد.

 

{{پانویس|۲}}