اخلاق: تفاوت میان نسخه‌ها

'''اخلاق'''، بخشی از دین است که به فضایل و رذایل اعمال انسان می‌پردازد. اخلاق به صفات درونی انسان گفته می‌شود که در او به صورت عادت در آمده است. اخلاق به خُلق‌های خوب و بد و اخلاق اجتماعی و فردی را تقسیم می‌شود. [[قرآن]] هدف بعثت [[پیامبر (ص)]] را اصلاح اخلاق انسان‌ها معرفی کرده است و در [[حدیث|روایات]] از مهم‌ترین صفات نیک اخلاقی، با عنوان مکارم الأخلاق یاد شده است. کتاب‌های ''[[جامع السعادات]]''، ''[[معراج السعاده]]''، ''[[اخلاق شبر|اخلاق شُبّر]]'' و ''[[اخلاق ناصری]]'' از کتاب‌های مشهور [[شیعه]] در زمینه اخلاق است.

اخلاق به صفات درونی انسان گفته می‌شود که در درون نهادینه شده است. این واژه، هم خوی‌های نيكو و پسنديده مانند جوان‌مردی و دليری را شامل می‌شود و هم خوی‌های زشت و ناپسند همچون فرومايگی و بزدلی را؛<ref>مصباح يزدى، فلسفه اخلاق، ۱۳۹۴ش، ص۱۹، ۲۰؛ معلمی، فلسفه اخلاق، ص۱۳و۱۴.</ref> همچنین اخلاق فردی چون [[صبر]] و [[شجاعت]] و اخلاق اجتماعی مثل [[تواضع]] و [[ایثار]] را دربرمی‌گیرد.<ref>مکارم شیرازی،اخلاق در قرآن، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۷۶.</ref>

دین [[اسلام]] برای اخلاق، اهمیت فراوان قائل شده است. [[قرآن]] به مفاهیم اخلاقی چون خير و شرّ، [[عدل (کلام)|عدل]] و ظلم، [[صبر]] و احسان توجه فراوان داشته<ref>غرویان، فلسفه اخلاق، ۱۳۷۹ش، ص۲۰.</ref> و هدف مهم [[نبوت|رسالت]] پیامبر(ص) را اصلاح اخلاق انسان‌ها بیان کرده است.<ref>بقره، ۱۵۱؛ آل عمران، ۱۶۴؛ جمعه، ۲. </ref>

[[محمدتقی مصباح یزدی ]] نوشته است: اداره زندگی فردی و اجتماعی انسان که از اهداف دين است، تنها در پرتو مجموعهٔ خاصی از دستورهای اخلاقی، تأمين می‌شود. به همين دليل می‌توان گفت: دين، بدون اخلاق، نمی‌تواند به اهداف خود برسد و سعادت دنيا و آخرت انسان را تأمين كند.<ref>مصباح يزدى، فلسفه اخلاق، ۱۳۹۴ش، ص۲۲۳.</ref>

برخی از کتاب‌های اخلاقی، اخلاق را به دو دستهٔ فردی و اجتماعی تقسیم کرده‌اند. در کتاب اخلاق در قرآن آمده است که برخی از خوی‌های اخلاقی، تنها جنبهٔ فردی دارند و بدون درنظرگرفتن اجتماع، مطرح‌اند. به این‌گونه از خوی‌ها، اخلاق فردی می‌گویند. برخی دیگر از آنها، در رابطهٔ فرد با انسان‌های دیگر، شکل می‌گیرند؛ به‌گونه‌ای که اگر یک انسان، تنها زندگی کند، برای او مطرح نخواهند بود. به این خوی‌ها اخلاق اجتماعی گفته می‌شود.<ref>مکارم شیرازی،اخلاق در قرآن، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۷۶.</ref><br /> به نوشتهٔ این کتاب، بخش عمدهٔ مفاهیم اخلاقی در حوزه اخلاق اجتماعی است؛ برخی از آنها عبارت است از:

کتاب‌های اخلاقی، غالبا فهرستی از صفات خوب و بد اخلاقی ارائه می‌دهند. در این کتاب‌ها ابتدا هر صفت اخلاقی، تعریف می‌شود و سپس از مسائلی چون عوامل شکل‌گیری و پیامدهای آن سخن به میان می‌آید. راه شناخت بیماری‌های اخلاقی و درمان آنها و نیز راه رسیدن به فضایل اخلاقی، از جمله مسائل مطرح در مباحث اخلاقی است.<ref>برای نمونه ر.ک: نصیرالدین طوسی، اخلاق محتشمی، ۱۳۷۷ش.</ref> [[خواجه نصیر الدین طوسی]] در کتاب [[اخلاق محتشمی]]، فهرستی از صفات اخلاقی مشهور را به شرح زیر ارائه داده است:  

[[قرآن]] بر رشد اخلاقی انسان‌ها تأکید بسیار داشته و آن را از اهداف‌ [[رسالت]] پیامبر(ص‌) شمرده‌ است.<ref>پاکتچی، «اخلاق دینی»، ص۲۱۷.</ref> در نظام‌ اخلاقی‌ قرآن‌، دو مفهوم‌ «بِرّ»(نیکوکاری) و «[[تقوا]]» از بیشترین‌ اهمیت‌ برخوردارند.<ref>پاکتچی، «اخلاق دینی»، ص۲۱۸.</ref> از منظر قرآن‌ «بِرّ» همه فضایل‌ دینی‌ چون [[اصول عقاید|عقاید]]، فرایض‌ دینی و صفات‌ پسندیده‌ را شامل می‌شود.<ref>پاکتچی، «اخلاق دینی»، ص۲۱۸، ۲۱۹.</ref> تقوا نیز خصلتی است که‌ افزون‌ بر دور ساختن‌ انسان از زشتکاری‌، وی‌ را به‌ نیکوکاری‌ (برّ) فرا می‌خواند.<ref>پاکتچی، «اخلاق دینی»، ص۲۱۹.</ref>

پیامبر (ص) در احادیثی، خود را مامور به '''مکارم اخلاق'''، معرفی کرده است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۱، ص۹۸.</ref> و در روایات اهل بیت (ع) نیز از '''مکارم الأخلاق'''، سخن به میان آمده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۰۴۷ق، ج۲، ص۵۵.</ref> از این رو این مفهوم در مباحث اخلاقی، اهمیت یافته و کتاب‌هایی با این نام نوشته شده است. برخی معتقدند که منظور از مکارم اخلاق، ارزشمندترین صفات اخلاقی است.<ref>هادی، «مکارم الاخلاق»، ص۲۴۱.</ref>

[[امام صادق (ع)]] در پاسخ به پرسشی، نمونه‌هایی از مکارم اخلاق این‌‌گونه برشمرده است: گذشت از كسى كه به تو ظلم كرده، رابطه با كسى كه با تو قطع رابطه كرده، عطا به آن كس كه از تو دريغ داشته است و گفتن حق، اگر چه بر ضد خودت باشد.<ref>شیخ صدوق، امالی، ۱۳۷۶ش، ص۲۸۰،۲۸۱.‏</ref> او در حدیث دیگری، استقامت در سختى‌ها، [[صداقت|راست‌گويى]]، امانت‌دارى، [[صله رحم|صلهٔ رحم]]، ميهمان‌نوازى، اطعام نيازمند، جبران‌كردن نيكى‌ها، رعايت حق و حُرمت همسايه، مراعات حق و حُرمت رفيق را مصداق‌های مکارم اخلاق به شمار آورده و [[حیا]] را مهم‌ترینِ آنها معرفی کرده است.<ref>شیخ صدوق، الخصال، ۱۴۱۰ق، ص۴۳۱.</ref>

[[امام علی (ع)]] دور‌ی‌کردن از [[محرمات|محرّمات]] را راه رسیدن به مکارم اخلاق دانسته است.<ref>تميمى آمدى، تصنیف غررالحکم و درالکلم، ۱۳۶۶ش، ص۳۱۷، ح۷۳۱۷.</ref>

*'''فلسفه اخلاق''': علمی است که مسائل بنیادین درباره گزاره‌های اخلاقی، مانند ملاک و معیار ارزش‌های اخلاقی، مطلق یا نسبی‌بودن اخلاق و مفاد باید و نباید اخلاقی را بررسی می کند.<ref>معلمی، فلسفه اخلاق، ۱۳۸۴ش، ص۱۴-۱۶.</ref>