Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۶٬۰۰۰
ویرایش
اسماعیل (پیامبر): تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
Mkhaghanif (بحث | مشارکتها) |
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
==واژه اسماعیل == | ==واژه اسماعیل == | ||
نام وی در لغت‌نامه‌ها غالباً غیر عربی و | نام وی در لغت‌نامه‌ها غالباً غیر عربی و مرکب از دو واژه «اسمع» و «ایل» (به معنای خدا را شنید) آمده است<ref>[https://www.almaany.com/ar/name/%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%B9%D9%8A%D9%84/ قاموس معانی الاسماء، ذیل واژه اسماعیل، پایگاه اینترنتی المعانی، تاریخ بازدید: ۲۷-۰۱-۱۳۹۶ش.]</ref> و گفته‌اند که [[ابراهیم (پیامبر)|ابراهیم(ع)]] به هنگام درخواست فرزند از [[خدا]] با این کلمه‌ها آغاز سخن می‌کرد.<ref>نک: بغوی، ج۱، ص۱۵۳.</ref> آرتور جفری با پژوهشی درباره این نام، ریشه‌ای کهن برای آن یاد کرده است و نظایر آن را در منابع [[عبری]]، [[حبشه|حبشی]] و دیگر زبان‌های سامی نشان داده است.<ref>ص ۶۴ ؛ نیز نک: گزنیوس،ص ۱۰۳۵ ؛ برایت، ص۹۰.</ref> | ||
==اسماعیل در قرآن== | ==اسماعیل در قرآن== | ||
نام اسماعیل ۱۱ بار در [[قرآن]] | نام اسماعیل ۱۱ بار در [[قرآن]] کریم یاد شده است که موضوعاتی همچون بنای [[کعبه]] توسط ابراهیم و اسماعیل(ع)،<ref>بقره، آیه ۱۲۷.</ref> نزول [[وحی]] به وی و نیز یاد او در کنار دیگر پیامبران الهی،<ref>بقره، آیه۱۳۳، ۱۳۶، ۱۴۰؛ آل عمران، آیه ۸۴؛ نساء، آیه ۱۶۳؛ انعام، آیه۸۶.</ref> تولد او به عنوان عطیه‌ای خدایی به ابراهیم<ref>ابراهیم، آیه ۳۹.</ref> و نیز ذکر صفات نیک وی<ref>انبیاء، آیه۸۵؛ ص، آیه ۴۸.</ref> از جمله این یاد کرد است. | ||
در آیه ۸۵ از [[سوره انبیاء]]، حضرت اسماعیل در | در آیه ۸۵ از [[سوره انبیاء]]، حضرت اسماعیل در کنار پیامبرانی چون [[ادریس]] و [[ذوالکفل]]، از صابران دانسته شده است و برخی از مفسران سر نهادن اسماعیل برای ذبح را یکی از نشانه‌های آشکار صبر او دانسته‌اند.<ref>نک: فخرالدین رازی،، ج۲۲، ص۲۱۰.</ref> | ||
===اسماعیل صادق الوعد=== | ===اسماعیل صادق الوعد=== | ||
برخی از مفسران، «اسماعیل صادق الوعد»<ref>مریم، آیه۵۴</ref> را همان اسماعیل فرزند حضرت ابراهیم دانسته و در توضیح صدق او در وعد، داستانی آورده‌اند.<ref> | برخی از مفسران، «اسماعیل صادق الوعد»<ref>مریم، آیه۵۴</ref> را همان اسماعیل فرزند حضرت ابراهیم دانسته و در توضیح صدق او در وعد، داستانی آورده‌اند.<ref>نک: بغوی، ج۳، ص۶۲۴؛ راوندی، ص۱۸۹؛ طبرسی، ج۵، ص۸۰۰؛ نیز نک: فخرالدین رازی، ج۲۱، ص۲۳۲.</ref> | ||
==داستان زندگی اسماعیل (ع) == | ==داستان زندگی اسماعیل(ع) == | ||
در منابع روایی، در تفصیل داستان زندگی اسماعیل آمده است | در منابع روایی، در تفصیل داستان زندگی اسماعیل آمده است که [[ساره]] همسر ابراهیم(ع)، چون عقیم بود و شوهرش را علاقمند به داشتن فرزند دید، کنیز خود [[هاجر]] را به همسری او درآورد تا شاید بتواند، صاحب فرزندی شود. هاجر از ابراهیم باردار شد و فرزندی آورد که او را اسماعیل نام نهادند.<ref>طبری، تاریخ، ج۱، ص۲۵۶-۲۵۷؛ مقایسه کنید: پیدایش، بابهای ۱۵ و ۱۶.</ref> | ||
در بسیاری از [[روایت|روایات]]، بشارت الهی درباره تولد فرزندی | در بسیاری از [[روایت|روایات]]، بشارت الهی درباره تولد فرزندی «علیم» و «حلیم» برای ابراهیم را که در آیاتی از [[قرآن کریم]] ذکر شده است،<ref>حجر، آیه ۵۳؛ صافات، آیه ۱۰۱</ref> مژده به تولد اسماعیل دانسته و او را دارنده این صفات شمرده‌اند.<ref>نک: کرمانی، ص۱۶۳-۱۶۴؛ مجاهد، ص۵۴۳؛ طبرسی، ج، ۸، ص۷۱۰.</ref> اگرچه در روایات مختلف، درباره تولد اسماعیل به هنگام پیری پدر، اتفاق رأی وجود دارد، اما درباره سن ابراهیم(ع) در آن زمان اختلاف به چشم می‌خورد و گروهی وی را به هنگام ولادت اسماعیل ۹۹ ساله دانسته‌اند.<ref>نک: بغوی، ج۳، ص۳۸۶؛ زمخشری، ج۲، ص۳۸۱؛ قس: ابن‌سعد، ج۱، ص۲۵.</ref> | ||
===اسماعیل (ع) و اسحاق (ع) === | ===اسماعیل(ع) و اسحاق(ع) === | ||
نقل شده است که پس از تولد اسماعیل، ساره | نقل شده است که پس از تولد اسماعیل، ساره که خود فرزندی نداشت، نسبت به [[هاجر]] و فرزند او حس حسادت داشت، ولی او نیز مدتی بعد با بشارت الهی در سن پیری فرزندی آورد که او را [[اسحاق (پیامبر)|اسحاق]] نامیدند. در روایات آمده است ابراهیم که اسماعیل را بسیار دوست می‌داشت، یک بار که اسحاق را بر دامان خود داشت، با دیدن اسماعیل او را به جای اسحاق نشاند.<ref>نک: مسعودی، اثبات...، ۳۱، که سن اسحاق را در این زمان ۳ سال ذکر می‌کند</ref> این امر آتش غضب ساره را برانگیخت و از حضور هاجر و فرزندش نزد ابراهیم(ع) اظهار دلتنگی کرد و شوهر را واداشت تا آنان را از منطقۀ [[شام]] دور سازد؛ آنگاه از سوی پروردگار به ابراهیم داده شد تا هاجر و اسماعیل را به [[مکه]] ببرد.<ref>نک: ازرقی، اخبار مکة، ج۲، ص۳۹؛ طبری، تاریخ، ج۱، ص۲۵۳-۲۵۴</ref> | ||
===ورود به مکه=== | ===ورود به مکه=== | ||
بر پایه روایات اسلامی، [[ابراهیم (پیامبر)|ابراهیم]] ( | بر پایه روایات اسلامی، [[ابراهیم (پیامبر)|ابراهیم]](ع)، [[هاجر]] و اسماعیل را با خود برد و برای پیمودن راه، خداوند [[جبرئیل]] را راهنمای آنان قرار داد، تا آنکه به سرزمینی بی‌آب و علف رسیدند که همان [[مکه]] بود و سپس جبرئیل، ابراهیم را آگاه کرد که وعده‌گاه خداوندی همانجاست. بعد از ورود به مکه، ابراهیم(ع)، همسر و فرزند را آنجا در امان پروردگار بگذاشت و راه بازگشت به سوی شام را در پیش گرفت. | ||
===چاه زمزم=== | ===چاه زمزم=== | ||
{{اصلی|چاه زمزم}} | {{اصلی|چاه زمزم}} | ||
در ادامۀ داستان آمده است | در ادامۀ داستان آمده است که وقتی آذوقۀ آن دو تمام شد، تشنگی بر کودک غالب شد و هاجر برای یافتن آبی که عطش فرزند را فرو نشاند، به هرطرف می‌دوید و ۷ بار، مسیر [[صفا]] تا [[مروه]] ([[سعی بین صفا و مروه]]) را پیمود و هیچ نیافت. | ||
بار آخِر از کنار اسماعیل صدایی شنید و از ترس | بار آخِر از کنار اسماعیل صدایی شنید و از ترس آنکه حیوانی درنده به کودک آسیبی برساند، به سوی او دوید، اما با نهایت شادمانی متوجه شد که در زیر پای کودک آبی جاری شده است و این همان چشمه‌ای که بعدها با نام [[زمزم]] شناخته شد.<ref>نک: طبری، تاریخ،ج۱، ص۲۵۴- ۲۵۸؛ بیهقی، ج۱، ص۴۸؛ قمی، ج۱، ص۶۰ -۶۱؛ مقدسی،ج۳، ص۶۰ -۶۲</ref> در برخی منابع، آن آب را، «چاه اسماعیل» نیز خوانده‌اند.<ref>نک: ابن‌هشام، ج۱، ص۱۱۶؛ طبری، همان، ج۲، ص۲۵۱</ref> | ||
===آموختن زبان عربی=== | ===آموختن زبان عربی=== | ||
در منابع عربی‌اسلامی | در منابع عربی‌اسلامی نکته‌ای که سرنوشت اسماعیل را با سرنوشت مردم [[عرب]] پیوند زده است، همراه شدن با قبیلۀ [[جرهم]] از [[اعراب بائده]] و «[[مستعرب]]» شدن اوست که شخصیت اسماعیل را به عنوان یک «مهاجرِ عربی شده» مطرح می‌سازد. | ||
مطابق روایات با گذشت مدتی از مهاجرت اسماعیل به | مطابق روایات با گذشت مدتی از مهاجرت اسماعیل به مکه، از برکت وجود چشمۀ زمزم، آن منطقۀ خشک، قابل زیست شد و جرهمیان که در مسیر کوچ خود، از آن حوالی می‌گذشتند، یا به روایتی در آن روزگار در نزدیکی مکه ساکن بودند، پس از آگاه شدن از وجود آب، با کسب اجازه در آن مکان مقیم شدند.<ref>نک: طبری، تاریخ، ج۱، ص۲۵۸؛ ابن‌قتیبه، ص۳۴؛ قمی، ج۱، ص۶۱؛ طبرسی، ج۱، ص۳۸۳؛ مقدسی، ج۳، ص۶۰</ref> | ||
در روایات چنین آمده است | در روایات چنین آمده است که اسماعیل در جوار جرهمیان، زبان عربی را آموخت<ref>بخاری، ج۴، ص۱۱۵؛ بیهقی، ج۱، ص۴۹</ref> و حتی وقتی که در هنگام بنای کعبه با پدر خود سخن می‌گفت، ابراهیم به زبان خویش خطاب می‌کرد و اسماعیل به عربی پاسخ می‌داد و تفاهم حاصل می‌شد.<ref>ثعلبی،ص۸۸؛ ابوالفتوح، ج۱، ص۳۳۰؛ مقایسه کنید با: مسعودی، اثبات، ص۳۲</ref> | ||
عرب زبانی‌ِ اسماعیل در روایات | عرب زبانی‌ِ اسماعیل در روایات به‌اندازه‌ای مورد توجه بوده که گاهی او را نخستین کسی دانسته‌اند که به زبان عربی صحبت کرده است.<ref>ابن سعد، ج۱، بخش۱، ص۲۴؛ جاحظ، ج۳، ص۱۴۴- ۱۴۵؛ مسعودی، التنبیه...، ص۷۰؛ بلاذری، ج۱، ص۶؛ مقایسه کنید با: ابن‌ندیم، ص۸</ref> در برخی روایات حتی نخستین کتابت عربی را نیز به او نسبت داده‌اند.<ref>ابن فارس، ص۱۰؛ ابن‌عبدربه، ج۴، ص۱۵۷</ref> | ||
===ساختن خانه | ===ساختن خانه کعبه=== | ||
از حوادث مهم در داستان زندگی اسماعیل، همراهی او با ابراهیم ( | از حوادث مهم در داستان زندگی اسماعیل، همراهی او با ابراهیم(ع) در ساختن خانه [[کعبه]] است. درباره آیات ۱۲۵ تا ۱۲۷ از [[سوره بقره]] که به برپایی بیت خدا و پیراستن آن از پلیدی‌ها توسط ابراهیم و اسماعیل(ع) اشاره دارد، [[روایت|روایات]] [[اسلام|اسلامی]] به تفصیل این داستان پرداخته‌اند. در منابع آمده است که ابراهیم(ع) برای به جای‌آوردن فرمان الهی درباره برپایی کعبه به [[مکه]] آمد و اسماعیل به همراه پدر دست به کار بنای کعبه شد.<ref>طبری، تاریخ، ج۱، ص۲۵۹-۲۶۰؛ بخاری، ج۴، ص۱۱۶، ۱۱۷؛ ازرقی، ج۲، ص۳۲؛ بلاذری، ج۱، ص۸</ref> | ||
درباره این موضوع روایات مختلفی وجود دارد | درباره این موضوع روایات مختلفی وجود دارد که گاهی در جزئیات به قصه‌پردازی گراییده‌است.<ref>مثلاً طبری، تاریخ، ج۱، ص۲۵۲؛ ابوالفتوح، ج۱، ص۳۲۹-۳۳۰</ref> در برخی از روایات، حرکت ابراهیم، [[هاجر]] و اسماعیل از [[شام]] به مکه اساساً به انگیزه بنای کعبه دانسته شده است.<ref>نگاه کنید: طبری، همان، ج۱، ص۲۵۳</ref> | ||
بر پایه [[آیه|آیاتی]] از [[سوره بقره]]،<ref>آیات ۱۲۷- ۱۲۹</ref> در جریان ساختن خانه | بر پایه [[آیه|آیاتی]] از [[سوره بقره]]،<ref>آیات ۱۲۷- ۱۲۹</ref> در جریان ساختن خانه کعبه، اسماعیل همراه پدر دست به دعا برداشته، در طلب هدایت ذریه خود و درخواست برانگیختن رسول اکرم(ص) از میان آنان، مشارکت داشته است.<ref>نگاه کنید: اخفش، ج۱، ص۳۳۶؛ تنویر...، ص۱۸؛ بخاری، ج۴، ص۱۱۶؛ طوسی، ج۱، ص۴۶۱-۴۶۲؛ فخرالدین رازی، ج۴، ص۶۳ به بعد؛ برای تفسیر «طَهَّرا بَیتی» در آیة ۱۲۵ سوره بقره، نگاه کنید: همو، ج۴، ص۵۷؛ قرطبی، ج۲، ص۱۱۴</ref> | ||
===قربانی کردن اسماعیل (ع) === | ===قربانی کردن اسماعیل(ع) === | ||
{{اصلی|ذبح اسماعیل}} | {{اصلی|ذبح اسماعیل}} | ||
حدیثی مشهور از رسول | حدیثی مشهور از رسول اکرم(ص) است که در آن، حضرت خود را «ابن الذبیحین» (اشاره به اسماعیل و [[عبدالله بن عبدالمطلب]]) خوانده‌اند.<ref>نک: ابن بابویه، ج۱، ص۵۶؛ نیز برای اثری با عنوان مسئلةالذبیح از مکی بن ابی‌طالب، نک: ابن‌خیر، ص۴۱</ref> | ||
در تفصیل روایی داستان ذبح چنین می‌یابیم | در تفصیل روایی داستان ذبح چنین می‌یابیم که پس از بنای کعبه، ابراهیم(ع) پس از دریافت فرمان الهی به ذبح در رؤیا، آن را با فرزند مطرح می‌سازد و او نیز به امر الهی گردن می‌نهد.<ref>یعقوبی، ج۱، ص۲۶۴-۲۶۷؛ طبرسی، ج۸، ص۷۱۰-۷۱۱</ref> در پرداخت داستان در روایات آمده است که [[ابلیس]] چون آگاه شد که ابراهیم، همراه فرزند برای انجام دادن فرمان راه کوه ثبیر را در پیش گرفته‌اند، سعی در فریفتن اسماعیل کرد و چون توفیقی نیافت، نزد هاجر رفت و تلاشی زیادی کرد تا او را فریب دهد ولی موفق نشد. | ||
[[ابراهیم (پیامبر)|ابراهیم]] و اسماعیل ( | [[ابراهیم (پیامبر)|ابراهیم]] و اسماعیل(ع) به بالای کوه رسیدند و آنگاه که اسماعیل پدر را در آن کار نگران دید، نگرانی را از دل او برد و رضایت خود به اطاعت فرمان الهی را گوشزد کرد. پس هنگامی که ابراهیم کارد را بر گلوی اسماعیل نهاد، آوای غیبی او را از ادامۀ کار بازداشت. فرمان آمد که خداوند در مقابل صبر و صدق ایشان، گوسفندی را فدیه نهاده است و ابراهیم را مأمور ساخت تا گوسفند را به جای اسماعیل، قربانی کند.<ref>طبری، تاریخ، ج۱، ص۲۷۴-۲۷۵؛ طبرسی، ج۸، ص۷۱۰-۷۱۱</ref> | ||
داستان قربانی کردن اسماعیل در آیات ۱۰۰ تا ۱۰۷ [[سوره صافات]] ذکر شده است.<ref>سوره صافات، آیات ۱۰۰-۱۰۷.</ref> | داستان قربانی کردن اسماعیل در آیات ۱۰۰ تا ۱۰۷ [[سوره صافات]] ذکر شده است.<ref>سوره صافات، آیات ۱۰۰-۱۰۷.</ref> | ||
===وفات و محل دفن=== | ===وفات و محل دفن=== | ||
منابع روایی، عمرِ اسماعیل را ۱۳۰ سال و حتی بیشتر نوشته‌اند | منابع روایی، عمرِ اسماعیل را ۱۳۰ سال و حتی بیشتر نوشته‌اند که پس از مرگ، پیکر او در ناحیه [[حجر اسماعیل|حِجر]] در کنار مدفن مادرش [[هاجر]] به خاک سپرده شد.<ref>نک: ابن هشام، ج۱، ص۶؛ یعقوبی، ج۱، ص۲۲۲؛ مسعودی، همان، ص۱۰۴؛ مقدسی، ج۳، ص۶۱ </ref> | ||
==نبوت اسماعیل ( | ==نبوت اسماعیل(ع) == | ||
اسماعیل ( | اسماعیل(ع) به تصریح [[قرآن کریم]] در زمرۀ [[نبوت|انبیای]] الهی بود و دین او را در راستای دعوت [[توحید|توحیدی]] ابراهیم(ع) و در مقابل [[شرک]] و بت پرستی قرار داده‌اند.<ref>ابن هشام، ج۱، ص۷۹؛ ازرقی، ج۱، ص۱۱۶) </ref> نام او بارها به عنوان یکی از پیامبران در قرآن ذکر شده است.<ref>نک: بقره، آیه۱۳۶؛ آل عمران، آیه۸۴؛ نساء، آیه۱۶۳</ref> | ||
مطابق روایات، [[نبوت]] او به جهت هدایت جرهمیان، و نیز قبایل یمانی و عمالیق بود. او در مدت ۵۰ سال، در میان ایشان به انجام رسالت الهی پرداخت و آنان را به [[نماز]] و [[زکات]] فراخواند و از پرستش بتان بر حذر داشت؛ اما آنان | مطابق روایات، [[نبوت]] او به جهت هدایت جرهمیان، و نیز قبایل یمانی و عمالیق بود. او در مدت ۵۰ سال، در میان ایشان به انجام رسالت الهی پرداخت و آنان را به [[نماز]] و [[زکات]] فراخواند و از پرستش بتان بر حذر داشت؛ اما آنان به جز گروهی اندک، در کفر خود پا برجای ماندند.<ref>نک: بغوی، ج۳، ص۶۲۴؛ مسعودی، اخبار...، ص۱۰۳؛ طوسی، ج۷، ص۱۳۳؛ ابن اثیر، ج۱، ص۱۲۵</ref> | ||
===اسحاق جانشین اسماعیل (ع) === | ===اسحاق جانشین اسماعیل(ع) === | ||
اسماعیل پیش از مرگ وصیت | اسماعیل پیش از مرگ وصیت کرد تا دخترش با عیصو (عیص) فرزند [[اسحاق (پیامبر)|اسحاق]] ازدواج کند و نیز نبوت را به برادرش اسحاق سپرد.<ref>مسعودی، اثبات، ص۳۵؛ ثعلبی، ص۱۰۰</ref> اسماعیل که در طی سال‌ها عهده‌دار امور خانه کعبه بود، سرپرستی کعبه را به فرزندش [[نابت بن اسماعیل|نابت]] سپرد.<ref>ابن اثیر، ج۲، ص۴۲</ref> | ||
==نوادگان اسماعیل (ع) == | ==نوادگان اسماعیل(ع) == | ||
براساس نقل‌های تاریخی، اسماعیل دوازده پسر داشت که از بین آنان، قیدار، مدین و ادبیل مشهورترند. مدین به سرزمینی در شمال | براساس نقل‌های تاریخی، اسماعیل دوازده پسر داشت که از بین آنان، قیدار، مدین و ادبیل مشهورترند. مدین به سرزمینی در شمال که به نام خود او به سرزمین مدین شناخته شد، کوچ کرد و از فرزندان او [[شعیب (پیامبر)|شعیب]] به پیامبری برگزیده شد.<ref>نک: دینوری، ص۹؛ ثعلبی، همانجا؛ مقایسه کنید با: سفر پیدایش، ۲۵: ۱۳-۱۵</ref> | ||
در منابع یاد شده، همچنین اسماعیل به عنوان | در منابع یاد شده، همچنین اسماعیل به عنوان یکی از اجداد اصلی عرب به شمار آمده است و نسب [[عدنان]]، نیای بخش وسیعی از قبایل عرب، به او باز می‌گردد؛ در حالی که اقلیتی از منابع کهن نسبشناسی، نسب تمامی قبایل، حتی اعراب [[قحطانی]] را بدو رسانیده‌اند و اسماعیل را ابوالعرب خوانده‌اند.<ref>نک: ابن هشام، ج۱، ص۸؛ مسعودی، اثبات، ص۳۴؛ مقدسی، ج۴، ص۱۰۵.</ref> | ||
بر اساس چند روایت، اسماعیل در | بر اساس چند روایت، اسماعیل در کنار [[هود (پیامبر)|هود]]، [[صالح (پیامبر)|صالح]]، شعیب و [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله]] یکی از ۵ پیامبر عرب معرفی شده<ref>الاختصاص، ص۲۶۴-۲۶۵؛ ابن قتیبه، ص۵۶؛ نیز نک: ابن عبدربه، ج۳، ص۴۰۵</ref> و رسول اکرم(ص) به عنوان فرد برگزیده از ذریۀ او شناخته شده است.<ref>نک: ابن هشام، ج۱، ص۴؛ ابن سعد، ج۱، بخش ۱، ص۲؛ احمد بن حنبل، ج۴، ص۱۰۷؛ ترمذی، ج۵، ص۵۸۳؛ طبری، تاریخ، ج۷، ص۱۶۵؛ برای نسب متصل آن حضرت، نک: ابن عبدربه، ج۵، ص۸۹؛ ابن عنبه، ص۵۹.</ref> | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{ | {{پانویس۲}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
{{ستون-شروع}} | {{ستون-شروع}} | ||
*ابن اثیر، | *ابن اثیر، الکامل. | ||
*ابن بابویه، محمد، الخصال، به | *ابن بابویه، محمد، الخصال، به کوشش علی‌اکبر غفاری، قم، ۱۴۰۳ق/۱۳۶۲ش. | ||
*ابن خلدون، العبر؛ ابن خیر، محمد، فهرسة، به | *ابن خلدون، العبر؛ ابن خیر، محمد، فهرسة، به کوشش فرانسیسکو کودرا و تاراگو، سرقسطه، ۱۸۹۳م. | ||
*ابن سعد، محمد، | *ابن سعد، محمد، کتاب الطبقات الکبیر، به کوشش زاخاو و دیگران، لیدن، ۱۹۰۴- ۱۹۱۸م. | ||
*ابن عبدربه، احمد، العقد الفرید، به | *ابن عبدربه، احمد، العقد الفرید، به کوشش احمد امین و دیگران، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م. | ||
*ابن عنبه، احمد، الفصول الفخریة، به | *ابن عنبه، احمد، الفصول الفخریة، به کوشش جلال‌الدین محدث ارموی، تهران، ۱۳۶۳ش. | ||
*ابن فارس، احمد، الصاحبی، به | *ابن فارس، احمد، الصاحبی، به کوشش احمد صقر، قاهره، مطبعة عیسی البابی. | ||
*ابن قتیبه، عبدالله، المعارف، به | *ابن قتیبه، عبدالله، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۰م. | ||
*ابن ندیم، الفهرست؛ | *ابن ندیم، الفهرست؛ | ||
*ابن هشام، | *ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۵۵ق/۱۹۳۶م. | ||
*ابوالفتوح رازی، حسین، تفسیر، به | *ابوالفتوح رازی، حسین، تفسیر، به کوشش ابوالحسن شعرانی، تهران، ۱۳۸۲ق. | ||
*ابوالفدا، المختصر فی اخبار البشر، بیروت، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۶م. | *ابوالفدا، المختصر فی اخبار البشر، بیروت، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۶م. | ||
*احمد بن حنبل، مسند، قاهره، ۱۳۱۳ق. | *احمد بن حنبل، مسند، قاهره، ۱۳۱۳ق. | ||
*الاختصاص، منسوب به شیخ مفید، به | *الاختصاص، منسوب به شیخ مفید، به کوشش علی اکبر غفاری، قم، جماعة المدرسین. | ||
*اخفش، سعید، معانی القرآن، به | *اخفش، سعید، معانی القرآن، به کوشش عبدالامیر محمد امین الورد، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م. | ||
*ازرقی، محمد، اخبار | *ازرقی، محمد، اخبار مکة، رشدی صالح ملحس، بیروت، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م. | ||
*بخاری، محمد، صحیح، استانبول، ۱۹۸۲م. | *بخاری، محمد، صحیح، استانبول، ۱۹۸۲م. | ||
*بغوی، حسین، معالم التنزیل، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. | *بغوی، حسین، معالم التنزیل، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. | ||
*بلاذری، احمد، انساب الاشراف، به | *بلاذری، احمد، انساب الاشراف، به کوشش محمد حمیدالله، بیروت، ۱۹۵۹م. | ||
*بلعمی، محمد، تاریخ، به | *بلعمی، محمد، تاریخ، به کوشش محمدتقی بهار، تهران، ۱۳۵۳ش. | ||
*بیهقی، احمد، دلائل النبوة، به | *بیهقی، احمد، دلائل النبوة، به کوشش عبدالمعطی قلعجی، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م. | ||
*ترمذی، محمد، سنن، به | *ترمذی، محمد، سنن، به کوشش احمد محمد شاکر و دیگران، قاهره، ۱۳۵۷ق به بعد. | ||
*تنویر المقباس، منسوب به ابن عباس، بیروت، | *تنویر المقباس، منسوب به ابن عباس، بیروت، دارالفکر. | ||
*ثعلبی، احمد، قصص الانبیاء، قاهره، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م. | *ثعلبی، احمد، قصص الانبیاء، قاهره، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م. | ||
*جاحظ، عمرو، البیان و التبیین، بیروت، | *جاحظ، عمرو، البیان و التبیین، بیروت، دارالکتب العلمیه. | ||
*دینوری، احمد، الاخبار الطوال، به | *دینوری، احمد، الاخبار الطوال، به کوشش عبدالمنعم عامر، قاهره، ۱۹۶۰م. | ||
*راوندی، سعید، قصص الانبیاء، به | *راوندی، سعید، قصص الانبیاء، به کوشش غلامرضا عرفانیان، مشهد، ۱۴۰۹ق. | ||
*زمخشری، محمود، | *زمخشری، محمود، الکشاف، قاهره، ۱۳۶۶ق/ ۱۹۴۷م. | ||
*سنایی، مجدود، دیوان، به | *سنایی، مجدود، دیوان، به کوشش مدرس رضوی، تهران، ۱۳۴۱ش. | ||
*طبرسی، فضل، مجمع البیان، به | *طبرسی، فضل، مجمع البیان، به کوشش هاشم رسولی محلاتی و فضل الله یزدی طباطبایی، بیروت، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸م. | ||
*طبری، تاریخ؛ | *طبری، تاریخ؛ | ||
*طبری، تفسیر؛ | *طبری، تفسیر؛ | ||
*طوسی، محمد، التبیان، به | *طوسی، محمد، التبیان، به کوشش احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت، ۱۳۸۳ق. | ||
*فخرالدین رازی، التفسیر | *فخرالدین رازی، التفسیر الکبیر، قاهره، المکتبة البهیه. | ||
*قرطبی، محمد، الجامع | *قرطبی، محمد، الجامع لاحکام القرآن، بیروت، ۱۳۷۲ق/ ۱۹۵۲م. | ||
*قمی، علی، تفسیر، به | *قمی، علی، تفسیر، به کوشش طیب موسوی جزائری، قم، ۱۴۰۴ق. | ||
* | *کرمانی، محمود، البرهان فی توجیه متشابه القرآن، به کوشش عبدالقادر احمد عطا، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م. | ||
* | *کلینی، محمد، الکافی، به کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران، ۱۳۸۹ق/۱۳۴۸ش. | ||
*مجاهد، ابوالحجاج، تفسیر، به | *مجاهد، ابوالحجاج، تفسیر، به کوشش عبدالرحمان طاهر بن محمد سورتی، قطر، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م. | ||
*مسعودی، علی، اثبات الوصیة، نجف، | *مسعودی، علی، اثبات الوصیة، نجف، کتابخانة حیدریه؛ | ||
*مسعودی، علی، اخبار الزمان، بیروت، ۱۳۸۶ق/۱۹۶۶م. | *مسعودی، علی، اخبار الزمان، بیروت، ۱۳۸۶ق/۱۹۶۶م. | ||
*مسعودی، علی، التنبیه و الاشراف، قاهره، ۱۳۵۷ق/۱۹۳۸م. | *مسعودی، علی، التنبیه و الاشراف، قاهره، ۱۳۵۷ق/۱۹۳۸م. | ||
*مسعودی، علی، مروج الذهب، به | *مسعودی، علی، مروج الذهب، به کوشش یوسف اسعد داغر، بیروت، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۵م. | ||
*معزی، محمد، دیوان، به | *معزی، محمد، دیوان، به کوشش عباس اقبال، تهران، ۱۳۱۸ش. | ||
*مقدسی، مطهر، البدء و التاریخ، به | *مقدسی، مطهر، البدء و التاریخ، به کوشش کلمان هوار، پاریس، ۱۹۱۶م. | ||
*مولوی، مثنوی، به | *مولوی، مثنوی، به کوشش نیکلسن، تهران، ۱۳۶۳ش. | ||
*ناصر خسرو، دیوان، به | *ناصر خسرو، دیوان، به کوشش نصرالله تقوی، تهران، ۱۳۳۹ش. | ||
*یعقوبی، احمد، تاریخ، بیروت، ۱۳۷۹ق/ ۱۹۶۰م. | *یعقوبی، احمد، تاریخ، بیروت، ۱۳۷۹ق/ ۱۹۶۰م. | ||
| خط ۱۶۲: | خط ۱۶۲: | ||
* Jeffery, A., The Foreign Vocabulary of the Qur' ? n, Baroda, ۱۹۳۸. | * Jeffery, A., The Foreign Vocabulary of the Qur' ? n, Baroda, ۱۹۳۸. | ||
* Nicholson, R. A., A Literary History of the Arabs, Cambridge, ۱۹۶۶. | * Nicholson, R. A., A Literary History of the Arabs, Cambridge, ۱۹۶۶. | ||
{{پایان چپ‌چین}} | {{پایان چپ‌چین}} | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||