آیه تبلیغ: تفاوت میان نسخه‌ها

[[:رده:مفسران شیعه|مفسران شیعه]] تصریح کرده‌اند که [[آیه]] تبلیغ پس از بازگشت رسول خدا از [[حجة الوداع]] در منطقه [[غدیر خم]] در روز [[۱۸ ذی‌الحجه]] نازل شد.<ref>رجوع کنید به: قمی، تفسیر القمی، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۷۹؛ عیاشی، تفسیر العیاشی، قم، ج۱، ص۳۳۱-۳۳۲.</ref> در منابع [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] نیز روایاتی وجود دارد که زمان و مکان نزول این آیه را غدیر خم بیان می‌کند.<ref>رجوع کنید به: سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۲۹۸؛ آلوسی، روح المعانی، دار احیاء التراث العربی، ج۶، ص۱۹۴.</ref> عالمان شیعه با تکیه بر [[حدیث|روایاتی]] از [[امامان شیعه|امامان(ع)]] و برخی از [[صحابه|اصحاب پیامبر]]، شأن نزول آیه تبلیغ را [[واقعه غدیر|واقعه غدیر خم]] و اعلام جانشینی [[امام علی علیه السلام|امام علی(ع)]] می‌دانند.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج‌۱، ص‌۲۹۰، ح‌۶؛ طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۵۷؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان، ۱۳۸۲-۱۳۸۷ش، ج۴، ص۲۷۵-۲۸۱.</ref> در صورتی که عالمان اهل سنت سبب نزول این آیه را وقایع دیگری نیز دانسته‌اند (در ادامه می‌آید).

بنابر منابع [[شیعه]]، [[جبرئیل]] ابتدا در هنگام [[حج]] (در حجة الوداع) نزد پیامبر(ص) آمد و از ایشان خواست برای جانشینی علی(ع) از مردم [[بیعت]] بگیرد، پیامبر به دلیل [[نفاق]] و دشمنی برخی از یارانش و اینکه امت پراکنده شده و به [[جاهلیت]] بازگردند از پروردگار درخواست حفظ و عصمت از مردم کرد. [[جبرئیل]] برای بار دوم در [[مسجد خیف]] بر پیامبر نازل شد و همان امر را دوباره ابلاغ کرد بدون اینکه وعدۀ حفظ و عصمت از خطر مردم را برای پیامبر به ارمغان آورده باشد. جبرئیل برای بار سوم در بین راه [[مکه]] به [[مدینه]] نزد پیامبر آمد و مجدداً همان امر را تکرار کرد. پیامبر به جبرئیل فرمود من از اینکه مردم مرا در جانشینی علی دروغگو بدانند و سخنم را قبول نکنند بیمناکم. جبرئیل برای بار چهارم در سرزمین [[غدیر خم]] بر پیامبر نازل شد و پس از تکرار امر الهی، وعده حفظ و عصمت خداوند را نیز برای رسول خدا به ارمغان آورد و حفاظت از گزند منافقان را به ایشان وعده داد.<ref group="یادداشت">...فَأَقِمْ یا مُحَمَّدُ عَلِیاً عَلَماً وَ خُذْ عَلَیهِمُ الْبَیعَةَ وَ جَدِّدْ عَهْدِی وَ مِیثَاقِی لَهُمُ الَّذِی وَاثَقْتُهُمْ عَلَیهِ فَإِنِّی قَابِضُكَ إِلَی وَ مُسْتَقْدِمُكَ عَلَی فَخَشِی رَسُولُ اللَّهِ (ص) مِنْ قَوْمِهِ وَ أَهْلِ النِّفَاقِ وَ الشِّقَاقِ أَنْ یتَفَرَّقُوا وَ یرْجِعُوا إِلَی الْجَاهِلِیةِ لِمَا عَرَفَ مِنْ عَدَاوَتِهِمْ وَ لِمَا ینْطَوِی عَلَیهِ أَنْفُسُهُمْ لِعَلِی مِنَ الْعَدَاوَةِ وَ الْبَغْضَاءِ وَ سَأَلَ جَبْرَئِیلَ أَنْ یسْأَلَ رَبَّهُ الْعِصْمَةَ مِنَ النَّاسِ وَ انْتَظَرَ أَنْ یأْتِیهُ جَبْرَئِیلُ بِالْعِصْمَةِ مِنَ النَّاسِ عَنِ اللَّهِ جَلَّ اسْمُهُ فَأَخَّرَ ذَلِكَ إِلَی أَنْ بَلَغَ مَسْجِدَ الْخَیفِ فَأَتَاهُ جَبْرَئِیلُ(ع) فِی مَسْجِدِ الْخَیفِ فَأَمَرَهُ بِأَنْ یعْهَدَ عَهْدَهُ وَ یقِیمَ عَلِیاً عَلَماً لِلنَّاسِ یهْتَدُونَ بِهِ وَ لَمْ یأْتِهِ بِالْعِصْمَةِ مِنَ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ بِالَّذِی أَرَادَ حَتَّی بَلَغَ كُرَاعَ الْغَمِیمِ بَینَ مَكَّةَ وَ الْمَدِینَةِ فَأَتَاهُ جَبْرَئِیلُ وَ أَمَرَهُ بِالَّذِی أَتَاهُ فِیهِ مِنْ قِبَلِ اللَّهِ وَ لَمْ یأْتِهِ بِالْعِصْمَةِ فَقَالَ یا جَبْرَئِیلُ إِنِّی أَخْشَی قَوْمِی أَنْ یكَذِّبُونِی وَ لَا یقْبَلُوا قَوْلِی فِی عَلِی(ع) فَرَحَلَ فَلَمَّا بَلَغَ غَدِیرَ خُمٍّ  قَبْلَ الْجُحْفَةِ بِثَلَاثَةِ أَمْیالٍ أَتَاهُ جَبْرَئِیلُ(ع) عَلَی خَمْسِ سَاعَاتٍ مَضَتْ مِنَ النَّهَارِ بِالزَّجْرِ وَ الِانْتِهَارِ وَ الْعِصْمَةِ مِنَ النَّاسِ فَقَالَ یا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یقْرِؤُكَ السَّلَامَ وَ یقُولُ لَكَ- یا أَیهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیكَ مِنْ رَبِّكَ فِی عَلِی وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یعْصِمُكَ مِنَ النَّاس‌. طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۵۷.</ref><ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۰۸ق، ج‌۳، ص‌۳۴۴؛  به نقل از حاکم حسکانی</ref>

در نقد این دیدگاه گفته شده، مفسران اتفاق نظر دارند که [[سوره مائده]] در [[مدینه]] نازل شده<ref>ابن عطیه، المحرر الوجیز، ۱۳۹۹ق، ج۵، ص۵؛ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۹۶۵م، ج۳، ص۳۰.</ref> و مطابق روایات، به نقل از [[عبدالله بن عمر]] سوره مائده آخرین سورة نازل‌شده است؛<ref>ترمذی، الجامع الصحیح، دار احیاء التراث العربی، ج۵، ص۲۶۱، به نقل از عبداللّه بن عمر.</ref> بنابراین فرض نزول آیه تبلیغ در [[مکه]] و نیز اینکه [[آیه]] مزبور طی سالیان دراز بدون الحاق به سوره‌ای خاص به تنهایی خوانده می‌شده یا احیاناً در بایگانی بوده است، فرض درستی نیست.<ref>ابن عاشور، تفسیر التحریر، ۱۹۸۴م، ج۶، ص۲۵۶.</ref>

چنانکه برخی نوشته‌اند، [[آیه]] تبلیغ در مدینه نازل شده<ref>ابوحیان، تفسیر البحر المحیط، ۱۹۸۳ق، ج۳، ص۵۲۹.</ref> و هدف از نزول آن [[مکلف]] کردن رسول خدا به ابلاغ بی‌واهمه حقایق [[وحی]] به [[اهل کتاب]] بوده است.<ref>طبری، جامع البیان، ۱۴۲۲ق، ج۴، جزء ۶، ص۱۹۸؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، قاهره، ج۱۲، ص۵۰.</ref> به گفته [[محمد بن یوسف ابوحیان |ابوحیان]] پیامی که پیامبر مامور به ابلاغ آن شد، ابلاغ حکم [[سنگسار|رجم]] (سنگسار) و قصاص بود که یهودیان و مسیحیان این احکام الهی را در [[تورات]] و [[انجیل]] دستخوش تحریف و تغییر کرده بودند.<ref>ابوحیان، تفسیر البحر المحیط، ۱۹۸۳م، ج۳، ص۵۲۹.</ref>

پس با توجه به قدرت پیامبر و مسلمانان در واپسین سال‌های عمر رسول خدا، دلیلی برای نگرانی آن حضرت از [[یهود]] و [[نصارا]] وجود نداشت تا سبب واهمه در ابلاغ حقایق دین به آنان گردد. افزون بر این، [[آیه]] تبلیغ از جهت موضوع، با آیات قبل و بعد از خود بیگانه نیست، زیرا آیات قبل و بعد، در نکوهشِ یهود و نصاراست و چه بسا آنان تصور می‌کرده‌اند که با رحلت رسول خدا، دوران قدرت مسلمانان سپری می‌شود و بار دیگر زمینه نفوذ و سلطه آنان فراهم می‌گردد، اما آیه تبلیغ که درباره تعیین رهبری امت اسلام پس از پیامبر است، بطلان این تصور را آشکار ساخت و این مطلب با آیه «‌[[آیه اکمال|اکمال دین]]‌» که پس از اعلام [[ولایت]] علی (ع) نازل شد، تناسب دارد.<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۰۸، ج۳، ص۲۴۶؛ حویزی، ۱۳۸۳-۱۳۸۵ش، ج۱، ص۵۸۷-۵۹۰</ref>

* آلوسی، محمودبن عبداللّه، روح المعانی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.

* ابن عاشور، تفسیر التحریر و التنویر، تونس، بی نا، ۱۹۸۴م.

* ابن عطیه، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، بی جا، بی نا، ۱۳۹۹ق.

* ترمذی، محمدبن عیسی، الجامع الصحیح و هو سنن الترمذی، مصحح ابراهیم عطوه عوض، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.

* حویزی، عبدعلی بن جمعه، کتاب تفسیر نورالثقلین، تصحیح هاشم رسولی محلاتی، قم، بی نا، ۱۳۸۳-۱۳۸۵ش.

* طبرسی، فضل بن الحسن، اعلام الوری بأعلام الهدی، قم، بی نا، ۱۴۱۷ق.

* عیاشی، محمد بن‏ مسعود، تفسیر العیاشی، به کوشش رسولی محلاتی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیة، بی‏‌تا.

* فخررازی، محمدبن عمر، التفسیر الکبیر، قاهره، بی نا، بی‌تا.

* قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، بیروت، ۱۴۱۲/ ۱۹۹۱.