اصول دین: تفاوت میان نسخه‌ها

متکلمان برای بیان اصول دین از تعابیر مختلفی استفاده کرده‌اند. «اصول اعتقادات»، «اصول ایمان»، «اصول اسلام»، «اُمّهات عقاید ایمانی» و اصول اسلامی از آن جمله است.<ref>محمدی، «اصول دین:  بررسی تعریف و مصادیق آن از دیدگاه متکلمان»، ص۹.</ref> البته مراد آنها همیشه تنها باورهای بنیادین اسلام نبوده است. در موارد بسیاری مسائل اخلاقی و فقهی هم اصول دین خوانده می‌شد. برای نمونه برای مثال غزالی همه مسائل [[کلام اسلامی|کلامی]] و بسیاری از مسائل [[فقه|فقهی]] و [[اخلاق|اخلاقی]] را اصول دین حساب کرده و [[نماز]] و [[زهد]] را همچون توحید از اصول دین شمرده است.<ref>محمدی، «اصول دین:  بررسی تعریف و مصادیق آن از دیدگاه متکلمان»، ص۷، ۸.</ref>

اصول دین اسلام، عبارت‌اند از [[توحید]]، [[نبوت]] پیامبر اسلام(ص) و [[معاد]].<ref>مصباح یزدی، آموزش عقاید، ۱۳۸۴ش، ص۱۴.</ref> مسلمانان هرکس را که به این سه اصل اعتقاد داشته باشد مسلمان می‌نامند و معتقدند کسی که این اصول را باور ندارد، مسلمان نیست.<ref>گذشته، «اصول دین»، ص۲۸۲.</ref> البته درخصوص جزئیات این اصول میان مسلمانان اختلاف‌نظر هست. برای نمونه بیشتر متکلمان [[امامیه|شیعه]] و [[معتزله]] صفات خدا را عین ذات او می‌دانند؛ اما [[اشاعره]] بر این باورند که صفات خداوند چیزی به‌جز ذات خدا و زائد بر آن هستند.<ref>سبحانی، محاضرات، ۱۳۸۶ش، ص۵۳، ۵۴.</ref><br />  

درگذشته معیار مشخصی در این زمینه که چه باوری از اصول دین یا مذهب است ذکر نشده و اهمیت یک مسئله در دوره‌ای خاص موجب می‌شده است که آن مسئله را از اصول بدانند؛<ref>[http://www.ensani.ir/storage/Files/20101027151822-97.pdf محمدی، «اصول دین:  بررسی تعریف و مصادیق آن از دیدگاه متکلمان»، ص۹.]</ref> مانند مسئله عدل که که امتیازی نسبت به دیگر صفات خدا ندارد؛<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج۳، ص۷۰.</ref> اما به جهت اختلاف‌نظر میان دو گروه بزرگ از مسلمانان جزء اصول مذهب [[امامیه|شیعیان]] و [[معتزله]] قرار گرفت.<ref>[http://www.ensani.ir/storage/Files/20101027151822-97.pdf محمدی، «اصول دین:  بررسی تعریف و مصادیق آن از دیدگاه متکلمان»، ص۹.]</ref>   

هریک از مذاهب [[اسلام|اسلامی]]، علاوه بر اصول دین که میانشان مشترک است، باورهای بنیادین دیگری هم دارند که اصول مذهب نامیده می‌شوند. برای مثال شیعیان [[امامی]] علاوه بر اصول سه‌گانه فوق، به دو اصل [[عدل]] و [[امامت]] اعتقاد دارند. بنابراین [[اصول مذهب شیعه]] پنج‌تا است.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج۳، ص۹۶.</ref> همچنین مسائلی چون [[امر به معروف و نهی از منکر]]  و عدل از اصول مذهب معتزله هستند.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج۳، ص۶۹.</ref>

واژه «اصول دین» در [[قرآن]] و [[روایات]] به‌کار نرفته است<ref>گذشته، «اصول دین»، ص۲۸۲.</ref>  و وضع آن را باید به [[کلام اسلامی|متکلمان]] نسبت داد.<ref>گذشته، «اصول دین»، ص۲۸۲.</ref> احتمال داده‌اند که کاربرد واژه «اصول خمسه» توسط ابوالهُذَیل علّاف،  متکلم [[معتزله|معتزلی]]، زمینه استعمال واژه اصول دین را فراهم آورده باشد.<ref>گذشته، «اصول دین»، ص۲۸۳.</ref> از آنجا که [[ابن ندیم]] کتابی به نام اصول الدین را به ابوموسی مردار نسبت داده است، گفته‌اند که این واژه در اوایل قرن سوم قمری تعبیری رایج بوده است.<ref>گذشته، «اصول دین»، ص۲۸۳.</ref><br /> البته در روایاتی از [[پیامبر اسلام(ص)]] و [[ائمه]]، برخی عناصر دینی ارکان دین معرفی شده‌اند. برای مثال [[اهل سنت]] از پیامبر نقل کرده‌اند که [[توحید]]، [[نبوت]] پیامبر، اقامه [[نماز]]، پرداخت [[زکات]]، [[حج]] و [[روزه]] ماه [[رمضان]] ارکان اسلام‌اند.<ref>بخاری، صحیح بخاری، المکتبة الاسلامیه، ج۱، ص۸.</ref> [[کلینی]] در [[کافی]] از [[امام باقر(ع)]] نقل کرده است که اسلام‌ بر پنج چیز بنا شده است: نماز، زكات‌، روزه، حج و [[ولایت]] و فضیلت ولایت‌ از همه‌ بیشتر است‌.<ref>كلینی‌، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۸.</ref> همچنین [[امام صادق]](ع‌) در پاسخ به پرسشی درباره چیزهایی که بدون آنها دین پذیرفته نیست، از شهادت‌ به‌ توحید، ایمان به نبوت پیامبر(ص‌)، اقرار به‌ آنچه‌ از جانب‌ خدا آورده‌ است‌، پذیرش زکات، و پذیرفتن ولایت [[آل محمد]] (ص‌) نام برده است.<ref>كلینی‌، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۹، ۲۰.</ref> در این روایت راوی از این موارد با تعبیر دعائم اسلام (ستون‌های) یاد کرده است.<ref>كلینی‌، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۹.</ref>

علماء مسلمان اتفاق‌نظر دارند که معرفت به اصول دین واجب است. البته آنها در اینکه این وجوب عقلی است یا نقلی اختلاف‌نظر دارند. شیعیان و معتزله، بر این باورند که وجوب عقلی است و اشاعره به وجوب نقلی آن باور دارند.<ref>میرزای قمی، قوانین الاصول، ۱۴۳۰ق، ج۴، ص۳۶۸، ۳۶۹؛‌ شهید ثانی، حقائق الأیمان، ۱۴۰۹ق، ص۵۹.</ref>