۱۷٬۰۳۵
ویرایش
احمد بن منیر طرابلسی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>Hrezaei جز (←دیوان ابن منیر) |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
''' | '''ابوالحسین احمد بن منیر طرابلسی'''، مشهور به '''اِبْن‌ِ مُنیر''' ملقب به مهذب‌الدین و عین‌الزمان (۴۷۳- ۵۴۸ق/۱۰۸۰-۱۱۵۳م) ، شاعر [[هجو|هجوسرای]] [[شیعه|شیعی]] بود. وی در آغاز آهنگ هجوسرایی نداشت، اما از هنگام ورود به [[دمشق]]، از آنجا كه مذهب [[شیعه]] داشت، مورد كینه بدخواهان قرار گرفت. به وی تهمت بی‌احترامی به [[صحابه]] نیز زده‌اند، اما در دیوان او شعری كه چنین معنایی از آن برآید، دیده نمی‌شود. وی فرمانروایان سنی را به عنوان مسلمانانی كه در برابر [[جنگهای صلیبی|صلیبیان]] پایداری می‌كرده‌اند، بسیار ستوده است. | ||
==زادگاه و نسب== | ==زادگاه و نسب== | ||
وی در [[طرابلس]] [[شام]] به | وی در [[طرابلس]] [[شام]] به دنیا آمد. پدرش كه به رفوگری اشتغال داشت،<ref>تدمری، ص۳۴-۳۵</ref> چندان به خاندان [[اهل بیت (ع)]] عشق می‌ورزید كه اشعار [[عونی]] شاعر شیعی را در ستایش خاندان [[پیامبر (ص)]] در بازارهای طرابلس به صدایی خوش می‌خواند.<ref>ر.ک:ابن عساكر، تاریخ مدینة دمشق، ج۲، ص۷۸۸، التاریخ الكبیر، ج۲، ص۹۷</ref> احتمالاً ابن منیر چندی شغل پدر را پیشه خود ساخته بود، چه گاه وی را شاعرِ «رفّاء» (رفوگر) نامیده‌اند.<ref>ذهبی، سیر، ج۲، ص۲۲۴، العبر، ج۳، ص۵</ref> با این حال وی به تحصیل پرداخت و سپس شاعری پیشه كرد. | ||
==اساتید== | ==اساتید== | ||
از استادان وی | از استادان وی آگاهی نداریم، اما احتمالاً نزد استادان دارالعلم طرابلس، از جمله [[ابو عبدالله طلیللی]]، دانش آموخت.<ref>تدمری، ص۱۱-۱۲</ref> گویند هم آنان بودند كه وی را به رفض و غلو در [[تشیع]] رهنمون شدند،<ref>ابن فضل‌الله، ج۱۵،ص۵۱۸-۵۱۹</ref> اما بی‌شك جامعه شیعی مذهب طرابلس آن روزگار در این امر تأثیر فراوان داشته است.<ref>ر.ک:ناصرخسرو، ص۱۷؛ تدمری، ص۲۵</ref> وی لغت و ادب را نیك فراگرفت، [[قرآن|قرآن كریم]] و [[جمهره]] [[ابن درید]] را از بر كرد<ref>ابن عساكر، تاریخ مدینة دمشق، ج۲، ص۷۸۸؛ ابن عدیم، ص۱۴۷</ref> و چندان دانش آموخت تا به استادی رسید و حلقه درسی پیرامون او تشكیل گردید.<ref>ابن مستوفی، ج۱، ص۲۹۱</ref> | ||
==در طرابلس== | ==در طرابلس== | ||
ظاهراً وی | ظاهراً وی ۳۰ سال نخست زندگی خویش را در [[طرابلس|طرابلس]] گذراند و پس از سقوط آن شهر به دست [[صلیبیان|صلیبیان]] (۵۰۳ق/۱۱۰۹م) ، احتمالاً به همراه گروهی از مردم شهر به [[دمشق|دمشق]] رفت.<ref>عمادالدین، قسم شعراء الشام، ۱/۷۷؛ تدمری، ۱۴</ref> | ||
==در دمشق== | ==در دمشق== | ||
با ورود به دمشق، | با ورود به دمشق، زندگی پركشاكش وی آغاز شد. او كه به سبب مذهب و نیز زبان گزنده‌اش، مورد كینه رقیبان بود، [[اتابک طغتکین|اتابك طغتكین]] را مدح گفت تا شاید به او نزدیك گردد، اما بدخواهان از نادانی سلطان ترك زبان بهره جستند و همان مدیحه را وسیله سعایت قرار دادند.<ref>ابن عدیم، ۱۴۹- ۱۵۰</ref> طغتكین بر وی خشم گرفت و در صدد مجازاتش برآمد، اما [[یوسف بن فیروز|یوسف بن فیروز]] كه حاجب حرم بود.<ref>ابن عساكر، تاریخ مدینة دمشق، ۲/۷۸۸-۷۸۹، التاریخ الكبیر، ۲/۹۷</ref> وی را از مهلكه رهانید و همراه كاروان برید به [[بغداد]] فرستاد. | ||
==در بغداد== | ==در بغداد== | ||
ابن | ابن منیر در بغداد با بسیاری از بزرگان علم و سیاست، از جمله [[شریق موسوی]]، نقیب علویان كه برخی وی را با [[شریف رضی]] و نیز [[شریف مرتضی]] اشتباه كرده‌اند،<ref>ابن حجه، ص۳۲۷؛ انطاكی، ج۱، ص۳۶۳؛ صنعانی، ج۱، ص۷۹؛ بحرانی، ج۱، ص۴۲۶</ref> فقیه [[عبدالوهاب بن عبدالواحد]]، شیخ [[حنبلی|حنبلیان]] و معروف به شرف‌السلام<ref>ابن رجب، ج۱، ص۲۳۷، ۲۳۹</ref> و نیز [[ابن صدقه]] وزیر [[المسترشد بالله]] دوستی و پیوند یافت و در قصیده‌ای ابن صدقه را ستود.<ref>تدمری، ص۳۵، ۱۳۴-۱۳۶</ref> | ||
==بازگشت به دمشق== | ==بازگشت به دمشق== | ||
پس از مرگ [[طغتکین]] ( | پس از مرگ [[طغتکین]] (۵۲۲ق) ابن منیر بار دیگر به [[دمشق]] بازگشت و ظاهراً كوشید تا ضمن تقرب به [[تاج الملوک بوری بن طغتکین]]،<ref>ابن منیر، ص۱۷۲</ref> با ریشخند و هجا از دشمنان خویش انتقام كشد، اما بخت با وی یار نشد و سلطان به جرم هجو بزرگان دمشق او را به زندان افكند و فرمان به قطع زبان وی داد. این بار نیز [[یوسف بن فیروز]] در برابر سلطان به شفاعت برخاست و سلطان از وی درگذشت، اما فرمان داد كه دمشق را ترك گوید. | ||
==در حلب== | ==در حلب== | ||
پس از | پس از این تبعید ابن منیر به [[حلب]] رفت<ref>ابن عساكر، تاریخ مدینة دمشق، ج۲، ص۷۸۹، التاریخ الكبیر، ج۲، ص۹۷</ref> و گویا در همین روزگار بود كه با [[ابن قیسرانی]] شاعر همروزگار خویش آشنایی یافت و بین آن دو پیوندی رقابت‌آمیز پدید آمد كه تا پایان عمرِ آنان استوار بود.<ref>عمادالدین، قسم شعراء الشام، ج۱، ص۷۶؛ ابن خلكان، ج۱، ص۱۵۶؛ صفدی، ج۸، ص۱۹۳</ref> | ||
==بازگشت دوباره به دمشق== | ==بازگشت دوباره به دمشق== | ||
پس از مرگ تاج‌الملوك ( | پس از مرگ تاج‌الملوك (۵۲۶ق/۱۱۳۲م) و آغاز فرمانروایی [[اسماعیل ابن بوری]]، دلبستگی ابن منیر به [[دمشق]]، بار دیگری وی را بدانجا كشانید، اما این بار نیز گرفتار خشم اسماعیل بن بوری شد، چندانكه سلطان بر مصلوب كردن وی عزم كرد. وی ناچار در [[مسجد]] «وزیر» پنهان شد و باز از دمشق گریخت،<ref>ابن عساكر، تاریخ مدینة دمشق، ج۲، ص۷۸۹</ref> | ||
==تشویق مسلمانان در جنگ با صلیبیان== | ==تشویق مسلمانان در جنگ با صلیبیان== | ||
اندكی بعد به خدمت [[عمادالدین زنگی]] درآمد و قصیده‌های بسیاری در ستایش او و پیروزیهایش بر [[صلیبیان]] سرود.<ref>ر.ک:ابن منیر، ص۱۹۴-۲۰۳</ref> این اشعار كه بخش بزرگی از سروده‌های برجای مانده اوست، برای تشویق [[مسلمانان]] در جنگ با صلیبیان سخت به كار می‌آمد<ref>هرفی، ص۲۶۷</ref> و از این روی در ممدوح نیز كارگر می‌افتاد و برای ابن منیر مقام و احترامی شایسته به ارمغان می‌آورد. وی دست كم در دو نبرد عمادالدین با صلیبیان در ركاب وی بود.<ref>ر.ک:ابن منیر، ص۱۹۲، ۱۹۵، ۱۹۷-۱۹۸؛ ركابی، ص۵۰</ref> | |||
==درگذشت== | ==درگذشت== | ||
پس از | پس از عمادالدین، وی به فرزند او نورالدین پیوست و تا پایان عمر در خدمت او بود. در ۵۴۶ق نورالدین [[دمشق |دمشق]] را به سبب سازش مجیرالدین آبق با صلیبیان، محاصره كرد در محاصره دوم دمشق وی حاضر بود و با پیروزی و سرفرازی وارد دمشق شد و سپس همراه سپاه نورالدین به [[حلب]] بازگشت و چندی بعد در همانجا درگذشت.<ref>ابن عساكر، تاریخ مدینة دمشق، ج۲، ص۷۸۹، التاریخ الكبیر، ج۲، ص۹۷-۹۸</ref> | ||
==شاعری دارای | ==شاعری دارای شخصیت دوگانه== | ||
چنین می‌نماید كه وی نیز چون بسیاری از همگنان خویش دارای شخصیتی دوگانه بوده است. از سویی شعر او مورد پسند بزرگان [[دین]] بوده است و حتی برخی از آنان در شمار راویان شعر وی درآمده‌اند<ref>ر.ک:عمادالدین، قسم شعراء الشام، ج۱، ص۷۹-۸۰، ۸۵ -۸۷؛ عبدالقادر قرشی، ج۱، ص۳۳۵؛ تدمری، ص۱۵-۱۷</ref> و از سوی دیگر بسیاری به سرزنش وی پرداخته‌اند. وی با تكیه بر پیروزیهای مسلمانان بر [[جنگهای صلبی|صلیبیان]] به ستایش ممدوحان خویش پرداخته و اشعار خود را به انواع صنعتهای بدیعی آراسته است.<ref>هرفی، ص۲۶۹، ۲۷۳، ۲۷۶؛ تدمری، ص۵۱</ref> | |||
==خصوصیات اشعار ابن منیر== | ==خصوصیات اشعار ابن منیر== | ||
* ابن | * ابن منیر در مدیحه‌های خود در كنار شاعرانی چون [[ابن حیوس]] و [[ابن خیاط]] كه با وی همروزگار بوده‌اند، قرار می‌گیرد، وی در این اشعار به ویژه در مدایحی كه تقدیم عمادالدین و نورالدین زنگی می‌كرد،<ref>ابوشامه، ج۱، ص۶۹ -۹۵</ref> شاعری جدی و با وقار جلوه می‌كند، چنانكه حتی هجوهای او نیز از متانتی ویژه برخوردار است.<ref>هرفی، ص۲۷۴- ۲۷۸</ref> | ||
* در سنت | * در سنت هجوسرایی شعر عرب، وی را نمی‌توان با شاعران پیشین در یك صف نهاد، چه وی در آغازگویی آهنگ هجوسرایی نداشت، اما از هنگام ورود به [[دمشق]]، از آنجا كه آیین [[شیعه]] داشت، مورد كینه بدخواهان قرار گرفت. این امر از اشارات [[ابن عدیم]]<ref>ابن عدیم، ص ۱۴۹-۱۵۰</ref> درباره بسیاری دشمنان وی و نیز در سعایت آنان نزد [[طغتکین]] آشكار است. شاید نالیدن وی از مردم روزگار<ref>ابن عدیم، ص ۱۲۷</ref> و نیز برخی اشارتها به همدستی روزگار و مردم برضد او،<ref>عمادالدین، قسم شعراء الشام، ج۱، ص۷۷، ۷۹</ref> بی‌ارتباط با این رویدادها نبوده است. | ||
* در مآخذ | * در مآخذ نیز «خبیث اللسان» بودن را با [[شیعه]] بودنش درآمیخته‌اند.<ref>ابن عساكر، التاریخ الكبیر، ج۲، ص۹۷؛ ابن فضل‌الله، ج۱۵، ص۵۱۸؛ ر.ک: امینی، ج۴، ص۳۳۲</ref> و با قرار دادن وی در برابر [[ابن قیسرانی]] به عنوان سنی پرهیزگار<ref>ر.ک:عمادالدین، همان، ج۱، ص۷۶؛ ذهبی، سیر، ج۲۰، ص۲۲۴</ref> بر این نكته تأكید ورزیده‌اند. | ||
* به وی تهمت | * به وی تهمت بی‌احترامی به [[صحابه]] نیز زده‌اند،<ref>ابن فضل‌الله، ج۱۵، ص۵۱۸؛ ابن خلكان، ج۴، ص۴۵۸</ref> اما در دیوان او شعری كه چنین معنایی از آن برآید، دیده نمی‌شود، وی فرمانروایان سنی را به عنوان مسلمانانی كه در برابر صلیبیان پایداری می‌كرده‌اند، بسیار ستوده است.<ref>ابوشامه، ج۱، ص۶۹-۹۵</ref> از این‌رو، می‌توان گفت كه ابن منیر هنگامی كه در [[دمشق]] مورد آزار قرار می‌گرفت، خشم خویش را با سرودن هجاهای تند بر دشمنانش فرو می‌ریخت، شاید از همین رو در گزارش سفر نخست وی به دمشق نشانه‌ای از سرودن اشعار هجوآمیز در دست نیست. | ||
==هجاهای ابن ندیم== | ==هجاهای ابن ندیم== | ||
هجاهای او بر دو گونه است: | هجاهای او بر دو گونه است: | ||
# | # برخی از آنها چنانكه گفته شد، بسیار سخیف است و ظاهراً این اشعار همانهاست كه وی در هجو دشمنان می‌سروده، و در همین سروده‌هاست كه او به گفته [[ابن عساکر]] از واژه‌های عامیانه سود جسته است.<ref> تاریخ مدینة دمشق، ج۲، ص۷۸۸، التاریخ الكبیر، ج۲، ص۹۷</ref> | ||
# در | # در برخی دیگر از این اشعار، مثلاً هجو مردی بخیل،<ref>عمادالدین، قسم شعراء الشام، ج۱، ص۹۰</ref> غرض وی نوعی شوخی و مطایبه است كه گویا از ویژگیهای شخصیت او بوده است، چنانكه حتی در برابر فرمانروایان نیز از اینگونه شوخیها پرهیز نمی‌كرده است.<ref>ر.ک:ابن عدیم، ص۱۵۷</ref> | ||
==دوستی با ابن | ==دوستی با ابن قیسرانی== | ||
برخوردهای وی با [[ابن قیسرانی]] | برخوردهای وی با [[ابن قیسرانی]] نیز بیشتر آمیخته به طنز و شوخی بوده است. این دو با یكدیگر دوستی داشتند،<ref>ابن ظافر، ص۲۵۷</ref> اما چنانكه عمادالدین كاتب با هوشمندی اشاره كرده است، چونان دو اسب میدان مسابقه با یكدیگر به رقابت برخاسته بودند.<ref>ابن ظافر، ج۱، ص۷۶</ref> این رقابت و هم چشمی كه آن را با رقابتهای جریر و [[فرزدق]] قیاس كرده‌اند، همواره با نوعی هجو و سرزنش متقابل همراه بوده است.<ref>عمادالدین، قسم شعراء الشام، ج۱، ص۷۹؛ یاقوت، ج۱۹، ص۶۴-۶۵؛ ابن خلكان، ج۱، ص۱۵۸-۱۵۹؛ تدمری، ص۳۱-۳۲</ref> | ||
==دیوان ابن منیر== | ==دیوان ابن منیر== | ||
چنانكه [[تدمری]]<ref>تدمری، ص | چنانكه [[تدمری]]<ref>تدمری، ص ۶</ref> اشاره كرده است، دیوان ابن منیر از بین رفته است، اما مجموعه‌ای از اشعار وی كه در منابع مختلف پراكنده بود، نخستین بار به كوشش سعود محمود عبدالجابر در [[کویت]] به چاپ رسیده است. | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانویس| | {{پانویس|۲}} | ||
== منابع == | == منابع == | ||
{{ستون-شروع| | {{ستون-شروع|۲}} | ||
* ابن جوزی، | * ابن جوزی، یوسف، مرآة الزمان فی تاریخ الاعیان، حیدرآباد دكن، ۱۳۷۰ق. | ||
* ابن حجه، ابوبكر، ثمرات الاوراق، به كوشش محمد ابوالفضل | * ابن حجه، ابوبكر، ثمرات الاوراق، به كوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۹۷۱م. | ||
* ابن خلكان، | * ابن خلكان، وفیات؛ ابن رجب، عبدالرحمان، ذیل علی طبقات الحنابلة، به كوشش هنری لائوست و سامی دهان، دمشق، ۱۳۷۰ق/۱۹۵۱م. | ||
* ابن شاكر | * ابن شاكر كتبی، عیون التواریخ، به كوشش فیصل السامر و نبیله عبدالمنعم داوود، بغداد، ۱۳۹۷ق. | ||
* ابن ظافر، | * ابن ظافر، علی، بدائع البدائه، به كوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۹۷۰م. | ||
* ابن | * ابن عدیم، احمد، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، نسخة عكسی موجود در كتابخانة مركز. | ||
* ابن عساكر، | * ابن عساكر، علی، التاریخ الكبیر، به كوشش عبدالقادر افندی بدران، دمشق، ۱۳۳۰ق. | ||
* همو، | * همو، تاریخ مدینة دمشق، نسخة عكسی موجود در كتابخانة مركز. | ||
* ابن فضل‌الله عمری، احمد، مسالك الابصار | * ابن فضل‌الله عمری، احمد، مسالك الابصار فی ممالك الامصار، به كوشش فؤاد سزگین، فرانكفورت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م. | ||
* ابن | * ابن قلانسی، ابویعلی حمزه، ذیل تاریخ دمشق، بیروت، ۱۹۰۸م. | ||
* ابن | * ابن مستوفی، مبارك، تاریخ اربل، به كوشش سامی بن السید خماس الصفار، بغداد، ۱۹۸۰م. | ||
* ابن | * ابن منیر، احمد، دیوان، به كوشش عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۹۸۶م. | ||
* ابن وردی، عمر، تتمة المختصر | * ابن وردی، عمر، تتمة المختصر فی اخبار البشر، به كوشش احمد رفعت بدراوی، بیروت، ۱۳۸۹ق/۱۹۷۰م. | ||
* ابوشامه، عبدالرحمان، | * ابوشامه، عبدالرحمان، الروضتین فی اخبار الدولتین، قاهره، ۱۲۸۷ق. | ||
* | * امینی، عبدالحسین، الغدیر، بیروت، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م. | ||
* | * انطاكی، داوود، تزیین الاسواق فی اخبار العشاق، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م. | ||
* | * بحرانی، یوسف، الكشكول، نجف، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۵م. | ||
* تدمری، مقدمه و | * تدمری، مقدمه و حاشیه بر دیوان. | ||
* | * حرعاملی، محمد، امل الا¸مل، به كوشش احمد حسینی، بغداد، ۱۳۸۵ق. | ||
* خوانساری، محمدباقر، روضات الجنان | * خوانساری، محمدباقر، روضات الجنان فی احوال العلماء و السادات، قم، ۱۳۹۰ق. | ||
* | * ذهبی، محمد، سیراعلام النبلاء، به كوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. | ||
* | * ذهبی، محمد، العبر، به كوشش محمد سعید بن بسیونی زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. | ||
* | * ركابی، جودت، الادب العربی من الانحدار الی الازدهار، دمشق، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م. | ||
* | * سمعانی، عبدالكریم، الانساب، به كوشش عبدالرحمان بن یحیی معلمی، حیدرآباد دكن، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م. | ||
* صفدی، | * صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، به كوشش محمد یوسف نجم، ویسبادن، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م. | ||
* | * صنعانی، یوسف، نسمة السحر فی ذكر من تشیع و شعر، نسخه عكسی موجود در كتابخانة مركز. | ||
* عبدالقادر | * عبدالقادر قرشی، الجواهر المضیة فی طبقات الحنفیة، حیدرآباد دكن، ۱۳۳۲ق. | ||
* | * علی خان مدنی، انوار الربیع فی انواع البدیع، به كوشش شاكر هادی شكر، ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹م. | ||
* | * عمادالدین كاتب، خریدة القصر و جریدة العصر، قسم شعراء الشام، به كوشش شكری فیصل، دمشق، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۵م. | ||
* | * عمادالدین كاتب، خریدة القصر و جریدة العصر، قسم شعراء المغرب، به كوشش محمد مرزوقی و دیگران، تونس، ۱۹۶۶م. | ||
* ناصرخسرو، سفرنامه، به كوشش نادر | * ناصرخسرو، سفرنامه، به كوشش نادر وزین پور، تهران، ۱۳۶۲ش. | ||
* | * هرفی، محمد، شعر الجهاد فی الحروب الصلیبیة، بیروت، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م. | ||
* | * یاقوت، ادبا. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||