واقعه عاشورا (از نگاه آمار): تفاوت میان نسخه‌ها

#گروهی تعداد نامه‌ها را ۱۵۰ نامه نوشته‌اند که هر نامه متعلق به یک یا دو و یا چهار نفر بوده است.<ref>ابن اعثم، کتاب الفتوح، ج۵، ص۲۹، شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۲، ص۳۸، ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۴، ۹۸، ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، ج۵ ص۳۲۷، خوارزمی، مقتل الحسین(علیه‌السلام)، ج۱، ص۲۸۳، اربلی، کشف الغمه، ج۲، ص۲۵۳، محمد بن طلحه شافعی، مطالب السؤول فی مناقب الرسول(صلی الله علیه وآله)، ج۲، ص۷۱، سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص من الامة بذکر خصائص الائمة(علیهم السلام)، ج۲، ص۱۴۶، سید ابن طاووس، اللهوف علی قتلی الطفوف، ص۲۴، ابن کثیر، البدایة و النهایه، ج ۸، ص۱۶۲، ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ج۲، ص۳۰۲.</ref>

#طبری، تعداد نامه‌ها را حدود ۵۳ نامه دانسته است.<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۲۶۲. عبارت وی در این باره چنین است: «... فحملوا معهم نحواً من ثلاثة و خمسین صحیفة...» البته برخی محققان معاصر، تعبیر «ثلاثه» را تصحیف «مائه» دانسته و گزارش طبری را نیز همان ۱۵۰ نامه تلقی کرده‌اند و شاهد بر این امر را نقل شیخ مفید، ابن اعثم، خوارزمی و سبط ابن جوزی گرفته‌اند که آنان نیز۱۵۰ نامه نوشته‌اند و احتمالا همه آنان از ابومخنف نقل کرده‌اند (محمد هادی یوسفی غروی، وقعة الطف، ص۹۳). اما چنان که در متن ملاحظه می‌شود، بلاذری با این که احتمالا از ابومخنف نقل کرده است، ۵۰ نفر گزارش کرده است، هم چنان که سبط ابن جوزی که ۱۵۰ نامه گزارش کرده است، از ابن اسحاق نقل کرده است، نه از ابومخنف (همان، ص۲۴۴) </ref>

#در کتاب [[لهوف]] و [[اعیان الشیعه]] تعداد نویسندگان نامه‌ها ۱۲ هزار نفر شمرده شده است. (هر نامه دربردارنده چندین امضا بوده است.)<ref>سيد ابن طاووس، کتاب الملهوف في قتلي الطفوف، ص 35 ؛ امين عاملی، أعیان الشیعة، ج۱، ص۵۸۱.</ref>

#بسیاری از منابع، آمار بیعت کنندگان را ۱۸هزار نفر نوشته‌اند.<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۲۷۵، ابوحنیفه دینوری، الاخبار الطوال، ص۲۳۵، شیخ مفید، الارشاد، ج۲، ص۴۱، ابن جوزی، همان، ج ۵، ص۳۲۵، سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص، ج۲، ص۱۴۱، ابن نما حلی، مثیرالاحزان، ص۲۱، سید ابن طاووس، اللهوف علی قتلی الطفوف، ص۲۵، ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج ۳، ص۲۹۹، ابن عنبه، عمدة الطالب فی أنساب آل ابی طالب، ص۱۹۱ـ ۱۹۲</ref>

#برخی ۱۲هزار نفر<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۲۵۹ به نقل از عمار دهنی، ابن عساکر، ترجمة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ص۳۰۲، ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۹۹، ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج ۳، ص۳۰۶، احمد بن حجر هیتمی، الصواعق المحرقة فی ردّ اهل البدع و الزندقه، ص۱۹۶. مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۳، ص۶۵ و سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص، ج۲، ص۱۴۱. ۱۸هزار نفر را به عنوان قول دیگر، بیان کرده‌اند</ref>نوشته‌اند.

#ابن اعثم و خوارزمی بیش از ۲۰ هزار نفر،<ref>ابن اعثم، همان، ج۵، ص۴۰، خوارزمی، مقتل الحسین(ع)، ج ۱، ص۲۹۰</ref>

#[[ابن شهرآشوب]] ۲۵ هزار نفر،<ref>ابن شهرآشوب، همان، ج۴، ص۹۹. او پس از اقامت مسلم در منزل عروه، این آمار را گزارش کرده است.</ref>

در گزارشی، [[زید بن علی]] در پاسخ سلمة بن کهیل بیعت‌کنندگان با جدش [[امام حسین(ع)]] را هشتاد هزار نفر ذکر کرده است<ref>طبری، همان، ج۵، ص۴۸۹ (حوادث سال ۱۲۱)</ref> که به نظر می‌رسد این رقم نزدیک به تعداد افرادی است که آمادگی خود را برای جنگ با سپاه [[یزید]] اعلام کردند.

در برخی گزارش‌ها آمده است که آمار کوفیان آماده برای جنگ با لشکر یزید ۱۰۰هزار نفر بودند.<ref>ابن سعد، ترجمة الحسین و مقتله، ص۱۷۴، بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ص۴۲۲، طبری، تاریخ الامم والملوک، ج۴، ص۲۹۴، شیخ مفید، الارشاد، ج ۲، ص۷۱، ابن نما حلی، مثیرالاحزان، ص۱۶، سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص، ج۲، ص۱۳۳، ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۳، ص۲۹۹</ref>

[[ابوالفرج اصفهانی]] می‌نویسد: هنگام خروج مسلم، کوفیان نزد وی اجتماع کردند تا آن جا که مسجد و بازار کوفه از جمعیت پر شد.<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۷۰ـ۷۱</ref>

#ابن سعد و ذهبی، همراهان مسلم را در قیام کوفه، ۴۰۰ نفر،<ref> همان، ص۱۷۵ و ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۳، ص۲۹۹</ref>

در جریان دستگیری [[مسلم]] توسط نیروهای حکومت کوفه، برخی منابع، تعداد افرادی را که مأمور انجام این کار شده بودند، ۶۰ یا ۷۰ نفر<ref>طبری، همان، ج۴، ص۲۷۹، ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۶۹. مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۶۹، شیخ مفید، الارشاد، ج۲، ص۵۷، طبرسی، اعلام الوری باعلام الهدی، ج۱، ص۴۴۳ و ابن نما حلی، مثیرالاحزان، ص۲۴. تنها ۷۰ نفر را گفته‌اند</ref> و برخی دیگر ۱۰۰ نفر<ref>دینوری، الاخبار الطوال، ص۲۴۰</ref> یا ۳۰۰ نفر<ref>ابن اعثم، همان، ج۵، ص۵۳</ref> نوشته‌اند.

بسیاری از منابع، هیچ سخنی از تعداد همراهان امام(ع) به میان نیاورده‌اند.<ref>دینوری، الاخبار الطوال، ص۲۲۸، طبری، تاریخ الامم والملوک، ج۴، ص۲۵۳، شیخ مفید، الارشاد، ج۲، ص۳۴، ابن اعثم، همان، ج ۵، ص۲۲، فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ص۱۷۱، طبرسی، اعلام الوری باعلام الهدی، ج۱، ص۴۳۵، خوارزمی، همان، ج۱، ص۲۷۳، سبط ابن جوزی، همان، ص۲۳۶</ref>

تنها رقمی که در این باره وجود دارد، در روایت [[شیخ صدوق]] از [[امام صادق(ع)]] است که در آن تعداد یاران و اهل بیت همراه [[امام حسین(ع)]] هنگام خروج از مدینه، ۲۱ نفر گزارش شده است.<ref>شیخ صدوق، الامالی، مجلس ۳۰، ح۱، ص۲۱۷ و مجلسی، بحارالانوار، ج ۴۴، ص۳۱۳</ref>

#ابن سعد و ابن عساکر تعداد همراهان امام(ع) را ۶۰ نفر از کوفیان و ۱۹ نفر از [[بنی هاشم]] (مرد، زن و کودک) نوشته‌اند.<ref>الطبقات الکبری، ج۱۰، ص۴۵۱؛ تاریخ مدینه دمشق، ج۱۴، ۲۱۱-۲۱۲</ref>

#ابن اعثم، خوارزمی، محمد بن طلحه شافعی، اربلی و ابن صباغ مالکی همراهان امام(ع) را هنگام خروج حضرت از مکه ۸۲ نفر نوشته‌اند.<ref>ابن اعثم، همان، ج۵، ص۶۹، خوارزمی، مقتل الحسین(علیه‌السلام)، ج۱، ص۳۱۷، محمد بن طلحه شافعی، مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، ج۲، ص۷۳، اربلی، کشف الغمه، ج۲، ص۲۵۳، ابن صباغ مالکی، الفصول المهمه، ج۲، ص۶. البته این منابع، تمام همراهان امام(علیه‌السلام)(اعم از زن و مرد و اهل بیت و یاران) را این رقم نوشته‌اند</ref>

#ابن قتیبه دینوری و ابن عبد ربه از زبان [[مسلم بن عقیل]] هنگام شهادتش (که مصادف با زمان خروج امام(ع) از [[مکه]] بوده) همراهان [[امام حسین(ع)]] از زن و مرد را، ۹۰ نفر نوشته‌اند.<ref>ابن قتیبه دینوری، الامامة و السیاسه، ج۲، ص۱۰ و ابن عبدربه، العقد الفرید، ج۴، ص۳۵۵</ref>

#ابن کثیر، همراهان امام(علیه‌السلام) را نزدیک به ۳۰۰ نفر نوشته است.<ref>ابن کثیر، همان، ج۶، ص۲۵۹</ref>

#عمّار دهنی به نقل از [[امام باقر(ع)]] یاران [[امام حسین(ع)]] را هنگام ورود به [[کربلا]] ۱۴۵ نفر (۴۵ نفر سواره و ۱۰۰ نفر پیاده) ذکر کرده است.<ref>طبری، تاریخ الامم والملوک، ج۴، ص۲۹۲، یحیی بن حسین بن اسماعیل جرجانی شجری، الامالی الخمیسیه، ج۱، ص۱۹۱ـ ۱۹۲، سید ابن طاووس، اللهوف فی قتلی الطفوف، ص۶۰، ذهبی، سیر أعلام النبلاء، ج۳، ص۳۰۸، ابن کثیر، همان، ج ۸، ص۲۱۴، ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابه، ج۲، ص۷۱، همو، تهذیب التهذیب، ج۲، ص۳۰۴. ابن نما، خبر عمار دهنی از امام باقر(ع) را مربوط به روز عاشورا دانسته است. (مثیر الاحزان، ص۳۹).</ref>

#برخی مورخان ۸۹ نفر نوشته‌اند، با این توضیح که ۵۰ نفر اصحاب امام، ۲۰ نفر از سپاه دشمن (که به امام پیوستند) و ۱۹ نفر از اهل بیت امام (علیهم السلام).<ref>همان، ص۱۷۸، ابن عساکر، همان، ص۳۲۹، ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۳، ص۲۹۸ و ۳۰۰</ref> برخی مورخان، تعداد سواران امام را ۳۲ نفر در مسیر کربلا نوشته‌اند.<ref>همان، ص۱۷۷</ref>

#یعقوبی اصحاب و اهل بیت امام را ۶۲ یا ۷۲ نفر گزارش کرده است.<ref>یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۴۳</ref>

#مسعودی تنها مورخی است که آمار اصحاب امام را هنگام روانه شدن به کربلا به همراه سپاه [[حر بن یزید ریاحی|حرّ]]، ۵۰۰ سوار و حدود ۱۰۰ پیاده نوشته است.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۷۱. هم چنین سبط ابن جوزی، همان، ج۲، ص۱۶۱ و مجلسی، بحارالانوار، ج۴۵، ص۷۴. گزارش مسعودی را نقل کرده‌اند، اما به جای ۵۰۰ سوار، ۱۰۰۰ سوار نوشته‌اند</ref>

#ابن أبار بَلَنْسی<ref>بَلَنسیه، ناحیه و شهری است در شرق [[اسپانیا]] که امروزه آن را «والنسیا» خوانند</ref> (م ۶۵۸ ق) بیش از ۷۰ نفر پیاده و سواره نوشته است.<ref>ابن ابار، محمد بن عبدالله بن ابی بکر قضاعی، دُرَرَ السمط فی خبر السبط، ص۱۰۴</ref>

 

#مشهورترین و پرگوینده‌ترین قول، ۷۲ نفر است. ابومِخنَف به نقل از [[ضحاک بن عبدالله مشرقی]]، یاران امام حسین(ع) را در [[روز عاشورا]] ۷۲ نفر (۳۲ نفر سواره و ۴۰ پیاده) نوشته است.<ref>طبری، همان، ج ۴، ص۳۲۰، شیخ مفید، همان، ج۲، ص۹۵. بسیاری از مورخان، این قول را قائل شده‌اند: بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ۳۹۵، دینوری، الاخبار الطوال، ص۲۵۶، ابن اعثم، کتاب الفتوح، ج۵، ص۱۰۱، قاضی نعمان مغربی، شرح الاخبار، ج۳، ص۱۵۵، طبری، دلائل الامامه، ص۱۷۸، فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ص۱۸۴، طبرسی، اعلام الوری باعلام الهدی، ج۱، ص۴۵۷، خوارزمی، مقتل الحسین(ع)، ج ۲، ص۶، ابن جوزی، المنتظم، ج۵، ص۳۳۹، عماد الدین طبری، کامل بهائی (الکامل البهائی فی السقیفه)، ج۲، ص۲۸۱، ابن کثیر، همان، ج ۸، ص۱۹۲</ref>

#گزارش حصین بن عبدالرحمن از سعد بن عبیده که یاران امام(ع) را نزدیک به ۱۰۰ نفر دانسته است.<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۲۹۵، بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ص۴۲۴، شمس الدین ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۵، ص۱۵</ref>

#طبری از ابومخنف از قول [[زید بن علی]]، یاران امام(ع) را ۳۰۰ نفر نوشته است.<ref>شمس الدین ذهبی، ج ۵، ص۴۸۹. (ذیل حوادث سال ۱۲۱)</ref>.

#قاضی نعمان مغربی، کم‌تر از ۷۰ نفر را نیز گفته است.<ref>همان، ج۳، ص۱۵۴، ابوزید احمد بن سهل بلخی، البدء والتاریخ، ج۲، ص۲۴۱</ref>

#مسعودی نویسنده کتاب [[اثبات الوصیه]] ۶۱ نفر نوشته است.<ref>علی بن حسین مسعودی، اثبات الوصیه، ص۱۶۶</ref>

#خوارزمی (بنابر روایتی) ۱۱۴ نفر نوشته است.<ref>محمد بن ابی طالب حسینی موسوی، تسلیة المُجالس و زینة المَجالس، ج۲، ص۲۷۵، مجلسی، بحار الانوار، ج ۴۵، ص۴</ref>

#سبط ابن جوزی، ۱۴۵ نفر (۴۵ نفر سواره و ۱۰۰ نفر پیاده) نوشته است.<ref>تذکرة الخواص، ج۲، ص۱۶۰</ref>

#ابن حجر هیتمی (م ۹۷۴ ق)، بیش از ۸۰ نفر (هشتاد و چند نفر) نوشته است.<ref> الصواعق المحرقه، ص۱۹۷</ref>

 

۹-[[دانشنامه امام حسین (کتاب) |دانشنامه امام حسین(ع)]] آمار شهیدان کربلا را براساس منابع معتبر۱۵۵ نفردانسته است و بیشتر از این تعداد را دارای منابع معتبر نمی داند. <ref>محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام حسين عليه السلام بر پايه قرآن، حديث و تاریخ، ج۷، ص۲۹۱.</ref>

*افراد متفرقه: ۳ نفر.<ref>محمد سماوی، اِبصار العین فی انصار الحسین(علیه‌السلام)، ص۴۹ به بعد</ref>