Automoderated users، confirmed، protected، templateeditor
۵٬۴۰۱
ویرایش
شارع: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''شارِعْ''' یا '''شارع مُقدس''' وضعکننده [[احکام شرعی|حکم شرعی]] است و بر [[خدا|خداوند]] اطلاق میشود. درباره نسبت دادن عنوان «شارع» به [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] و [[امامان شیعه|امامان معصوم(ع)]] اختلاف نظر وجود دارد. عدهای از پژوهشگران دینی با تمسک به برخی از [[آیه|آیات قرآن]] و [[حدیث|روایات]] که طبق آن پیامبر چند حکم شرعی وضع کرده، اطلاق عنوان «شارع» را بر او صحیح دانستهاند. قائلان به شارع بودن پیامبر، معتقدند این مقام به امامان معصوم نیز واگذار شده و اطلاق عنوان «شارع» بر امامان معصوم نیز صحیح دانستهاند. | '''شارِعْ''' یا '''شارع مُقدس''' وضعکننده [[احکام شرعی|حکم شرعی]] است و بر [[خدا|خداوند]] اطلاق میشود. درباره نسبت دادن عنوان «شارع» به [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] و [[امامان شیعه|امامان معصوم(ع)]] اختلاف نظر وجود دارد. عدهای از پژوهشگران دینی با تمسک به برخی از [[آیه|آیات قرآن]] و [[حدیث|روایات]] که طبق آن پیامبر چند حکم شرعی وضع کرده، اطلاق عنوان «شارع» را بر او صحیح دانستهاند. قائلان به شارع بودن پیامبر، معتقدند این مقام به امامان معصوم نیز واگذار شده و اطلاق عنوان «شارع» بر امامان معصوم نیز صحیح دانستهاند. | ||
در مقابل، گروهی از عالمان با استناد به آیه ۵۷ سوره انعام که براساس آن، حکم منحصر در حکم خداوند دانسته شده، گفتهاند اصطلاح «شارع» اختصاص به خداوند دارد. آنان همچنین با استناد به برخی آیات و روایات گفتهاند پیامبر در تعیین هیچحکمی مستقل از [[وحی]] و [[الهام]] نبوده و به اراده خودش حکمی وضع نکرده است و وظیفه امامان معصوم، نه وضع و تعیین حکم شرعی؛ بلکه بیان و تبلیغ احکام موجود در [[قرآن]] و [[سنت|سنت پیامبر]] بوده است. | در مقابل، گروهی از عالمان با استناد به [[آیه ۵۷ سوره انعام]] که براساس آن، حکم منحصر در حکم خداوند دانسته شده، گفتهاند اصطلاح «شارع» اختصاص به خداوند دارد. آنان همچنین با استناد به برخی آیات و روایات گفتهاند پیامبر در تعیین هیچحکمی مستقل از [[وحی]] و [[الهام]] نبوده و به اراده خودش حکمی وضع نکرده است و وظیفه امامان معصوم، نه وضع و تعیین حکم شرعی؛ بلکه بیان و تبلیغ احکام موجود در [[قرآن]] و [[سنت|سنت پیامبر]] بوده است. | ||
«شارع» از اصطلاحات پرکاربرد در [[فقه]] و [[اصول فقه]] است و بدون آنکه در آیات و روایات آمده باشد، در سخنان [[مجتهد|فقیهان]]، در ضمن بسیاری از مسائل و موضوعات فقهی و اصولی به کار رفته است. | «شارع» از اصطلاحات پرکاربرد در [[فقه]] و [[اصول فقه]] است و بدون آنکه در آیات و روایات آمده باشد، در سخنان [[مجتهد|فقیهان]]، در ضمن بسیاری از مسائل و موضوعات فقهی و اصولی به کار رفته است. | ||
| خط ۳۷: | خط ۳۷: | ||
صاحب هدایة المسترشدین (محمدتقی اصفهانی) در رد شارع بودن پیامبر اسلام(ص) چنین گفته است: | صاحب هدایة المسترشدین (محمدتقی اصفهانی) در رد شارع بودن پیامبر اسلام(ص) چنین گفته است: | ||
*با توجه به آیه ۱۴۴ [[سوره بقره]]،{{یاد|«نگاههای انتظارآمیز تو را به سوی آسمان (برای تعیین قبله نهایی) میبینیم. اکنون تو را به سوی قبلهای که از آن خشنود باشی باز میگردانیم. پس روی خود را به سوی مسجد الحرام کن و هر جا باشید، روی خود را به سوی آن بگردانید و کسانی که کتاب آسمانی به آنها داده شده، بهخوبی میدانند این فرمانِ حقی است که از ناحیه پروردگارشان صادر شده و خداوند از اعمال آنها غافل نیست.» (سوره بقره، آیه ۱۴۴.)}} انتظار پیامبر از دریافت [[وحی]] برای [[تغییر قبله]]، بر عدم شارع بودن وی دلالت میکند؛ چرا که اگر پیامبر شارع بود، نیازی نبود که برای تغییر قبله منتظر پیام وحی باشد.<ref>اصفهانی، هدایة المسترشدین، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۴۰۹.</ref> | *با توجه به آیه ۱۴۴ [[سوره بقره]]،{{یاد|«نگاههای انتظارآمیز تو را به سوی آسمان (برای تعیین قبله نهایی) میبینیم. اکنون تو را به سوی قبلهای که از آن خشنود باشی باز میگردانیم. پس روی خود را به سوی مسجد الحرام کن و هر جا باشید، روی خود را به سوی آن بگردانید و کسانی که کتاب آسمانی به آنها داده شده، بهخوبی میدانند این فرمانِ حقی است که از ناحیه پروردگارشان صادر شده و خداوند از اعمال آنها غافل نیست.» (سوره بقره، آیه ۱۴۴.)}} انتظار پیامبر از دریافت [[وحی]] برای [[تغییر قبله]]، بر عدم شارع بودن وی دلالت میکند؛ چرا که اگر پیامبر شارع بود، نیازی نبود که برای تغییر قبله منتظر پیام وحی باشد.<ref>اصفهانی، هدایة المسترشدین، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۴۰۹.</ref> | ||
*برخی آیات و روایات دلالت دارند بر این که احکامی که پیامبر آورده از سوی خودش نیست؛ بلکه خداوند برای وی بیان کرده و برگرفته از وحی است.<ref>اصفهانی، هدایة المسترشدین، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۴۱۰-۴۱۱.</ref> البته اصفهانی میگوید: برای صحیح بودن اطلاق شارع بر پیامبر همین قدر کفایت میکند که گفته شود او احکام شرعی را نه مستقلاً؛ بلکه به واسطه تعلیم الهی بین مردم وضع کرده است.<ref>اصفهانی، هدایة المسترشدین، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۴۰۹.</ref> | *برخی آیات و روایات دلالت دارند بر این که احکامی که پیامبر آورده از سوی خودش نیست؛ بلکه خداوند برای وی بیان کرده و برگرفته از وحی است.<ref>اصفهانی، هدایة المسترشدین، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۴۱۰-۴۱۱.</ref> البته اصفهانی میگوید: برای صحیح بودن اطلاق شارع بر پیامبر همین قدر کفایت میکند که گفته شود او احکام شرعی را نه مستقلاً؛ بلکه به واسطه تعلیم الهی بین مردم وضع کرده است.<ref>اصفهانی، هدایة المسترشدین، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۴۰۹.</ref> | ||
بنا به نظر میرزا صادق آقا تبریزی اگر اصطلاح شارع به معنای کسی باشد که حکم شرعی وضع و تعیین میکند؛ در این صورت فقط بر خدا اطلاق میشود و از این جهت که شارع به معنای تبلیغکننده و دعوتکننده به شرع و یا به معنای صاحبِ شریعت باشد، در این معنا بر پیامبر اسلام(ص) نیز اطلاق میشود.<ref>مجتهد تبریزی، المقالات الغریة فی تحقیق المباحث الاصولیة، ۱۳۱۷ق، ص۲۸۹.</ref> | بنا به نظر میرزا صادق آقا تبریزی اگر اصطلاح شارع به معنای کسی باشد که حکم شرعی وضع و تعیین میکند؛ در این صورت فقط بر خدا اطلاق میشود و از این جهت که شارع به معنای تبلیغکننده و دعوتکننده به شرع و یا به معنای صاحبِ شریعت باشد، در این معنا بر پیامبر اسلام(ص) نیز اطلاق میشود.<ref>مجتهد تبریزی، المقالات الغریة فی تحقیق المباحث الاصولیة، ۱۳۱۷ق، ص۲۸۹.</ref> | ||
=== اذن داشتن پیامبر از طرف خداوند در ایجاد حکم === | ===اذن داشتن پیامبر از طرف خداوند در ایجاد حکم=== | ||
برای اثبات شارع بودن پیامبر به روایاتی در [[اصول کافی]]<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۶۶۰-۶۶۵.</ref> استناد شده که در آن پیامبر به اذن خداوند، حکم شرعی جعل (ایجاد) کرده است.<ref>سبحانی، ولایت تشریعی و تکوینی در قرآن مجید، ۱۳۸۵ش، ص۲۱-۲۲.</ref> از جمله در روایتی از [[امام صادق علیهالسلام|امام صادق(ع)]] آمده است که خداوند پنج [[نماز]] دو رکعتی را [[واجب]] کرد و پیامبر به اذن خدا به هر یک از نمازهای [[نماز ظهر|ظهر]]، [[نماز عصر|عصر]] و [[نماز عشاء|عشا]] دو رکعت و به [[نماز مغرب]] یک رکعت اضافه کرد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۶۶۳.</ref> خداوند [[روزه]] را در [[رمضان|ماه رمضان]] هر سال واجب کرد و پیامبر روزه [[شعبان|ماه شعبان]] و سه روز از هر ماه را [[مستحب]] کرد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۶۶۴.</ref> خداوند [[خمر]] را [[حرام]] کرد و رسول خدا هر نوشیدنی مستکنندهای (مُسکِر) را تحریم کرد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۶۶۴.</ref> | برای اثبات شارع بودن پیامبر به روایاتی در [[اصول کافی]]<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۶۶۰-۶۶۵.</ref> استناد شده که در آن پیامبر به اذن خداوند، حکم شرعی جعل (ایجاد) کرده است.<ref>سبحانی، ولایت تشریعی و تکوینی در قرآن مجید، ۱۳۸۵ش، ص۲۱-۲۲.</ref> از جمله در روایتی از [[امام صادق علیهالسلام|امام صادق(ع)]] آمده است که خداوند پنج [[نماز]] دو رکعتی را [[واجب]] کرد و پیامبر به اذن خدا به هر یک از نمازهای [[نماز ظهر|ظهر]]، [[نماز عصر|عصر]] و [[نماز عشاء|عشا]] دو رکعت و به [[نماز مغرب]] یک رکعت اضافه کرد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۶۶۳.</ref> خداوند [[روزه]] را در [[رمضان|ماه رمضان]] هر سال واجب کرد و پیامبر روزه [[شعبان|ماه شعبان]] و سه روز از هر ماه را [[مستحب]] کرد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۶۶۴.</ref> خداوند [[خمر]] را [[حرام]] کرد و رسول خدا هر نوشیدنی مستکنندهای (مُسکِر) را تحریم کرد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۶۶۴.</ref> | ||
==== نقد و بررسی ==== | ====نقد و بررسی==== | ||
نسبت به این روایات دیدگاههای مختلفی ذکر شده است: | نسبت به این روایات دیدگاههای مختلفی ذکر شده است: | ||
*[[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] در کتاب [[مرآة العقول (کتاب)|مرآة العقول]] گفته است، تعیین این امور از سوی پیامبر نشاندهنده کرامت و شرافت او نزد خداوند بوده و اصل وضع و تعیین احکام بهواسطه [[وحی تشریعی|وحی]] و الهام بوده و چنین نیست که خداوند وضع و ایجاد احکام شرعی را به پیامبر واگذار کرده باشد که او به اراده خود هر آنچه را بخواهد [[حرام]] و یا [[حلال]] اعلام کند.<ref>مجلسی، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۱۴۴-۱۴۵.</ref> | *[[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] در کتاب [[مرآة العقول (کتاب)|مرآة العقول]] گفته است، تعیین این امور از سوی پیامبر نشاندهنده کرامت و شرافت او نزد خداوند بوده و اصل وضع و تعیین احکام بهواسطه [[وحی تشریعی|وحی]] و الهام بوده و چنین نیست که خداوند وضع و ایجاد احکام شرعی را به پیامبر واگذار کرده باشد که او به اراده خود هر آنچه را بخواهد [[حرام]] و یا [[حلال]] اعلام کند.<ref>مجلسی، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۱۴۴-۱۴۵.</ref> | ||
*بنا به نظر [[جعفر سبحانی]] (مرجع تقلید شیعه و از مدرسان حوزه علمیه قم) طبق این روایت، کار پیامبر جز یک درخواست، به ضمیمه انتظار برای تصویب این درخواست، چیز دیگری نبوده است و یا این که این موارد از اختیارات انگشتشماری بوده که خداوند به پیامبر داده است.<ref>سبحانی، ولایت تشریعی و تکوینی در قرآن مجید، ۱۳۸۵ش، ص۲۱.</ref> | *بنا به نظر [[جعفر سبحانی]] (مرجع تقلید شیعه و از مدرسان حوزه علمیه قم) طبق این روایت، کار پیامبر جز یک درخواست، به ضمیمه انتظار برای تصویب این درخواست، چیز دیگری نبوده است و یا این که این موارد از اختیارات انگشتشماری بوده که خداوند به پیامبر داده است.<ref>سبحانی، ولایت تشریعی و تکوینی در قرآن مجید، ۱۳۸۵ش، ص۲۱.</ref> | ||
*[[ناصر مکارم شیرازی]] با توجه به این روایات، شارع بودن پیامبر را به نحو اجمال و در این موارد خاص ثابت دانسته و معتقد است از آنجا که تعیین این احکام از جانب پیامبر به اذن و امضای خداوند بوده است، پس با واحد بودن شارع یا اختصاص داشتن شارع برای خداوند منافاتی ندارد.<ref>مکارم شیرازی، بحوث فقهیة هامة، ۱۳۸۰ش، ص۵۳۶.</ref> | *[[ناصر مکارم شیرازی]] با توجه به این روایات، شارع بودن پیامبر را به نحو اجمال و در این موارد خاص ثابت دانسته و معتقد است از آنجا که تعیین این احکام از جانب پیامبر به اذن و امضای خداوند بوده است، پس با واحد بودن شارع یا اختصاص داشتن شارع برای خداوند منافاتی ندارد.<ref>مکارم شیرازی، بحوث فقهیة هامة، ۱۳۸۰ش، ص۵۳۶.</ref> | ||
| خط ۵۶: | خط ۵۶: | ||
یکی از روایاتی که مورد استناد گرفته است روایتی است که در آن [[امام علی(ع)]] به غیر از موارد نُهگانهای{{یاد| به گفته [[صاحب جواهر]] از ضروریات فقه این است که زکات در این ۹ مورد واجب میشود: گندم، جو، کشمش، خرما، شتر، گاو، گوسفند، طلا و نقره. (نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۵، ص۶۵.)}} که در عصر پیامبر [[زکات]] آنها واجب بود، برای اسب نجیب چراکننده، در هر سال دو دینار و برای هر قاطر یک دینار وضع کرد.<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۲ق، ج۹، ص۷۷-۷۹.</ref> همچنین روایتی که براساس آن [[امام جواد علیهالسلام|امام جواد(ع)]] غیر از موارد هفتگانهای{{یاد| از نظر فقهای شیعه خمس به این امور تعلق میگیرد: غنیمت جنگی، مال حلال مخلوط به حرام، معدن، گنج، منفعت و درآمد از کسب و کار، جواهری که بهواسطه غواصی از دریا بهدست میآید و زمینی که [[کافر ذمی]] از مسلمان میخرد. (نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۶، ص۵.)}} که [[خمس]] به آنها تعلق میگیرد، در برههای آن را در طلا و نقره نیز [[واجب]] کرد.<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۲ق، ج۹، ص۵۰۱-۵۰۲.</ref> از این روایات استفاده شده که علاوه بر پیامبر، امامان معصوم نیز شارع بوده و میتوانستهاند حکم شرعی وضع کنند.<ref>بحرانی، حدائق الناضرة، مؤسسة النشر الاسلامی، ج۱۲، ص۳۵۶-۳۵۷؛ مجلسی اصفهانی، ولایة الاولیاء، ۱۳۹۵ق، ص۶۲-۶۴.</ref> | یکی از روایاتی که مورد استناد گرفته است روایتی است که در آن [[امام علی(ع)]] به غیر از موارد نُهگانهای{{یاد| به گفته [[صاحب جواهر]] از ضروریات فقه این است که زکات در این ۹ مورد واجب میشود: گندم، جو، کشمش، خرما، شتر، گاو، گوسفند، طلا و نقره. (نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۵، ص۶۵.)}} که در عصر پیامبر [[زکات]] آنها واجب بود، برای اسب نجیب چراکننده، در هر سال دو دینار و برای هر قاطر یک دینار وضع کرد.<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۲ق، ج۹، ص۷۷-۷۹.</ref> همچنین روایتی که براساس آن [[امام جواد علیهالسلام|امام جواد(ع)]] غیر از موارد هفتگانهای{{یاد| از نظر فقهای شیعه خمس به این امور تعلق میگیرد: غنیمت جنگی، مال حلال مخلوط به حرام، معدن، گنج، منفعت و درآمد از کسب و کار، جواهری که بهواسطه غواصی از دریا بهدست میآید و زمینی که [[کافر ذمی]] از مسلمان میخرد. (نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۶، ص۵.)}} که [[خمس]] به آنها تعلق میگیرد، در برههای آن را در طلا و نقره نیز [[واجب]] کرد.<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۲ق، ج۹، ص۵۰۱-۵۰۲.</ref> از این روایات استفاده شده که علاوه بر پیامبر، امامان معصوم نیز شارع بوده و میتوانستهاند حکم شرعی وضع کنند.<ref>بحرانی، حدائق الناضرة، مؤسسة النشر الاسلامی، ج۱۲، ص۳۵۶-۳۵۷؛ مجلسی اصفهانی، ولایة الاولیاء، ۱۳۹۵ق، ص۶۲-۶۴.</ref> | ||
==== مخالفان ==== | ====مخالفان==== | ||
[[حسن بن زینالدین عاملی]] (صاحب [[معالم الدین و ملاذ المجتهدین (کتاب)|معالم]]، متوفای: [[سال ۱۰۱۱ هجری قمری|۱۰۱۱ق]]) در ردّ شارع بودن امامان معصوم، آنان را نگهبانان علم دین و حافظان شریعت پیامبر دانسته است که احکام و تعالیم آن را تغییر نمیدهند.<ref>عاملی، منتقی الجمان، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۴۳۹.</ref> همچنین گروهی از [[مجتهد|فقیهان]] و [[تفسیر قرآن|مفسران]] شیعه بر این باورند که پیش از رحلت پیامبر دین کامل شده و لازمه اکمال دین، بیان همه احکام شرعی در قرآن و سنت پیامبر است، بنابراین وظیفه امامان معصوم نه تعیین حکم شرعی؛ بلکه بیان و تفصیل این احکام بوده است.<ref>طباطبایی، حاشیة الکفایة، ۱۴۰۲ق، ج۲، ص۲۹۵؛ صدر، بحوث فی علم الاصول، ۱۴۱۷ق، ج۷، ص۳۰؛ مکارم شیرازی، بحوث فقهیة هامة، ۱۳۸۰ش، ص۵۳۶.</ref> | [[حسن بن زینالدین عاملی]] (صاحب [[معالم الدین و ملاذ المجتهدین (کتاب)|معالم]]، متوفای: [[سال ۱۰۱۱ هجری قمری|۱۰۱۱ق]]) در ردّ شارع بودن امامان معصوم، آنان را نگهبانان علم دین و حافظان شریعت پیامبر دانسته است که احکام و تعالیم آن را تغییر نمیدهند.<ref>عاملی، منتقی الجمان، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۴۳۹.</ref> همچنین گروهی از [[مجتهد|فقیهان]] و [[تفسیر قرآن|مفسران]] شیعه بر این باورند که پیش از رحلت پیامبر دین کامل شده و لازمه اکمال دین، بیان همه احکام شرعی در قرآن و سنت پیامبر است، بنابراین وظیفه امامان معصوم نه تعیین حکم شرعی؛ بلکه بیان و تفصیل این احکام بوده است.<ref>طباطبایی، حاشیة الکفایة، ۱۴۰۲ق، ج۲، ص۲۹۵؛ صدر، بحوث فی علم الاصول، ۱۴۱۷ق، ج۷، ص۳۰؛ مکارم شیرازی، بحوث فقهیة هامة، ۱۳۸۰ش، ص۵۳۶.</ref> | ||
| خط ۶۳: | خط ۶۳: | ||
از نظر [[محمدتقی رازی اصفهانی|محمدتقی اصفهانی]] (صاحب هدایة المسترشدین) لغت «شَرَعَ» گاهی به معنای «سَنَّ» یعنی در معنای «بیان کردن» بهکار رفته<ref>برای نمونه نگاه کنید به طریحی، مجمع البحرین، ذیل واژه «شرع».</ref> و از آنجا که امامان معصوم، تبیینکننده احکام شرعی بودهاند، پس اصطلاح شارع با این معنا بر آنان صدق میکند.<ref>اصفهانی، هدایة المسترشدین، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۴۰۹.</ref> | از نظر [[محمدتقی رازی اصفهانی|محمدتقی اصفهانی]] (صاحب هدایة المسترشدین) لغت «شَرَعَ» گاهی به معنای «سَنَّ» یعنی در معنای «بیان کردن» بهکار رفته<ref>برای نمونه نگاه کنید به طریحی، مجمع البحرین، ذیل واژه «شرع».</ref> و از آنجا که امامان معصوم، تبیینکننده احکام شرعی بودهاند، پس اصطلاح شارع با این معنا بر آنان صدق میکند.<ref>اصفهانی، هدایة المسترشدین، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۴۰۹.</ref> | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانوشت}} | {{پانوشت}} | ||
== یادداشت == | ==یادداشت== | ||
{{یادداشتها}} | {{یادداشتها}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||