Automoderated users، confirmed، protected، templateeditor
۳٬۰۳۱
ویرایش
خطبه شقشقیه: تفاوت میان نسخه‌ها
←معرفی و جایگاه
P.motahari (بحث | مشارکتها) |
|||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ جعبه اطلاعات روایت | {{جعبه اطلاعات روایت | ||
| عنوان = خطبه شقشقیه | | عنوان = خطبه شقشقیه | ||
| تصویر = | | تصویر = | ||
| خط ۱۸: | خط ۱۸: | ||
مسئله خلافت، اوضاع سیاسی عصر سه خلیفه اول، علت [[سکوت ۲۵ ساله|سکوت ۲۵ ساله امام]]، انگیزه‌های پذیرش خلافت، گروه‌های سیاسی عصر امام علی و دلایل انحراف آنها از دین از مباحث اصلی این خطبه است که در اواخر [[سال ۳۸ هجری قمری|سال ۳۸]] یا اوایل [[سال ۳۹ هجری قمری|سال ۳۹ق]] ایراد شده است. علاوه بر ترجمه‌ها و شرح‌های کامل نهج البلاغه، شرح‌های اختصاصی نیز بر خطبه شقشقیه به زبان فارسی و عربی نوشته شده که از جمله آنها می‌توان به شرح الخطبة الشقشقیة تألیف محمدرضا حکیمی و آهی سوزان اثر علی‌اصغر رضوانی اشاره کرد. | مسئله خلافت، اوضاع سیاسی عصر سه خلیفه اول، علت [[سکوت ۲۵ ساله|سکوت ۲۵ ساله امام]]، انگیزه‌های پذیرش خلافت، گروه‌های سیاسی عصر امام علی و دلایل انحراف آنها از دین از مباحث اصلی این خطبه است که در اواخر [[سال ۳۸ هجری قمری|سال ۳۸]] یا اوایل [[سال ۳۹ هجری قمری|سال ۳۹ق]] ایراد شده است. علاوه بر ترجمه‌ها و شرح‌های کامل نهج البلاغه، شرح‌های اختصاصی نیز بر خطبه شقشقیه به زبان فارسی و عربی نوشته شده که از جمله آنها می‌توان به شرح الخطبة الشقشقیة تألیف محمدرضا حکیمی و آهی سوزان اثر علی‌اصغر رضوانی اشاره کرد. | ||
== معرفی و جایگاه == | ==معرفی و جایگاه== | ||
خطبه شِقشِقیّه از مشهورترین [[فهرست خطبه‌های نهج البلاغه|خطبه‌های | خطبه شِقشِقیّه از مشهورترین [[فهرست خطبه‌های نهج البلاغه|خطبه‌های نهج‌البلاغه]] است<ref>شیخ مفید، الجَمَل، ۱۳۷۱ش، ص۱۲۶.</ref> که [[شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|سنی]] آن را نقل کرده‌اند.<ref>حکیمی، شرح الخطبة الشقشقیة، ۱۴۰۲ق، ص۱۲۶.</ref> این خطبه را از مهم‌ترین خطبه‌های نهج‌البلاغه دانسته‌اند؛ چون در آن، مسائل مربوط به [[خلافت|خلافت پیامبر(ص)]]، به صورت صریح بیان شده است.<ref>مکارم شیرازی، پیام امام(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۳۱۸.</ref> از آنجا که [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] در این خطبه از خلیفه‌شدن خلفای پیش از خود شکایت می‌کند،، این خطبه از خطبه‌های بحث‌برانگیز [[نهج البلاغه|نهج‌البلاغه]] شده است؛<ref>ابن‌میثم بحرانی، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۵۱.</ref> چراکه موضع‌گیری صریح امام علی(ع) درباره مسئله خلافت پیامبر(ص)، برخی شبهات اهل‌سنت درباره این خطبه را پدید آورده <ref>مکارم شیرازی، پیام امام(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۳۱۸.</ref> و سبب شده برخی سنی‌مذهبان، نه تنها این خطبه، بلکه درستی کل نهج‌البلاغه را انکار کنند.<ref>حکیمی، شرح الخطبة الشقشقیة، ۱۴۰۲ق، ص۱۲۶.</ref> | ||
در این خطبه، دوره کامل تاریخ [[خلفای سه‌گانه|سه خلیفه نخست]] از نگاه امام(ع) بیان می‌شود. محور اصلی این خطبه مسئله خلافت، اوضاع سیاسی عصر سه خلیفه اول، علت [[سکوت ۲۵ ساله|سکوت | در این خطبه، دوره کامل تاریخ [[خلفای سه‌گانه|سه خلیفه نخست]] از نگاه امام(ع) بیان می‌شود. محور اصلی این خطبه مسئله خلافت، اوضاع سیاسی عصر سه خلیفه اول، علت [[سکوت ۲۵ ساله|سکوت ۲۵ساله امام]]، انگیزه‌های پذیرش خلافت، گروه‌های سیاسی عصر امام علی و دلایل انحراف آنها از دین است.<ref>نگاه کنید به: نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، ۱۴۱۴ق، خطبه ۳، ص۴۸-۵۰.</ref> این خطبه را به اعتبار بخشی از کلام امام (تِلْکَ شِقْشِقَةٌ هَدَرَتْ ثُمَّ قَرَّتْ) شِقشِقیه (شِقشِقه یعنی شعله آتشى که از دل زبانه کشد)<ref>مکارم شیرازی، پیام امام(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۳۱۸.</ref> و به اعتبار جمله نخستینِ آن (واللّهِ لَقَدْ تَقَمَّصَها فلان) «مُقَمِّصه» (تَقَمُّص یعنی لباس‌پوشیدن) نامیده‌اند.<ref>بیهقی، معارج نهج البلاغه، ۱۴۰۹ق، بخش۲، ص۸۰.</ref> | ||
بر اساس نقل [[عبدالله بن عباس|ابن‌عباس]]، امام(ع) این خطبه را با آمدن نامه‌ای قطع کرد و دیگر آن را ادامه نداد. مطابق این نقل، ابن‌عباس در طول عمر خود بر قطع هیچ کلامی مانند این | بر اساس نقل [[عبدالله بن عباس|ابن‌عباس]]، امام(ع) این خطبه را با آمدن نامه‌ای قطع کرد و دیگر آن را ادامه نداد. مطابق این نقل، ابن‌عباس در طول عمر خود بر قطع هیچ کلامی مانند این خطبه متأسف نشده است.<ref>نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، ۱۴۱۴ق، خطبه ۳، ص۵۰.</ref> [[سید عبدالزهراء الحسینی الخطیب]]، مؤلف [[مصادر نهج البلاغة و اسانیده (کتاب)|مصادر نهج البلاغة و اسانیده]] معتقد است فردی که سخنان امام علی(ع) را قطع کرد، فردی جاهل یا فردی منافق بود که مانع شد امام(ع) مقصود خود را بیان کند.<ref>الحسینی الخطیب، مصادر نهج البلاغة و اسانیده، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۳۵.</ref> | ||
{{جدول واکنش‌گرا/شروع}} | {{جدول واکنش‌گرا/شروع}} | ||
| خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
{{جدول واکنش‌گرا/پایان}} | {{جدول واکنش‌گرا/پایان}} | ||
== اعتبار خطبه == | ==اعتبار خطبه== | ||
خطبه شقشقیه در کتاب‌های مختلف حدیثی ذکر شده است<ref>برای دیدن منابع این حدیث نگاه کنید به: دشتی، اسناد و مدارک نهج البلاغه، ۱۳۷۸ش، ص۶۱-۶۳.</ref> و برخی محققان با تکیه بر اسناد متعدد آن، این خطبه را قابل اعتماد<ref>ابن‌میثم بحرانی، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۵۲.</ref> و برخی دیگر [[حدیث متواتر|متواتر]] دانسته‌اند.<ref>ابن‌میثم بحرانی، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۵۱.</ref> با این حال به نظر [[ابن‌میثم بحرانی]] (از شارحان نهج البلاغه) اگر چه شکایت امام علی(ع) از سه خلیفه پیشین، به [[تواتر معنوی]] ثابت شده است، اما نمی‌توان ادعا کرد الفاظ این خطبه، [[تواتر لفظی]] دارد.<ref>ابن‌میثم بحرانی، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۵۲.</ref> | خطبه شقشقیه در کتاب‌های مختلف حدیثی ذکر شده است<ref>برای دیدن منابع این حدیث نگاه کنید به: دشتی، اسناد و مدارک نهج البلاغه، ۱۳۷۸ش، ص۶۱-۶۳.</ref> و برخی محققان با تکیه بر اسناد متعدد آن، این خطبه را قابل اعتماد<ref>ابن‌میثم بحرانی، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۵۲.</ref> و برخی دیگر [[حدیث متواتر|متواتر]] دانسته‌اند.<ref>ابن‌میثم بحرانی، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۵۱.</ref> با این حال به نظر [[ابن‌میثم بحرانی]] (از شارحان نهج البلاغه) اگر چه شکایت امام علی(ع) از سه خلیفه پیشین، به [[تواتر معنوی]] ثابت شده است، اما نمی‌توان ادعا کرد الفاظ این خطبه، [[تواتر لفظی]] دارد.<ref>ابن‌میثم بحرانی، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۵۲.</ref> | ||
| خط ۴۴: | خط ۴۴: | ||
{{همچنین ببینید|غصب خلافت}} | {{همچنین ببینید|غصب خلافت}} | ||
== زمان و مکان ایراد خطبه == | ==زمان و مکان ایراد خطبه== | ||
به گفته محققان امام(ع) این خطبه را در اواخر عمر خود (اواخر [[سال ۳۸ هجری قمری|سال ۳۸]] یا اوایل [[سال ۳۹ هجری قمری|سال ۳۹ق]]) بیان کرده است؛<ref>جعفری، پرتوی از نهج البلاغه، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۱۲۸.</ref> چون در این خطبه، خلافت سه خلیفه پیشین نقد شده و به جنگ با [[ناکثین]] (واقع شده در سال ۳۶ق<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۸۲.</ref>)، [[قاسطین]] (واقع شده در سال ۳۷ق<ref>ابن‌مزاحم، وقعة صفین، ۱۳۸۲ق، ص۲۰۲.</ref>) و [[مارقین]] (واقع شده در سال ۳۸ق<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۴ق، ج۲، ص۳۶۲.</ref>) اشاره شده است.<ref>خویی، منهاج البراعه، ۱۴۰۰ق، ج۳، ص۳۲.</ref> | به گفته محققان امام(ع) این خطبه را در اواخر عمر خود (اواخر [[سال ۳۸ هجری قمری|سال ۳۸]] یا اوایل [[سال ۳۹ هجری قمری|سال ۳۹ق]]) بیان کرده است؛<ref>جعفری، پرتوی از نهج البلاغه، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۱۲۸.</ref> چون در این خطبه، خلافت سه خلیفه پیشین نقد شده و به جنگ با [[ناکثین]] (واقع شده در سال ۳۶ق<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۸۲.</ref>)، [[قاسطین]] (واقع شده در سال ۳۷ق<ref>ابن‌مزاحم، وقعة صفین، ۱۳۸۲ق، ص۲۰۲.</ref>) و [[مارقین]] (واقع شده در سال ۳۸ق<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۴ق، ج۲، ص۳۶۲.</ref>) اشاره شده است.<ref>خویی، منهاج البراعه، ۱۴۰۰ق، ج۳، ص۳۲.</ref> | ||
مطابق برخی نقل‌ها امام(ع) این خطبه را در «رُحْبه»<ref>مفید، ارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۸۷؛ قطب راوندی، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۱۳۳.</ref> (یکی از محله‌های کوفه، یا یک آبادی در فاصله هشت فرسخی کوفه<ref>مکارم شیرازی، پیام امام(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۳۱۹.</ref>) یا بر منبر مسجد کوفه خوانده است.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۴، ص۳۴۵.</ref> در برخی روایت‌ها نیز تنها به ذکر خطبه بسنده شده و مطلبی درباره مکان خطبه نیامده است.<ref>شیخ صدوق، معانی الاخبار، ۱۴۰۳ق، ص۳۶۱-۳۶۲.</ref> | مطابق برخی نقل‌ها امام(ع) این خطبه را در «رُحْبه»<ref>مفید، ارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۸۷؛ قطب راوندی، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۱۳۳.</ref> (یکی از محله‌های کوفه، یا یک آبادی در فاصله هشت فرسخی کوفه<ref>مکارم شیرازی، پیام امام(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۳۱۹.</ref>) یا بر منبر مسجد کوفه خوانده است.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۴، ص۳۴۵.</ref> در برخی روایت‌ها نیز تنها به ذکر خطبه بسنده شده و مطلبی درباره مکان خطبه نیامده است.<ref>شیخ صدوق، معانی الاخبار، ۱۴۰۳ق، ص۳۶۱-۳۶۲.</ref> | ||
== شرح‌ها == | ==شرح‌ها== | ||
[[پرونده:شرح الخطبة الشقشقیة.jpg|بندانگشتی|کتاب «شرح الخطبة الشقشقیة» تألیف محمدرضا حکیمی]] | [[پرونده:شرح الخطبة الشقشقیة.jpg|بندانگشتی|کتاب «شرح الخطبة الشقشقیة» تألیف محمدرضا حکیمی]] | ||
علاوه بر شرح و ترجمه خطبه شقشقیه در ترجمه‌ها و شرح‌هایی که به صورت کامل بر نهج البلاغه نوشته شده، شرح‌های اختصاصی نیز بر این خطبه به زبان فارسی و عربی نوشته شده است<ref>برای دیدن آثار دیگر نگاه کنید به: استادی، کتابنامه نهج البلاغه، ۱۳۵۹ش، ص۲۱-۲۳ و ۳۲–۳۳.</ref> که برخی از آنها عبارتند از: | علاوه بر شرح و ترجمه خطبه شقشقیه در ترجمه‌ها و شرح‌هایی که به صورت کامل بر نهج البلاغه نوشته شده، شرح‌های اختصاصی نیز بر این خطبه به زبان فارسی و عربی نوشته شده است<ref>برای دیدن آثار دیگر نگاه کنید به: استادی، کتابنامه نهج البلاغه، ۱۳۵۹ش، ص۲۱-۲۳ و ۳۲–۳۳.</ref> که برخی از آنها عبارتند از: | ||
* «شرح الخطبة الشقشقیة» تألیف محمدرضا حکیمی؛ این کتاب را مؤسسه الوفاء بیروت در سال ۱۴۰۲ق، در ۴۲۸ صفحه منتشر کرده است.<ref>حکیمی، شرح الخطبة الشقشقیة، ۱۴۰۲ق، شناسنامه کتاب.</ref> | *«شرح الخطبة الشقشقیة» تألیف محمدرضا حکیمی؛ این کتاب را مؤسسه الوفاء بیروت در سال ۱۴۰۲ق، در ۴۲۸ صفحه منتشر کرده است.<ref>حکیمی، شرح الخطبة الشقشقیة، ۱۴۰۲ق، شناسنامه کتاب.</ref> | ||
* «الشقشقیة» به قلم عبدالرسول غفاری؛ در این اثر خطبه شقشقیه در ۹ فصل شرح داده شده است.<ref>غفاری، الشقشقیه، ۱۴۳۲ق، صفحه فهرست کتاب.</ref> این کتاب در سال ۱۴۳۲ق به کوشش انتشارات دار الولاء بیروت در ۲۳۷ صفحه منتشر شده است.<ref>غفاری، الشقشقیه، ۱۴۳۲ق، صفحه شناسنامه کتاب.</ref> | *«الشقشقیة» به قلم عبدالرسول غفاری؛ در این اثر خطبه شقشقیه در ۹ فصل شرح داده شده است.<ref>غفاری، الشقشقیه، ۱۴۳۲ق، صفحه فهرست کتاب.</ref> این کتاب در سال ۱۴۳۲ق به کوشش انتشارات دار الولاء بیروت در ۲۳۷ صفحه منتشر شده است.<ref>غفاری، الشقشقیه، ۱۴۳۲ق، صفحه شناسنامه کتاب.</ref> | ||
* «النقد السدید علی شرح الشقشقیة العلویة بإبن‌ابی‌الحدید» تألیف محسن الشیخ حسن آل‌کریم البزونی؛ این کتاب را که [[آقابزرگ تهرانی]]، سید محمدصادق آل‌بحرالعلوم و سید محمدمهدی موسوی اصفهانی بر آن تقریظ نوشته‌اند، به کوشش مطبعة النجف در سال ۱۳۸۳ق در ۳۲۴ صفحه منتشر شده است.<ref>آل‌کریم البزونی، النقد السدید، ۱۳۸۳ق، صفحه شناسنامه کتاب.</ref> | *«النقد السدید علی شرح الشقشقیة العلویة بإبن‌ابی‌الحدید» تألیف محسن الشیخ حسن آل‌کریم البزونی؛ این کتاب را که [[آقابزرگ تهرانی]]، سید محمدصادق آل‌بحرالعلوم و سید محمدمهدی موسوی اصفهانی بر آن تقریظ نوشته‌اند، به کوشش مطبعة النجف در سال ۱۳۸۳ق در ۳۲۴ صفحه منتشر شده است.<ref>آل‌کریم البزونی، النقد السدید، ۱۳۸۳ق، صفحه شناسنامه کتاب.</ref> | ||
* «اثبات الوصیة فی شرح الخطبة الشقشقیة» نوشته اسماعیل ابراهیم الحریری؛ این کتاب را انتشارات دار الولاء بیروت در سال ۱۴۲۴ق در ۶۳۲ صفحه منتشر کرده است.<ref>الحریری، اثبات الوصیة فی شرح الخطبه الشقشقیه، ۱۴۲۴ق، شناسنامه کتاب.</ref> | *«اثبات الوصیة فی شرح الخطبة الشقشقیة» نوشته اسماعیل ابراهیم الحریری؛ این کتاب را انتشارات دار الولاء بیروت در سال ۱۴۲۴ق در ۶۳۲ صفحه منتشر کرده است.<ref>الحریری، اثبات الوصیة فی شرح الخطبه الشقشقیه، ۱۴۲۴ق، شناسنامه کتاب.</ref> | ||
* «آهی سوزان؛ شرحی بر خطبه شقشقیه» اثر علی‌اصغر رضوانی؛ این کتاب را انتشارات دلیل ما، در سال ۱۳۸۹ش در ۲۸۶ صفحه منتشر کرده است.<ref>رضوانی، آهی سوزان، ۱۳۸۹ش، صفحه شناسنامه.</ref> | *«آهی سوزان؛ شرحی بر خطبه شقشقیه» اثر علی‌اصغر رضوانی؛ این کتاب را انتشارات دلیل ما، در سال ۱۳۸۹ش در ۲۸۶ صفحه منتشر کرده است.<ref>رضوانی، آهی سوزان، ۱۳۸۹ش، صفحه شناسنامه.</ref> | ||
== متن و ترجمه خطبه شقشقیه == | ==متن و ترجمه خطبه شقشقیه== | ||
'''وَ مِنْ خُطْبَةٍ لَهُ علیه‌السلام وَ هِی الْمَعْرُوفَةُ بِالشِّقْشِقِیة''' | '''وَ مِنْ خُطْبَةٍ لَهُ علیه‌السلام وَ هِی الْمَعْرُوفَةُ بِالشِّقْشِقِیة''' | ||
{{متن و ترجمه خطبه شقشقیه}} | {{متن و ترجمه خطبه شقشقیه}} | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانوشت}} | {{پانوشت}} | ||
== منابع == | ==منابع== | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* آل‌کریم البزونی، محسن الشیخ حسن، النقد السدید علی شرح الخطبة الشقشقیة العلویة لإبن‌أبی‌الحدید، نجف، مطبعة النجف، ۱۳۸۳ق. | * آل‌کریم البزونی، محسن الشیخ حسن، النقد السدید علی شرح الخطبة الشقشقیة العلویة لإبن‌أبی‌الحدید، نجف، مطبعة النجف، ۱۳۸۳ق. | ||
| خط ۹۵: | خط ۹۵: | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
== پیوند به بیرون == | ==پیوند به بیرون== | ||
* [http://rch.ac.ir/article/Details?id=8649 دانشنامه جهان اسلام] | *[http://rch.ac.ir/article/Details?id=8649 دانشنامه جهان اسلام] | ||
* [http://www.ensani.ir/storage/Files/20101027184243-74.pdf تأملی در خطبه شقشقیه و فرجام آن] | *[http://www.ensani.ir/storage/Files/20101027184243-74.pdf تأملی در خطبه شقشقیه و فرجام آن] | ||
{{نهج البلاغه}} | {{نهج البلاغه}} | ||