خطبه فدکیه: تفاوت میان نسخه‌ها

به گفته [[عبدالله جوادی آملی]]، از [[فهرست مراجع تقلید شیعه|مراجع تقلید شیعه]]، خطبه‌هایی مانند خطبه حضرت زهرا(س) باید به عنوان درس رسمی در [[حوزه علمیه|حوزه‌های علمیه]] تدریس شود.<ref>«جوادی آملی: علم‌ها را از هیات‌ها بردارید»، تابناک.</ref>  

{{اصلی|ماجرای فدک|فدک|نحن معاشر الانبیاء لا نورث}}

پس از وفات [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]]، [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] با انتساب [[حدیث|حدیثی]] به [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]]، مدعی شد [[نحن معاشر الانبیاء لا نورث|پیامبران ارث نمی‌گذارند]]؛<ref>بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۵۶م، ص۴۰ و ۴۱.</ref> ازاین‌رو [[فدک|دهکده فدک]] را که پیامبر(ص) پس از نزول آیه «وَآتِ ذَا الْقُرْ‌بَیٰ حَقَّهُ؛ و حق خویشاوند را بده»<ref>سوره اسراء، آیه۲۶.</ref> به [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمه(س)]] بخشیده بود<ref> شیخ طوسی، التبیان،‌ دار احیاء التراث العربی، ج۶، ص۴۶۸؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۶، ص۶۳۳-۶۳۴: حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج‌۱، ص۴۳۸-۴۳۹؛ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۱۷۷.</ref> و در دست فاطمه بود<ref>طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۹۱؛ سید جعفر مرتضی، الصحیح من سیرة النبی، ۱۴۲۶ق، ج۱۸، ص۲۴۱.</ref> را به نفع [[خلافت]] مصادره کرد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۴۳؛ شیخ مفید، المقنعة، ۱۴۱۰ق، ص۲۸۹ و ۲۹۰.</ref> فاطمه(س) برای اثبات اینکه فدک ارث نبوده و بخشش است، [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] و [[ام ایمن|ام‌ایمن]] را بر این سخنش شاهد آورد.<ref> حلبی، السیرة الحلبیة، ۱۹۷۱م، ج۳، ص۵۱۲.</ref> بنا به نقلی، ابوبکر در برگه‌ای ملکیت فاطمه بر فدک را تأیید کرد؛ اما [[عمر بن خطاب|عمر بن خطاب]] آن برگه را پاره کرد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۴۳؛ حلبی، السیرة الحلبیة، ۱۹۷۱م، ج۳، ص۵۱۲.</ref> بنابر برخی منابع [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] ابوبکر شاهدان فاطمه را نپذیرفت و دو مرد را برای شهادت طلبید.<ref>بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۵۶م، ص۴۰.</ref> به گفته [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی]] از مراجع تقلید شیعه، خلفا فدک را مصادره کردند تا این منبع اقتصادی مایه قدرت امام علی و خاندانش نشود.<ref>مکارم شیرازی، پیام امیرالمؤمنین، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۲۰۲.</ref>  

[[سید محمدباقر صدر]] در کتاب [[فدک فی التاریخ (کتاب)|فدک فی التاریخ]] معتقد است مطالبه فدک یک مسئله شخصی و نزاع مادی نبوده است بلکه نوعی اعلام مخالفت علیه حاکمیت وقت و نامشروع دانستن بنیان‌های حاکمیت یعنی [[واقعه سقیفه بنی‌ساعده|سقیفه]] بود.<ref> صدر، فدک‌ فی‌ التاریخ‌، ۱۴۱۵ق، ص۶۳-۶۶.</ref> او مطالبه فدک را نقطه آغاز نهضت حضرت فاطمه(س) علیه حاکمیت و یکی از مراحل دفاع او از [[امامت]] و [[ولایت]] می‌داند.<ref>صدر، فدک‌ فی‌ التاریخ‌،۱۴۱۵ق، ص۱۱۳-۱۱۷.</ref> فاطمه(س) هم وقتی مطالبه فدک را بی‌ثمر دید، به همراه جمعی از زنان خویشاوندش به [[مسجدالنبی|مسجد پیامبر(ص)]] رفت.<ref>اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۳۵۳-۳۶۴.</ref> طبق گزارش ابن‌طیفور در کتاب بلاغات النساء زمانی که فاطمه به مسجد رسید ابوبکر و گروهی از [[مهاجرین|مهاجران]] و [[انصار]] در مسجد نشسته بودند. میان فاطمه(س) و حاضران چادری آویختند. دختر پیامبر نخست ناله‌ای کرد که حاضران به گریه افتادند، سپس قدری خاموش ماند تا مردم آرام گرفتند و آنگاه سخنان خود را ایراد کرد.<ref> ابن طیفور، بلاغات النساء، ۱۳۲۶ق، ص۱۶.</ref> چون این خطبه در واکنش به ماجرای مصادره فدک و درباره آن ایراد شده، خطبه فدکیه نام گرفته است؛<ref>الویری، «خطبة اللمة سندها و مکانتها عند الشیعه»، ۱۵.</ref> البته گاه به اعتبار اینکه حضرت فاطمه قبل از ایراد خطبه با گروهی از خویشانش وارد مسجد شد، از آن با عنوان خطبه لُمَّة نیز یاد می‌شود.<ref> الویری، «خطبة اللمة-سندها و مکانتها عند الشیعه»، ص۱۵.</ref>

[[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] خطبه فدکیه را از خطبه‌های مشهوری دانسته که [[شیعه]] و اهل‌سنت با سندهای گوناگون آن را نقل کرده‌اند.<ref> مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۹، ص۲۱۵.</ref> [[شیخ صدوق]] در [[من لایحضره الفقیه (کتاب)|من لا یحضر]] بخشی از این خطبه را نقل کرده است.<ref>صدوق، من لا یحضر، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۵۶۷-۵۶۸.</ref> به گفته [[حسینعلی منتظری]] قدیمی‌ترین سند این خطبه، [[بلاغات النساء (کتاب)|کتاب بلاغات النساء]] اثر [[ابن‌طیفور]] (۲۰۴-۲۸۰ق) از عالمان اهل‌سنت است که در زمان [[امام هادی علیه‌السلام|امام هادی(ع)]] و [[امام حسن عسکری علیه‌السلام|امام حسن عسکری(ع)]] می‌زیسته است.<ref>منتظری، خطبه حضرت زهرا علیها السلام، ۱۳۸۵ش، ص۳۷.</ref> ابن‌طیفور این خطبه را با دو روایت ضبط کرده،<ref>ابن طیفور، بلاغات النساء، ۱۳۲۶ق، ص۱۷-۲۵.</ref> اما به گفته [[سید جعفر شهیدی]] در سندهای متأخر، هر دو فقره درهم آمیخته و به یک صورت نقل شده است.<ref>شهیدی، زندگانی فاطمه زهرا، ۱۳۶۲ش، ص۱۲۲.</ref> برای خطبه فدکیه بیش از ۱۶ منبع ذکر شده است.<ref>[http://ensani.ir/file/download/article/20120426135601-3094-122.pdf آذربادگان، «نگاهی گذرا به اسناد و منابع مکتوب خطبه فدک»] پرتال جامع علوم انسانی.</ref>

گفته شده اشخاصی نظیر [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن(ع)]]، [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]]، [[حضرت زینب سلام الله علیها|زینب(س)]]، [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]]، [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]]، [[عایشه]] و [[عبدالله بن عباس]] در زمره راویان این خطبه قرار دارند.<ref>پورسید آقایی، «خطبه‌های فاطمی»، ص۵۱.</ref>

خطبه فدکیه با [[حمد]] و توصیف [[خدا]] آغاز می‌شود و [[بعثت|بعثت پیامبر(ص)]] را یادآور می‌شود و سپس به نزدیکی [[امام علی(ع)]] با پیامبر(ص) و سروری وی در میان اولیای الهی و شجاعت‌های بی‌نظیر وی در دفاع از پیامبر(ص) و [[اسلام]] اشاره می‌کند و [[صحابه]] را به دلیل اینکه پس از درگذشت وی پیرو [[شیطان]] شده و [[نفاق]] در میان آنها آشکار شده است و حق را رها کرده‌اند، سرزنش می‌کند. در این خطبه همچنین به [[واقعه سقیفه بنی‌ساعده|واقعه غصب خلافت]] اشاره شده و سخن ابوبکر که پیامبران [[ارث]] نمی‌گذارند، مخالف [[آیه|آیاتی]] از [[قرآن]] معرفی می‌شود. فاطمه(س) در این خطبه ابوبکر را به دادگاه خداوند در [[روز قیامت|روز رستاخیز]] واگذار می‌کند و یاران پیامبر را  مخاطب قرار می‎‌دهد که چرا در مقابل این ستم‌ها ساکت نشسته‌اند. وی می‌گوید که آنچه آنها کرده‌اند، شکستن پیمانشان با رسول خداست و در فراز پایانی خطبه، ننگ کار آنان را جاودانی و سرانجام آن را [[دوزخ]] می‌داند.<ref>شهیدی، زندگانی فاطمه زهرا علیهاالسلام، ۱۳۶۲ش، ص۱۲۶-۱۳۵</ref>

{{متن و ترجمه خطبه فدکیه ۲}}

بر خطبه فدکیه شرح‌هایی نوشته شده است. [[آقابزرگ تهرانی|آقا بزرگ تهرانی]] در [[الذریعة الی تصانیف الشیعة (کتاب)|الذریعه]] برخی از آنها را نام برده است: از جمله کشف المحجة فی شرح خطبة اللمة اثر [[سید عبدالله شبر]]، شرح خطبة اللمه توسط کرمانی مشهدی، شرح خطبة اللمه نوشته [[علی نقوی لکنهویی]] و شرح خطبة اللمه اثر [[فضل‌علی قزوینی]] است.<ref> آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۳، صص۲۲۴ و ج۱۸، ص۵۸.</ref> همچنین [[محمدباقر مجلسی]] در [[بحار الانوار (کتاب)|بحارالانوار]] پس از بیان خطبه و مصادر آن به شرح و تفسیر آن پرداخته است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۹، ص۲۱۵-۳۳۵.</ref> گفته شده شرح علامه مجلسی از مهم‌ترین شرح‌ها در این زمینه است.<ref> پورسیدآقایی، «خطبه‌های فاطمی»، ص ۵۸.</ref>