حضرت معصومه سلام الله علیها: تفاوت میان نسخه‌ها

[[شیعه|شیعیان]]، فاطمه معصومه(س) را بزرگ می‌دارند و برای [[زیارت]] او اهمیت قائل‌اند. همچنین روایاتی دربارهٔ او نقل می‌کنند که از [[شفاعت]] وی برای شیعیان سخن گفته شده و [[بهشت]] پاداش زیارت او دانسته شده است. گفته شده پس از [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه(س)]]، او تنها زنی است که از [[امامان شیعه|امامان]] برای او [[زیارت‌نامه|زیارتنامه]] روایت شده است.

به گفته [[ذبیح‌الله محلاتی]] در کتاب [[ریاحین الشریعة (کتاب)|ریاحین الشریعه]]، اطلاعات چندانی دربارهٔ زندگی حضرت معصومه(س) در دست نیست؛ از جمله تاریخ تولد و وفات، میزان عمر، اینکه چه زمانی از مدینه حرکت کرده و آیا پیش از شهادت امام رضا(ع) فوت کرده یا پس از آن، در تاریخ ثبت نشده است.<ref>محلاتی، ریاحین الشریعه، ۱۳۷۳ش، ج۵، ص۳۱.</ref>

فاطمه دختر [[امام موسی کاظم علیه‌السلام|امام کاظم(ع)]] و خواهر [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]]، ملقب به معصومه است. [[شیخ مفید]] در [[الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد (کتاب)|کتاب الارشاد]] در میان دختران امام کاظم(ع) از دو دختر به نام‌های فاطمهٔ کبری و فاطمهٔ صغری نام برده، اما مشخص نکرده کدام‌یک حضرت معصومه است.<ref>نگاه کنید به مفید، الارشاد، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۲۴۴.</ref> ابن‌جوزی از علمای [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] در قرن ششم قمری، به چهار دختر به نام فاطمه در میان دختران امام کاظم اشاره کرده، اما او نیز از اینکه حضرت معصومه کدام‌یک بوده، سخن نگفته است.<ref>نگاه کنید به ابن‌جوزی، تذکرة الخواص، ص۳۱۵.</ref> به‌گفته [[محمد بن جریر طبری صغیر|محمد بن جریر]]، نویسنده [[دلائل الامامة (کتاب)|دلائل‌الامامة]]، مادر حضرت معصومه، [[نجمه مادر امام رضا(ع)|نجمه‌خاتون]] نام دارد که مادر امام رضا(ع) نیز هست.<ref>نگاه کنید به طبری، دلائل‌الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۳۰۹.</ref>

<div style="display: block;overflow-y: auto;">{{تبارنامه امام موسی کاظم}}</div>

در منابع قدیمی [[شیعه]]، تاریخ ولادت و وفات فاطمه معصومه بیان نشده است. به‌گفته [[رضا استادی]]، نخستین کتابی که در آن، تاریخی ذکر شده است، نورالآفاق نوشته جواد شاه‌عبدالعظیمی است<ref>استادی، «آشنایی با حضرت عبدالعظیم و مصادر شرح حال او»، ص۳۰۱.</ref> که در سال ۱۳۴۴ق منتشر شد.<ref>استادی، «آشنایی با حضرت عبدالعظیم و مصادر شرح حال او»، ص۲۹۷.</ref> در این کتاب، تاریخ ولادت حضرت معصومه(س) [[۱ ذی‌القعده]] سال ۱۷۳ق و تاریخ وفات او [[۱۰ ربیع‌الثانی]] سال ۲۰۱ق ذکر شده و از آن کتاب به دیگر کتاب‌ها راه یافته است؛<ref>استادی، «آشنایی با حضرت عبدالعظیم و مصادر شرح‌حال او»، ص۳۰۱.</ref> اما برخی از علما مانند [[سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی|آیت‌الله مرعشی نجفی]]،<ref>محلاتی، ریاحین الشریعه، ۱۳۷۳ش، ج۵، ص۳۲.</ref> [[سید موسی شبیری زنجانی|آیت‌الله شبیری زنجانی]]،<ref>شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ۱۳۹۴ش، ج۲، ص۵۱۹.</ref> [[رضا استادی]]<ref>استادی، «آشنایی با حضرت عبدالعظیم و مصادر شرح حال او»، ص۳۰۱.</ref> و ذبیح‌الله محلاتی<ref>محلاتی، ریاحین الشریعه، ۱۳۷۳ش، ج۵، ص۳۱و۳۲.</ref> با این نظر شاه عبدالعظیمی مخالفت کرده و تاریخ‌های ذکر شده در این کتاب را ساختگی دانسته‌اند.{{سخ}}

در تقویم رسمی [[نظام جمهوری اسلامی ایران|جمهوری اسلامی ایران]] روز اول ذی‌القعده به عنوان روز دختر نام گذاری شده است.<ref>شورای مرکز تقویم مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، تقویم رسمی کشور سال ۱۳۹۸ هجری شمسی، ص۹.</ref>

معصومه و کریمه اهل‌بیت(س) لقب‌های مشهور فاطمه دختر امام کاظم(ع) اند.<ref>مهدی‌پور، کریمه اهل بیت(س)، ۱۳۸۰ش، ص۲۳و۴۱؛ همچنین نگاه کنید به اصغری‌نژاد، «نظری بر اسامی و القاب حضرت فاطمه معصومه(س)».</ref> گفته‌اند «معصومه» از روایتی منتسب به [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]] اخذ شده است.<ref>مهدی‌پور، کریمه اهل بیت(س)، ۱۳۸۰ش، ص۲۹.</ref> در این روایت که در [[زاد المعاد (کتاب)|زاد المعاد]]، نوشته [[محمدباقر مجلسی]] آمده است، امام رضا(ع) از او با نام معصومه یاد کرده است.<ref>مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ص۵۴۷.</ref>

فاطمه معصومه(س) را امروزه «کریمه اهل‌بیت» هم می‌خوانند.<ref>نگاه کنید به مهدی‌پور، کریمه اهل بیت(س)، ۱۳۸۰ش، ص۴۱و۴۲.</ref> می‌گویند این لقب به خوابی مستند است که [[سید محمود مرعشی نجفی]]، پدر آیت‌الله مرعشی نجفی دیده و در آن یکی از [[امامان شیعه|ائمه(ع)]] حضرت معصومه را کریمه اهل‌بیت خوانده است.<ref>مهدی‌پور، کریمه اهل بیت(س)، ۱۳۸۰ش، ص۴۱و۴۲.</ref>

به نوشته کتاب [[ریاحین الشریعة (کتاب)|ریاحین الشریعه]]، معلوم نیست که حضرت معصومه(س) [[ازدواج]] کرده است یا نه و اینکه فرزند داشته است یا خیر؛<ref>محلاتی، ریاحین الشریعه، ۱۳۷۳ش، ج۵، ص۳۱.</ref> البته مشهور است که حضرت معصومه(س) هرگز ازدواج نکرده است<ref>برای نمونه نگاه کنید به مهدی‌پور، کریمه اهل بیت(س)، ۱۳۸۰ش، ص۱۵۰.</ref> و دلایلی هم برای ازدواج نکردن وی ذکر شده است؛ ازجمله گفته‌اند: او به این جهت که همتایی برایش پیدا نشد، ازدواج نکرد.<ref>مهدی‌پور، کریمه اهل بیت(س)، ۱۳۸۰ش، ص۱۵۱.</ref> همچنین [[احمد بن ابی‌یعقوب|یعقوبی]]، تاریخ‌نگار قرن سوم هجری، نوشته است: امام کاظم(ع) وصیت کرده بود که هیچ‌یک از دخترانش ازدواج نکنند؛<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۶۱.</ref> اما به این سخن اشکال کرده‌اند که چنین سفارشی در وصیت‌نامه‌ای که [[محمد بن یعقوب کلینی|کُلینی]] در کتاب [[الکافی (کتاب)|الکافی]] از [[امام موسی کاظم علیه‌السلام|امام کاظم(ع)]] نقل کرده،<ref>نگاه کنید به کلینی، کتاب الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۱۷.</ref> نیامده است.<ref>قرشی، حیاة الامام موسی بن جعفر(ع)، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۴۹۷.</ref> برخی از محققان نیز ازدواج نکردن حضرت معصومه(س) و خواهرانش را شدت اختناق [[حکومت عباسیان]] به‌ویژه [[هارون عباسی|هارون]] و [[مأمون عباسی|مأمون]] دانسته‌اند.<ref>حسینی، «راز عدم ازدواج حضرت معصومه(ع)»، ص۱۰۳–۱۰۴.</ref>

برپایه کتاب [[تاریخ قم (حسن بن محمد قمی)|تاریخ قم]]، حضرت معصومه در [[سال ۲۰۱ هجری قمری|سال ۲۰۱ق]] برای دیدار برادرش امام رضا(ع) از [[مدینه]] راهی [[ایران]] شد.<ref>قمی، تاریخ قم، توس، ص۲۱۳.</ref> بر اساس نقلی که [[باقر شریف قرشی|باقر شریف قَرَشی]] تاریخ‌پژوه شیعه، از کتاب «جوهرة الکلام فی مدح السادة الاعلام» آورده، دلیل مسافرت حضرت معصومه(س) به ایران نامه‌ای بود که امام رضا(ع) برای وی فرستاده بود و در آن از او خواسته بود به نزدش در [[خراسان بزرگ|خراسان]] برود.<ref>قرشی، حیاة الامام الرضا(ع)، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۳۵۱.</ref> امام رضا(ع) در آن زمان [[ولایتعهدی امام رضا(ع)|ولی‌عهد]] مأمون، خلیفه عباسی، بود و در خراسان سکونت داشت. حضرت معصومه در میان راه بیمار شد و درگذشت.<ref>قمی، تاریخ قم، توس، ص۲۱۳.</ref> به باور [[سید جعفر مرتضی عاملی]]، حضرت معصومه(س) در [[ساوه]] مسموم و شهید شده است.<ref>عاملی، حیاة السیاسیة للامام رضا(ع)، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۴۲۸.</ref>

حضرت معصومه در قم در خانه شخصی به نام [[موسی بن خزرج|موسی بن خَزْرَج اشعری]] ساکن شد و پس از ۱۷ روز درگذشت.<ref>قمی، تاریخ قم، توس، ص۲۱۳.</ref> جنازه او را در قبرستانی به نام بابِلان ([[حرم حضرت معصومه(س)|حرم کنونی]]) [[دفن]] کردند.<ref>قمی، تاریخ قم، توس، ص۲۱۳.</ref> آل سعد بر سر دفن آن حضرت دچار اختلاف شدند. سرانجام تصمیم گرفتند قادر، خادمی که پیرمردی صالح بود مراسم خاک سپاری را انجام بدهد؛ اما ناگهان دو سوارِ نقاب پوش از سوی بیابان هویدا شدند، به سرعت نزدیک آمدند و بر او نماز گزاردند و جنازه را به خاک سپردند؛ پس از پایان مراسم تدفین، آن دو نقاب‌پوش بدون آنکه با کسی حرف بزنند، سوار بر اسب شده و از آنجا دور شدند.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۰، ص۲۱۹.</ref> از [[محمد فاضل لنکرانی|فاضل لنکرانی]] (درگذشت: ۱۳۸۶ش) نقل شده است که بعید نیست این دو سوار از امامان بوده باشند.<ref>محمدبیگی، فروغی از کوثر، ۱۳۸۷ش، ص۳۵.</ref>

[[پرونده:من زارها عارفا بحقها فله الجنة کاشی معرق به خط ثلث حرم حضرت معصومه.jpg|بندانگشتی|کاشی‌کاری معرق متعلق به [[حرم حضرت معصومه(س)|حرم حضرت معصومه]]. [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]]: هر کس او (حضرت معصومه) را با شناخت از جایگاهش [[زیارت]] کند، [[بهشت]] برای اوست.]]

[[پرونده:روز عاشورا در حرم حضرت معصومه.jpg|بندانگشتی|دسته‌های عزاداری در روز عاشورا در صحن حرم حضرت معصومه]]

نویسنده کتاب زندگانی کریمه اهل‌بیت(ع)، از محمود انصاری قمی (درگذشت: [[سال ۱۳۷۷ هجری شمسی|۱۳۷۷ش]]) و او از [[سید نصرالله مستنبط]] عالم [[شیعه]] (درگذشت: [[سال ۱۳۶۴ هجری شمسی|۱۳۶۴ش]]) نقل کرده که در کتاب خطی [[کشف اللئالی (کتاب)|کشف اللئالی]] نوشته [[صالح بن عرندس حلی]]، عالم شیعه [[قرن نهم هجری قمری|قرن نهم قمری]]، حدیثی دیده که در آن امام کاظم(ع) خطاب به حضرت معصومه گفته است: «فَداها اَبوها؛ پدرش به فدایش». بر اساس این نقل، امام کاظم(ع) این جمله را پس از آن گفت که حضرت معصومه در نبود امام(ع)، پرسش‌های شیعیان را به درستی پاسخ داد. نویسنده کتاب زندگانی کریمه اهل‌بیت(ع) چنان‌که خود گفته، این حدیث را جز این نقل، در کتاب‌های حدیثی نیافته است.<ref>مهدی‌پور، زندگانی کریمه اهل بیت(ع)، ۱۳۸۴ش، ص۵۲–۵۴.</ref>

{{اصلی|زیارت‌نامه حضرت معصومه(س)}}

[[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] در کتاب‌های [[زاد المعاد (کتاب)|زادالمعاد]]، [[بحار الانوار (کتاب)|بحارالانوار]] و [[تحفة الزائر (کتاب)|تحفةالزائر]]، زیارتنامه‌ای به نقل از [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]] برای فاطمه معصومه آورده است.<ref>نگاه کنید به مجلسی، زادالمعاد، ۱۴۲۳ق، ص۵۴۸–۵۴۷؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۹، ص۲۶۶–۲۶۷؛ مجلسی، تحفةالزائر، ۱۳۸۶ش، ص۶۶۴.</ref> البته او در تحفة الزائر پس از ذکر زیارتنامه، احتمال داده است که متن آن ادامه حدیث امام رضا نباشد و علما آن را افزوده باشند.<ref>مجلسی، تحفةالزائر، ۱۳۸۶ش، ص۶۶۶.</ref> گفته‌اند [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه(س)]] و حضرت معصومه تنها زنانی‌اند که زیارتنامه مأثور (زیارت‌نامه‌ای که سند آن به [[عصمت|معصوم]] می‌رسد) دارند.<ref>مهدی‌پور، کریمه اهل بیت(س)، ۱۳۸۰ش، ص۱۲۶.</ref>

این کریمه اهل‌بیت طهارت، معرفت، [[زهد]]، [[عبادت]]، علم، [[عقل]] و سائر ملکات نفسانی را در اثر شاگردی ائمّه (علیهم السلام) و صحابت ائمه (علیهم السلام) به دست آورده است.<ref>[https://javadi.esra.ir/fa/w/جایگاه-حضرت-معصومه-سلام-الله-علیها-و-لزوم-Ù…Ø¹Ø «جایگاه حضرت معصومه سلام الله علیها و لزوم معرفت به آن حضرت»]، پرتال بنیاد اسراء.</ref>| منبع = | تراز = چپ| عرض = ۲۵۰px|رنگ حاشیه= #۶۶۷۷۸۸|حاشیه= ۵px|اندازه خط = ۱۵px|رنگ پس‌زمینه =#F4FFF4| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}

{{اصلی|حرم حضرت معصومه(س)}}

بر مدفن فاطمه معصومه در [[قم]]، ابتدا سایبان و سپس قُبّه‌ای بنا کردند.<ref>قمی، تاریخ قم، توس، ص۲۱۳؛ سجادی، «آستانه حضرت معصومه»، ص۳۵۹.</ref> این مدفن به‌تدریج به‌اندازه‌ای گسترش یافت که امروزه بعد از [[آستان قدس رضوی]]، باشکوه‌ترین و مشهورترین آرامگاه [[ایران]] است.<ref>سجادی، «آستانه حضرت معصومه»، ص۳۵۸.</ref> آستانه فاطمه معصومه، از حرم حضرت معصومه، ساختمان‌ها، موقوفات و تشکیلات اداری وابسته به آن تشکیل شده است که بیشترشان در شهر قم قرار گرفته‌اند.<ref>سجادی، «آستانه حضرت معصومه»، ص۳۵۸.</ref>

در [[سال ۱۳۸۴ هجری شمسی|سال ۱۳۸۴ش]]، «کنگره بزرگداشت شخصیت حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام و مکانت فرهنگی قم» به‌دستور علی‌اکبر مسعودی خمینی، متولی [[حرم حضرت معصومه(س)|آستانه]]، برگزار شد.<ref>کنگره بزرگداشت حضرت فاطمه معصومه، مجموعه مقالات، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۲.</ref> در این کنگره که در حرم حضرت معصومه برگزار شد، مراجع تقلیدی چون [[ناصر مکارم شیرازی]] و [[عبدالله جوادی آملی]] سخنرانی کردند.<ref>شرافت، «کنگره بزرگداشت حضرت فاطمه معصومه(س) و مکانت فرهنگی قم»، ص۱۳۹و۱۴۵.</ref>

[[احمد عابدی]] دبیر کنگره از چاپ ۵۴ جلد کتاب توسط کنگره در محورهای حضرت معصومه، حرم وی، [[حوزه علمیه قم]] و [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی]] در قم خبر داد.<ref>شرافت، «کنگره بزرگداشت حضرت فاطمه معصومه(س) و مکانت فرهنگی قم»، ص۱۴۲.</ref>

برخی از کتاب‌ها دربارهٔ فاطمه معصومه(س) عبارت است از:

{{پانوشت}}

{{یادداشت‌ها}}

{{منابع}}

* ابن‌جوزی، تذکرة الخواص، قم، منشورات الشریف الرضی، ۱۴۱۸ق.

{{پایان}}

*[https://amfm.ir/ سایت حرم حضرت معصومه (س)]

*[http://www.erfan.ir/farsi/mafatih326/ متن و صوت زیارتنامه حضرت فاطمه معصومه(س)]