اسماء بن خارجه فزاری: تفاوت میان نسخه‌ها

| نام        = أَسماء بن خارجه

اسماء بن خارجة بن حِصن بن حُذیفة بن بَدر فَزاری کوفی، از [[تابعین|تابعین صحابه پیامبر(ص)]]،<ref>زرکلی، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و  المستعربین و المستشرقین، ۱۹۸۹م، ج۱، ص۳۰۵.</ref> بزرگ قبیله بنوفزارۀ کوفه<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۱۷۳؛ ابن حزم اندلسی، جمهرة أنساب العرب، ۱۳۶۲ش، ص۲۵۷.</ref> بود. او در حوادث مختلف صدر اسلام نقش داشته است.  

هند دختر اسما با سه تن از حاکمان کوفه یعنی عبیدالله بن زیاد،<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۰۰ق، ج۵، ص۳۸۰؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱۲، ص۲۳.</ref> [[بشر بن مروان بن حکم]] و [[حجاج بن یوسف ثقفی]] ازدواج کرد.<ref>ابن حبیب، المحبر، دار الافاق الجدیده، ص۴۴۳.</ref> البته حجاج به دلیل اظهار علاقه هند به ابن‌زیاد (شوهر سابقش) او را [[طلاق]] داد.<ref>زرکلی، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و  المستعربین و المستشرقین، ۱۹۸۹م، ج۸، ص۹۶-۹۷.</ref> اسماء را به دلیل نام فررزندانش ابوحَسّان،<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱۳ ص۱۷۳.</ref> ابومحمد<ref>ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، ۱۴۱۳ق، ج۵، ص۷۲.</ref> و ابوهند می‌گفتند.<ref>ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، ۱۴۱۳ق، ج۵، ص۷۲.</ref>  

درباره تاریخ درگذشت اسماء اقوال مختلفی است. [[ابن حجر عسقلانی]] (درگذشت: ۸۵۲ق) بنا بر وفات اسماء در ۸۰ سالگی و در سال ۶۰ق، چنان گمان کرده که اسماء پیش از [[بعثت|مبعث]] به دنیا آمده است.<ref>عسقلانی، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۳۹.</ref> البته گزارش‌های دیگری درباره وفات او در سال ۶۰ق<ref>عسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۳۹.</ref> ۶۵ <ref>سمعانی، الانساب، ۱۳۸۲ق، ج۱۰، ص۲۱۳؛ ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، ۱۴۱۳ق، ج۵، ص۵۰.</ref>، ۶۶ <ref>زرکلی، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و  المستعربین و المستشرقین، ۱۹۸۹م، ج۱، ص۳۰۵؛ زرکلی، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و  المستعربین و المستشرقین، ۱۹۸۹م، ج۲، ص۲۹۳.</ref> و ۸۲ق<ref>ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۹، ص۴۳.</ref>وجود دارد و با توجه به تعاملاتی که اسماء با حجاج داشته<ref>بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج‏۷، ص۸۲؛ مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۱۴۴.</ref> و سخن حجاج درباره [[مرگ]] وی،<ref>بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج‏۱۳، ص۳۶۰.</ref> بایستی پس از شروع [[امارت]] [[حجاج بن یوسف ثقفی|حجاج]] بر [[کوفه]] (۷۵ق) زنده باشد.{{مدرک}}  

زمانی که عبیدالله بن زیاد قصد داشت که [[هانی بن عروه]] را به دار الخلافه فراخواند و مسلم بن عقیل را از او مطالبه کند و در صورت امتناع او را به شهادت برساند، اسماء بن خارجه و [[محمد بن اشعث بن قیس کندی|محمد بن اشعث]] را به دنبال وی روانه کرد.<ref>بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۳۹۴ق، ج‏۲، ص۸۰.</ref> در برخی منابع، در این جریان نام [[عمرو بن حجاج زبیدی]] و حَسّان پسر اسماء نیز به میان آمده است.<ref>ابن اعثم، الفتوح، ۱۴۱۱ق،  ج۵، صص۴۴، ۴۶؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۳۶۵.</ref>  

ابن‌قتیبه و [[تاریخ طبری (کتاب)|طبری]] به گزارشی اشاره کرده‌اند که اسماء بن خارجه از نیّت [[عبیدالله بن زیاد]] بی‌اطلاع بوده است.<ref>ابن قتیبه دینوری، اخبارالطوال، ۱۳۶۸ش، ص۲۳۷-۲۳۶؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۳۶۵.</ref> او در ابتدا تلاش کرده برای هانی از عبیدالله، امان بگیرد<ref>طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۳۶۰.</ref> اما با دیدن ضرب و شتم و زندانی کردن هانی از سوی عبیدالله بر او اعتراض نموده و بازداشت شده است.<ref>ابن اعثم، الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۴۸؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۳۶۷.</ref> برخی مانند [[علی نمازی شاهرودی|نمازی شاهرودی]]، معتقدند، حَسّان فرزند اسماء که از جریان مطلع نبوده بر عبیدالله اعتراض کرده است نه خود اسما.<ref>نمازی شاهرودی، مستدرکات علم رجال الحدیث، حیدری، ج۲، ص۳۲۹.</ref>

زمانی که عبیدالله، [[مختار بن ابی‌عبید ثقفی]] را زندان و سوگند یاد کرد که او را خواهد کشت، اسماء بن خارجه و عروة بن مغیرة به دیدن مختار در زندان رفته و او را از اقدامات تحریک‌کننده عبیدالله، برحذر داشتند.<ref>بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۰۰ق، ج‏۵، ص۳۸۵.</ref> با این حال مختار پس از تسلط مختار بر کوفه، هنگامی که از انتقام‌گرفتن از عاملان واقعه کربلا سخن می‌گفت از اسماء نام برد و او را تهدید کرد، از این‌رو اسما از کوفه فرار کرد<ref>.بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج‏۶، ص۴۱۰-۴۱۱.</ref> و تا شکست مختار، به کوفه بازنگشت.<ref>ابن قتیبه دینوری، اخبار الطوال، ۱۳۶۸ش، ص۳۰۳.</ref> مختار  خانه اسما و پسرعموهایش را خراب کرد.<ref>ابن اعثم، الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۶، ص۲۵۴.</ref>

اسماء پس از شروع امارت [[حجاج بن یوسف ثقفی]] بر کوفه (۷۵ق)، پدرزن حاکم جدید نیز شد<ref>ابن حبیب، المحبر، دار الافاق الجدیده، ص۴۴۳.</ref> و به [[دار الخلافه]] رفت‌وآمد داشت.<ref>بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج‏۷، ص۸۲.</ref> زمانی که حجاج شورشیان بر [[عثمان بن عفان]] و شیعیان امام علی(ع) را جستجو، دستگیر و به شهادت می‌رساند، اسماء برخی شورشیان و بعضی شیعیان برجسته مانند [[کمیل بن زیاد نخعی|کمیل بن زیاد]] را به حجاج معرفی نمود.<ref>طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج‏۴، ص۴۰۴.</ref>

در زمان امارت [[عبدالله بن مطیع]] که از سوی [[عبدالله بن زبیر]] (درگذشت: ۷۳ق) بر کوفه حکم می‌راند نیز اسماء بن خارجه، در دارالخلافه حضور داشت و طرف [[مشورت]] امیر وقت بود.<ref>طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷، ج۶، ص۳۱.</ref> اسماء در زمان [[خلافت]] [[عبدالملک بن مروان]] (حکومت: ۶۶-۸۶ق) و زمانی که برادر عبدالملک یعنی [[بُشر بن مروان]]، در کوفه، [[حاکم]] شد، دخترش را به ازدواج بُشر درآورد<ref>ابن حبیب، المحبر، دار الافاق الجدیده، ص۴۴۳.</ref> و در نصب [[مهلب بن ابی‌صفره]] برای جنگ با خوارج ازرقی طرف مشورت وی قرار گرفت.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۷، ص۴۲۱؛ ابن اعثم، الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۶، ص۳۶۶؛ ابن قتیبه، الإمامة و السیاسة، ۱۴۱۰ق، ج‏۲، ص۱۰۹.</ref>

برخی نوادگان اسما بن خارجه در زمره محدثان قرار گرفتند. محمد فرزند ام‌حبیب دختر اسماء بن خارجه،<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۱۲۵.</ref> ابراهیم بن محمد بن حارث بن اسماء بن خارجه معروف به [[ابواسحاق فزاری|ابواسحاق فزاری]]<ref>شبستری، الفائق فی رواة و اصحاب الامام الصادق(ع)، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۶۰.</ref> و ابوعبدالله مروان بن معاویة بن حارث بن اسماء پسر عموی ابراهیم<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۷، ص۲۳۸؛ ابن حزم اندلسی، جمهرة أنساب العرب، ۱۳۶۲ش، ص۲۵۷-۲۵۸.</ref> از نسل او هستند که محدثان اهل‌سنت به شمار می‌روند.

# ابن اثیر جزری، عزالدین علی، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق.

# ابن اعثم کوفی، أبومحمد احمد، الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت، دار الأضواء، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.

# ابن جوزی، أبوالفرج عبدالرحمان بن علی بن محمد، المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.

# ابن حبیب هاشمی بغدادی ، ابوجعفر محمد بن امیه، المحبر، تحقیق ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده، بی‌تا.

# ابن حزم اندلسی، علی بن احمد، جمهرۀ انساب العرب، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۳ق/۱۳۶۲ش/۱۹۸۳م.

# ابن عبدالبر، أبوعمر یوسف بن عبدالله بن محمد، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.

# ابن قتیبة دینوری، ابومحمد عبدالله بن مسلم، الإمامة و السیاسة المعروف بتاریخ الخلفاء، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، ۱۴۱۰ق/۱۹۹۰م.

# ابن قتیبه دینوری، أبومحمد عبد الله بن مسلم، المعارف، تحقیق ثروت عکاشه، چاپ دوم، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، ۱۹۹۲م.

# ابن کثیر دمشقی، أبوالفداء اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۶م.

# بلاذری، احمد بن یحیی بن جابر، انساب الأشراف، ج۲، تحقیق محمد باقر محمودی، بیروت، مؤسسة الأعلمی، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م.

# دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود، الأخبار الطوال، تحقیق عبد المنعم عامر و مراجعه جمال‌الدین شیال، قم، منشورات الرضی، ۱۳۶۸ش‏.

# ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، چاپ دوم، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.

# سمعانی، ابوسعید عبدالکریم بن محمد بن منصور تمیمی، الأنساب، تحقیق عبدالرحمن بن یحیی المعلمی الیمانی، حیدرآباد، مجلس دائرةالمعارف العثمانیه، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م.

# طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک معروف به تاریخ طبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، چاپ دوم، بیروت، دار التراث، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.

# عسقلانی، احمد بن علی بن حجر ، الإصابة فی تمییز الصحابه، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.

# مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین بن علی،  مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، چاپ دوم، قم، دار الهجره، ۱۴۰۹ق.

# یعقوبی، احمد بن أبى يعقوب بن جعفر بن وهب واضح الكاتب العباسى المعروف باليعقوبى، تاریخ الیعقوبی، بيروت، دار صادر، بى‌تا.