اسماء بن خارجه فزاری: تفاوت میان نسخه‌ها

هند دختر اسما با سه تن از حاکمان کوفه یعنی عبیدالله بن زیاد،<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۰۰ق، ج۵، ص۳۸۰؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱۲، ص۲۳.</ref> [[بشر بن مروان بن حکم]] و [[حجاج بن یوسف ثقفی]] ازدواج کرد.<ref>ابن حبیب، المحبر، دار الافاق الجدیده، ص۴۴۳.</ref> البته حجاج به دلیل اظهار علاقه هند به ابن‌زیاد (شوهر سابقش) او را [[طلاق]] داد.<ref>زرکلی، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و  المستعربین و المستشرقین، ۱۹۸۹م، ج۸، ص۹۶-۹۷.</ref> اسماء فرزندانی به نام مالک، عُیَیْنة،<ref>بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج‏۱۳، ص۱۷۴.</ref> حَسّان، و محمد داشت؛ به همین دلیل او را ابوحَسّان،<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱۳ ص۱۷۳.</ref> ابومحمد<ref>ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، ۱۴۱۳ق، ج۵، ص۷۲</ref> و ابوهند می‌خواندند.<ref>ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، ۱۴۱۳ق، ج۵، ص۷۲.</ref>  

درباره تاریخ درگذشت اسماء اقوال مختلفی است. [[ابن حجر عسقلانی]] (درگذشت: ۸۵۲ق) بنا بر وفات اسماء در ۸۰ سالگی و در سال ۶۰ق، چنان گمان کرده که اسماء پیش از [[مبعث]] به دنیا آمده است.<ref>عسقلانی، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۳۹.</ref> البته گزارش‌های دیگری درباره وفات او در سال ۶۰ق<ref>عسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۳۹.</ref> ۶۵ <ref>سمعانی، الانساب، ۱۳۸۲ق، ج۱۰، ص۲۱۳؛ ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، ۱۴۱۳ق، ج۵، ص۵۰.</ref>، ۶۶ <ref>زرکلی، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و  المستعربین و المستشرقین، ۱۹۸۹م، ج۱، ص۳۰۵؛ زرکلی، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و  المستعربین و المستشرقین، ۱۹۸۹م، ج۲، ص۲۹۳.</ref> و ۸۲ق<ref>ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۹، ص۴۳.</ref>وجود دارد و با توجه به تعاملاتی که اسماء با [[حجاج بن یوسف ثقفی|حجاج]] داشته<ref>بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج‏۷، ص۸۲؛ مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۱۴۴.</ref> و سخن [[حجاج بن یوسف ثقفی|حجاج]] درباره [[مرگ]] وی،<ref>بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج‏۱۳، ص۳۶۰.</ref> بایستی پس از شروع [[امارت]] [[حجاج بن یوسف ثقفی|حجاج]] بر [[کوفه]] (۷۵ق) زنده باشد.{{مدرک}}  

اسما در [[جنگ صفین]] در سپاه امام علی بود.<ref>مدنی، الدرجات الرفیعه فی طبقات الشیعه، ص۲۷۰.</ref> او از کسانی بود که به درخواست [[زیاد بن ابیه]] علیه [[حجر بن عدی|حُجر بن عَدی]] (شهادت: ۵۱ق) صحابی امام علی(ع) گواهی داد<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۰۰ق، ج۵، ص۲۵۴.</ref> که در پی آن حُجر دستگیر شد و به [[شهادت]] رسید.<ref>یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۲۳۱.</ref> البته برخی منابع آورده‌اند که او بعدها از این کارش، پشیمان شد.<ref>طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۲۷۰.</ref>

== نقش اسما در واقعه کربلا ==

=== پراکنده‌کردن مردم از اطراف مسلم بن عقیل ===

در سال ۶۰ق که [[عبیدالله بن زیاد]]، امیر [[کوفه]] شد اسماء دخترش را به ازدواج او درآورد<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۰۰ق، ج۵، ص۳۸۰؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۱۲، ص۲۳.</ref> و در [[دار الخلافه]] حضور و با او همکاری داشت.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۷ق، ج۳، ص۱۷۸.</ref> عبیدالله نقشه اصلی خود را که همانا ایجاد رعب و وحشت و کنترل شهر بود، به وسیله اسماء و چند تن دیگر مانند [[کثیر بن شهاب مذحجی|کثیر بن شهاب حارثی]]، [[محمد بن اشعث بن قیس کندی|محمد بن اشعث بن قیس]] و [[قعقاع بن سوید منقری|قعقاع بن سوید بن منقری]] پیاده کرد.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۷ق، ج۳، ص۱۷۸.</ref> عبیدالله به این افراد دستور داد که در میان مردم کوفه پراکنده شوند و آنها را به اطاعت فراخوانده و از همراهی با [[مسلم بن عقیل]]، سفیر امام حسین(ع) در کوفه و مشارکت در شورش بترسانند.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۷ق، ج۳، ص۱۷۸.</ref>

=== مأمورِ ابن‌زیاد برای دستگیری هانی بن عروه ===

زمانی که عبیدالله قصد آن را داشت که [[هانی بن عروه]] را به دار الخلافه فراخواند و مسلم بن عقیل را از او مطالبه کند و در صورت امتناع او را به شهادت برساند، اسماء بن خارجه و [[محمد بن اشعث بن قیس کندی|محمد بن اشعث]] را به دنبال وی روانه کرد.<ref>بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۳۹۴ق، ج‏۲، ص۸۰.</ref> در برخی منابع، نام [[عمرو بن حجاج زبیدی]] و حَسّان پسر اسماء نیز به میان آمده است.<ref>ابن اعثم، الفتوح، ۱۴۱۱ق،  ج۵، صص۴۴، ۴۶؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۳۶۵.</ref>  

ابن‌قتیبه و طبری به گزارشی اشاره کرده‌اند که اسماء بن خارجه از نیّت [[عبیدالله بن زیاد]] بی‌اطلاع بوده <ref>ابن قتیبه دینوری، اخبارالطوال، ۱۳۶۸ش، ص۲۳۷-۲۳۶؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۳۶۵.</ref> و در ابتدا تلاش کرده که برای هانی از عبیدالله، امان بگیرد<ref>طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۳۶۰.</ref> و با دیدن ضرب و شتم و زندانی کردن هانی از سوی عبیدالله بر او اعتراض نموده و بازداشت شده است.<ref>ابن اعثم، الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۴۸؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۳۶۷.</ref> برخی مانند [[علی نمازی شاهرودی|نمازی شاهرودی]]، معتقدند، حَسّان فرزند اسماء که از جریان مطلع نبوده بر عبیدالله اعتراض کرده است نه خود اسما.<ref>نمازی شاهرودی، مستدرکات علم رجال الحدیث، حیدری، ج۲، ص۳۲۹.</ref>

=== نجات حسن مثنیٰ از میدان نبرد روز عاشورا ===

بنا بر نظر [[شیخ مفید]] و [[محمدتقی شوشتری]]، اسماء بن خارجه در [[لشکر عمر بن سعد|سپاه عمر بن سعد]] علیه [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] نجنگیده و تنها پس از اتمام جنگ در [[روز عاشورا]]، در [[کربلا]] حاضر شده و با مشاهده [[حسن مثنی]] که مجروح شده بود، به دلیل هم‌قبیلگی با مادرش، جان او را نجات داده است.<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۴، ج۲، ص۲۵؛ تستری، قاموس الرجال، ۱۴۲۲ق، ج۱۱، ص۳۹.</ref>

=== اسماء در فهرست انتقام مختار ===

زمانی که عبیدالله، [[مختار بن ابی‌عبید ثقفی]] (درگذشت: ۶۷ق) را زندان و سوگند یاد کرد که او را خواهد کشت، اسماء بن خارجه و [[عروة بن مغیرة]] در زندان به دیدن مختار رفته و او را از اقدامات تحریک‌کننده عبیدالله، برحذر داشتند.<ref>بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۰۰ق، ج‏۵، ص۳۸۵.</ref> با این حال مختار پس از تسلط مختار بر کوفه اسما هنگامی که از انتقام گرفتن از عاملان واقعه کربلا سخن می‌گفت از اسماء نام برد و او را تهدید کرد، از این‌رو اسما از کوفه فرار کرد<ref>.بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج‏۶، ص۴۱۰-۴۱۱</ref> مختار  خانه او و پسرعموهایش را خراب کرد.<ref>ابن اعثم، الفتوح، ۱۴۱۱ق،  ج۶، ص۲۵۴.</ref> اسماء تا شکست مختار، به کوفه بازنگشت.<ref>ابن قتیبه دینوری، اخبار الطوال، ۱۳۶۸ش، ص۳۰۳.</ref>

در زمان امارت [[عبدالله بن مطیع]] (درگذشت: ۷۳ق) که از سوی [[عبدالله بن زبیر]] (درگذشت: ۷۳ق) بر کوفه حکم می‌راند نیز اسماء بن خارجه، در دارالخلافه حضور داشت و طرف [[مشورت]] امیر وقت بود.<ref>طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷، ج۶، ص۳۱.</ref> اسماء در زمان [[خلافت]] [[عبدالملک بن مروان]] (حکومت: ۶۶-۸۶ق) و زمانی که برادر عبدالملک یعنی [[بُشر بن مروان]] (درگذشت: ۷۵ق)، در کوفه، [[حاکم]] شد، دخترش را به ازدواج بُشر درآورد<ref>ابن حبیب، المحبر، دار الافاق الجدیده، ص۴۴۳.</ref> و در نصب [[مهلب بن ابی‌صفره]] (درگذشت: ۸۲ق) برای جنگ با خوارج ازرقی طرف مشورت وی قرار گرفت.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۷، ص۴۲۱؛ ابن اعثم، الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۶، ص۳۶۶؛ ابن قتیبه، الإمامة و السیاسة، ۱۴۱۰ق، ج‏۲، ص۱۰۹.</ref>

برخی نوادگان او نیز در زمره محدثان قرار گرفتند. برای نمونه می‌توان به محمد فرزند ام‌حبیب دختر اسماء بن خارجه،<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۱۲۵.</ref> ابراهیم بن محمد بن حارث بن اسماء بن خارجه معروف به [[ابواسحاق فزاری|ابواسحاق فزاری]]<ref>شبستری، الفائق فی رواة و اصحاب الامام الصادق(ع)، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۶۰.</ref> و ابوعبدالله مروان بن معاویة بن حارث بن اسماء پسر عموی ابراهیم<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۷، ص۲۳۸؛ ابن حزم اندلسی، جمهرة أنساب العرب، ۱۳۶۲ش، ص۲۵۷-۲۵۸.</ref> از محدثان اهل‌سنت به شمار می‌روند.

همچنین محمد [[ذوالشامه]]<nowiki/>که از سوی [[مسلمة بن عبدالملک]]، امیر کوفه گردید، مادرش یکی از دختران اسماء بن خارجه بوده است. (۱۰۲ق).<ref>بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج‏۹، ص۳۴۶.</ref>