اسماء بن خارجه فزاری: تفاوت میان نسخه‌ها

'''اَسماء بن خارِجة''' (درگذشت ۸۲ق) از افراد تأثیرگذار سیاسی [[کوفه]] به‌ویژه در حوادث منتهی به [[واقعه کربلا]] بود. او بزرگ [[قبیله بنوفزاره|قبیله بنوفَزاره]] بود. اسما در [[جنگ صفین]] در سپاه [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] حاضر بود؛ اما پس از آن همواره در دارالخلافۀ حاکمان اموی کوفه حضور داشت. او مشاور و پدرزن سه تن از حاکمان کوفه ([[عبیدالله بن زیاد|عُبیدالله بن زیاد]]، [[بشر بن مروان|بُشر بن مَروان]] و [[حجاج بن یوسف ثقفی|حَجاج بن یوسف ثَقَفی]]) بود.  

اسماء در احضار [[هانی بن عروه|هانی بن عُروه]] به دارالخلافه و شهادت [[مسلم بن عقیل]] با [[عبیدالله بن زیاد|ابن‌زیاد]] همکاری کرد و در [[کربلا|کَربَلا]] به سبب نسبت فامیلی، [[حسن مثنی|حَسَن مُثَنّیٰ]] را نجات داد.

== اهمیت و معرفی ==

اسما بن خارجه اسماء بن خارجة بن حِصن بن حُذیفة بن بَدر فَزاری کوفی، از [[تابعین|تابعین صحابه پیامبر(ص)]]،<ref>زرکلی، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و  المستعربین و المستشرقین، ۱۹۸۹م، ج۱، ص۳۰۵.</ref> بزرگ قبیله بنوفزارۀ کوفه<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۱۷۳؛ ابن حزم اندلسی، جمهرة أنساب العرب، ۱۳۶۲ش، ص۲۵۷</ref> بود. او در حوادث مختلف صدر اسلام نقش داشته است.  

دخترش هند با سه تن از حاکمان کوفه یعنی عبیدالله بن زیاد،<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۰۰ق، ج۵، ص۳۸۰؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱۲، ص۲۳.</ref> [[بشر بن مروان بن حکم]] و [[حجاج بن یوسف ثقفی]] ازدواج کرد.<ref>ابن حبیب، المحبر، دار الافاق الجدیده، ص۴۴۳.</ref> البته حجاج به دلیل اظهار علاقه هند به ابن‌زیاد (شوهر سابقش) او را [[طلاق]] داد.<ref>زرکلی، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و  المستعربین و المستشرقین، ۱۹۸۹م، ج۸، ص۹۶-۹۷.</ref> اسماء فرزندانی به نام مالک، عُیَیْنة،<ref>بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج‏۱۳، ص۱۷۴.</ref> حَسّان، و محمد داشت؛ به همین دلیل او را ابوحَسّان،<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱۳ ص۱۷۳.</ref> ابومحمد<ref>ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، ۱۴۱۳ق، ج۵، ص۷۲</ref> و ابوهند می‌خواندند.<ref>ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، ۱۴۱۳ق، ج۵، ص۷۲.</ref>  

اسماء از [[محدث|محدثان]] بود<ref>ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، ۱۴۱۳ق، ج۵، ص۷۲.</ref> افرادی همچون فرزندش مالک و علی بن ربیعه از او حدیث نقل کرده‌اند.<ref>ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، ۱۴۱۳ق، ج۵، ص۷۲.</ref>  

==شهادت علیه حُجر بن عدی==

اسما در [[جنگ صفین]] در سپاه امام علی بود.<ref>مدنی، الدرجات الرفیعه فی طبقات الشیعه، ص۲۷۰.</ref> او از کسانی بود که به درخواست [[زیاد بن ابیه]] علیه [[حجر بن عدی|حُجر بن عَدی]] (شهادت: ۵۱ق) صحابی امام علی(ع) گواهی داد<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۰۰ق، ج۵، ص۲۵۴.</ref> که در پی آن حُجر دستگیر شد و به [[شهادت]] رسید.<ref>یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۲۳۱.</ref> البته برخی منابع آورده‌اند که او بعدها از این کارش، پشیمان شد.<ref>طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۲۷۰.</ref>

در سال ۶۰ق که [[عبیدالله بن زیاد]]، امیر [[کوفه]] شد اسماء دخترش را به ازدواج او درآورد<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۰۰ق، ج۵، ص۳۸۰؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۱۲، ص۲۳.</ref> و در [[دار الخلافه]] حضور و با او همکاری داشت.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۷ق، ج۳، ص۱۷۸.</ref> عبیدالله نقشه اصلی خود را که همانا ایجاد رعب و وحشت و کنترل شهر بود، به وسیله اسماء و چند تن دیگر مانند [[کثیر بن شهاب مذحجی|کثیر بن شهاب حارثی]]، [[محمد بن اشعث بن قیس کندی|محمد بن اشعث بن قیس]] و [[قعقاع بن سوید منقری|قعقاع بن سوید بن منقری]] پیاده کرد.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۷ق، ج۳، ص۱۷۸.</ref> عبیدالله به این افراد دستور داد که در میان مردم کوفه پراکنده شوند و آنها را به اطاعت فراخوانده و از همراهی با [[مسلم بن عقیل]]، سفیر امام حسین(ع) در کوفه و مشارکت در شورش بترسانند.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۷ق، ج۳، ص۱۷۸.</ref>

== مأمورِ ابن‌زیاد برای دستگیری هانی بن عروه ==

 

 

== نجات حسن مثنیٰ از میدان نبرد روز عاشورا ==

== اسماء در فهرست انتقام مختار ==

زمانی که عبیدالله، [[مختار بن ابی‌عبید ثقفی]] (درگذشت: ۶۷ق) را  زندان و سوگند یاد کرد که او را خواهد کشت، اسماء بن خارجه و [[عروة بن مغیرة]] در زندان به دیدن مختار رفته و او را از اقدامات تحریک‌کننده عبیدالله، برحذر داشتند.<ref>بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۰۰ق، ج‏۵، ص۳۸۵.</ref> با این حال مختار پس از تسلط مختار بر کوفه اسما هنگامی که از انتقام گرفتن از عاملان واقعه کربلا سخن می‌گفت از اسماء نام برد و او را تهدید کرد، از این‌رو اسما  از کوفه فرار کرد<ref>.بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج‏۶، ص۴۱۰-۴۱۱</ref> مختار  خانه او و پسرعموهایش را خراب کرد.<ref>ابن اعثم، الفتوح، ۱۴۱۱ق،  ج۶، ص۲۵۴.</ref> اسماء تا شکست مختار، به کوفه بازنگشت.<ref>ابن قتیبه دینوری، اخبار الطوال، ۱۳۶۸ش، ص۳۰۳.</ref>

== معرفی شیعیان نامدار به حجاج ==

برخی نوادگان او نیز در زمره محدثان قرار گرفتند. برای نمونه می‌توان به محمد فرزند ام‌حبیب دختر اسماء بن خارجه،<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۱۲۵.</ref> ابراهیم بن محمد بن حارث بن اسماء بن خارجه معروف به [[ابواسحاق فزاری|ابواسحاق فزاری]]<ref>شبستری، الفائق فی رواة و اصحاب الامام الصادق(ع)، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۶۰.</ref> و ابوعبدالله مروان بن معاویة بن حارث بن اسماء پسر عموی ابراهیم <ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۷، ص۲۳۸؛ ابن حزم اندلسی، جمهرة أنساب العرب، ۱۳۶۲ش، ص۲۵۷-۲۵۸.</ref> از محدثان اهل‌سنت به شمار می‌روند.

همچنین محمد [[ذوالشامه]]<nowiki/>که از سوی [[مسلمة بن عبدالملک]]، امیر کوفه گردید، مادرش یکی از دختران اسماء بن خارجه بوده است. (۱۰۲ق).<ref>بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج‏۹، ص۳۴۶.</ref>

درباره تاریخ درگذشت اسماء اقوال مختلفی است. [[ابن حجر عسقلانی]] (درگذشت: ۸۵۲ق) بنا بر وفات اسماء در ۸۰ سالگی و در سال ۶۰ق، چنان گمان کرده که اسماء پیش از [[مبعث]] به دنیا آمده است.<ref>عسقلانی، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۳۹.</ref> البته گزارش‌های دیگری درباره وفات او در سال ۶۰ق<ref>عسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۳۹.</ref> ۶۵ <ref>سمعانی، الانساب، ۱۳۸۲ق، ج۱۰، ص۲۱۳؛ ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، ۱۴۱۳ق، ج۵، ص۵۰.</ref>، ۶۶ <ref>زرکلی، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و  المستعربین و المستشرقین، ۱۹۸۹م، ج۱، ص۳۰۵؛ زرکلی، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و  المستعربین و المستشرقین، ۱۹۸۹م، ج۲، ص۲۹۳.</ref> و ۸۲ق<ref>ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۹، ص۴۳.</ref>وجود دارد و با توجه به تعاملاتی که اسماء با [[حجاج بن یوسف ثقفی|حجاج]] داشته<ref>بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج‏۷، ص۸۲؛ مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۱۴۴.</ref> و سخن [[حجاج بن یوسف ثقفی|حجاج]] درباره [[مرگ]] وی،<ref>بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج‏۱۳، ص۳۶۰.</ref> بایستی پس از شروع [[امارت]] [[حجاج بن یوسف ثقفی|حجاج]] بر [[کوفه]] (۷۵ق) زنده باشد.{{مدرک}}