حدیث نقطه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''حدیث نقطه''' یا '''اَنَا النقطَةُ الَّتی تَحتَ الباء''' سخنی منسوب به [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] است که غالبا در آثار عرفانی نقل شده است. این حدیث از نیمه نخست قرن هشتم قمری مورد توجه بوده و مورد استناد نقطویه از فرقه‌های صوفیه قرار گرفته است. اولین بار ابن‌طلحه شافعی این سخن را از قول حضرت علی(ع) نقل کرده و [[داود قیصری|قیصری]]،‌ [[سید حیدر آملی]]، [[حافظ رجب برسی|رجب برسی]] و [[ابن ابی‌جمهور احسایی|ابن‌ ابی‌الجمهور]] از جمله کسانی هستند که این حدیث را به عنوان حدیث امام علی(ع) گزارش کرده‌اند.

در میان صوفیه آثاری در شرح این روایت نوشته شده‌اند که می‌توان به «رسالة نقطة» نوشته [[صائن‌الدین ترکه|صائن‌الدین تُرکه]] و «سر النقطة» نوشته ملاصدرا اشاره کرد.

پس از ابن طلحه، قیصری<ref>قیصری، شرح القیصری علی تائیة ابن فارض الکبری، ۱۴۲۵ق، ص۶۶؛ قیصری، شرح فصوص الحکم، ۱۳۷۵ش، ص۱۱۸.</ref> (درگذشت: ۷۵۱ق)، [[سید حیدر آملی]]<ref>آملی، تفسیر المحیط الأعظم،‌ ۱۴۲۲ق،‌ ج۲، ص۴۰۸-۴۰۹.</ref> (درگذشت: پس از [[سال ۷۸۷ هجری قمری|۷۸۷ق]]) و [[حافظ رجب برسی]]<ref>برسی، مشارق انوار الیقین فی اسرار امیرالمومنین، ۱۴۲۲ق، ص۳۱.</ref> (درگذشت: پس از [[سال ۸۱۳ هجری قمری|۸۱۳ق]]) با اختلاف الفاظ، این روایت را بدون ذکر سند گزارش کرده‌اند. [[ابن ابی‌جمهور احسایی|ابن ابی‌ الجمهور]] (درگذشت: پس از [[سال ۹۰۴هجری قمری|۹۰۴ق]]) با ذکر این روایت، گوینده آن را حضرت علی(ع) می‌داند که بزرگانی چون [[سلمان فارسی|سلمان]]، [[ابوذر غفاری|ابوذر]]، [[کمیل بن زیاد نخعی|کمیل]]،‌ و اولاد امام علی(ع) آن را نقل کرده‌اند. با این حال وی سندی برای این حدیث ارائه نکرده است.<ref>ابن‌ابی‌الجمهور، مجلی مرآة المنجی، ۱۳۸۷ش، ص۴۰۹.</ref>

[[سید حیدر آملی]] عارف شیعه قرن هشتم در تفسیر حدیث نقطه مطالبی را بیان کرده است. از نگاه وی از اين جهت حضرت علی(ع) خود را نقطه ناميده‌اند كه وجودش اولين وجود مُتَعَيَّن در میان مخلوقات است. تَعَيُّن وجود او پيدايش تعينات ديگر را به دنبال داشته است. در توضیح بیشتر می‌گوید باء همان الف هست. الف هیچ حد و رسمی ندارد. هیچ تعینی ندارد. این نقطه است که باعث می‌شود که الف به شکل باء تعین پیدا کند. این سخن حضرت علی(ع) هم که من نقطه زیر باء هستم به همین معناست. آن حضرت همان نقطه در عالم هستی است که باعث پیدایش کثرت‌ها و تعینات مخلوقات در عالم هستی شده است.<ref>آملی، ‌رساله نقد النقود في معرفة الوجود، ۱۳۶۴ش، ص۷۰-۷۱.</ref>

[[ملاصدرا]] عارف و فیلسوف قرن یازدهم شیعه نیز معنای نقطه تحت باء را به مرتبه بساطت وجود می‌داند. مشاهده سالک الی الله چنین است که قرآن، بلکه همه کتب آسمانی بلکه همه موجودات در نقطه باء جمع است. این نقطه بسیط است؛ همه اشیا در او است. برای نمونه با حرف «ما» در «ما فی السماوات و الارض» به همه موجودات اشاره می‌کنیم همینطور می‌توانیم بگوییم همه موجودات در نقطه باء جمع است. از نگاه او اگر کسی توانست به دایره ملکوت سبحانی برسد در آن صورت احاطه بر آن مرتبه پیدا کرده و همه هستی را تحت سلطه خود می‌بیند. این معنای سخن حضرت است که من نقطه زیر باء بسم الله هستم.<ref>صدرالدین شیرازی، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، ۱۳۶۸ش، ج۷، ص۳۲-۳۴؛ صدرالدین شیرازی، مفاتیح العیب، ۱۳۶۳ش، ص۲۱-۲۴.</ref>

[[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]] نیز باء را به معنای ظهور مطلق می‌داند. از نگاه وی نقطه زیر باء می‌تواند به معنای اولین تعین از این ظهور باشد که مقام ولایت احمدی علوی است. می‌توان مقصود حضرت علی(ع) را چنین دانست که ولایت کلی و [[ولایت|مقام ولایت]] به معنای واقعی اولین تعین از ظهور مطلق است.<ref>خمینی، موسوعة الإمام الخميني، ۱۴۰۰ش، ج۵۰، ص۸۰.</ref>

*«رسالة نقطة في شرح [أنا النقطة التي تحت ألباء]» نوشته صائن‌الدین تُرکه (درگذشت: [[سال ۸۳۵ هجری قمری|۸۳۵ق]]).<ref>آقا بزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۵۳.</ref>