زیارت: تفاوت میان نسخه‌ها

زیارت اصطلاحی دینی، به معنای حاضرشدن کنار قبور اموات و به‌ویژه قبور پیامبران، امامان و امامزادگان با مناسکی مخصوص و همچنین قبور مؤمنان و انسان‌های صالح است.<ref>کیانی فرید، «زیارت»، ص۸۴۷.</ref> به‌گفته جعفر سبحانی، زیارت قبر پیامبر(ص)، اهل‌بیت او و قبور مؤمنان از اصول فرهنگ اسلامی است.<ref>سبحانی، منشور عقاید امامیه، ۱۳۷۶ش، ص۲۵۴.</ref>

عالمان اهل‌سنت همچون ابن‌ضیای مکی (متوفای: ۸۵۴ق)، شوکانی شمس‌الدین ذهبی (درگذشت: ۷۴۸ق)، عبدالرحمن جزیری نیز زیارت قبر پیامبر(ص) را دارای فضیلت بسیار می‌دانسته<ref>مکی، تاریخ المکة المشرفة و المسجد الحرام، ۱۴۲۴ق، ص۳۳۴؛ شوکانی، نیل الاوطار، ۱۴۱۳ق، ج۵، ص۱۱۰؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۴۸۴؛ جزیری، الفقه علی المذاهب الاربعة، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۹۴۶.</ref> و گزارش کرده‌اند وقتی حاجیان اعمال حج را تمام می‌کردند، به زیارت قبر پیامبر(ص) می‌رفتند.<ref>مکی، تاریخ المکة المشرفة و المسجد الحرام، ۱۴۲۴ق، ص۳۳۴؛ شوکانی، نیل الاوطار، ۱۴۱۳ق، ج۵، ص۱۱۰.</ref>

زیارت را نماد شیعه، عامل حیات و هویت آن به شمار می‌آورند. شیعیان به پیروی از روایاتی که از امامان معصوم(ع) درباره ثواب و فضیلت زیارت نقل شده، اهتمام ویژه‌ای به سفررفتن برای زیارت قبور و مرقدهای امامان(ع) و امامزادگان دارند.<ref>[https://www.qudsdaily.com/Newspaper/item/19891 «زیارت، عامل حیات و هویت شیعه»، سایت روزنامه قدس.]</ref> سالانه شیعیان زیادی از نقاط مختلف جهان به‌منظور زیارت قبور ائمه(ع) و برخی امامزادگان سفر می‌کنند. برای نمونه، تولیت [[آستان قدس رضوی]]، در مرداد ۱۳۹۷ش، گزارش کرد که سالانه ۲۸ میلیون نفر، از شهرهای مختلف ایران و برخی کشورهای دیگر، برای زیارت مرقد [[امام رضا(ع)]] به [[مشهد]] مسافرت می‌کنند.<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/2184896/سالانه-۲۸-میلیون-نفر-زائر-حرم-امام-رضاع «سالانه ۲۸ میلیون نفر زائر حرم امام رضا(ع)»]، سایت خبرگزاری صدا و سیما.</ref> همچنین به نقل از مرکز آمار حرم حضرت عباس(ع)، تعداد زائران عتبات در پیاده‌روی اربعین در سال ۱۴۰۲ش، بیش از ۲۲ میلیون نفر برآورد شده است.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5880863/تعداد-نهایی-زائران-اربعین-امسال-۲۲-میلیون- «تعداد نهایی زائران اربعین امسال ۲۲ میلیون نفر اعلام شد»]، سایت خبرگزاری مهر.</ref>

زیارتنامه، متنی است که هنگام زیارت مرقد و قبور امامان شیعه(ع) خوانده می‌شود و حاوی درودفرستادن و ادای احترام به صاحبان این قبور است.<ref>محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۷۶ش، ص۲۱۱.</ref> اگرچه هر زائری می‌تواند از پیش خود و به زبان خودش برای احترام و متوسل شدن به این قبور چیزی بگوید؛ اما به خواندن این زیارتنامه‌ها که سند آن‌ها به خود امامان معصوم می‌رسد و در اصطلاح، به آن‌ها «زیارت‌های مأثور» گفته می‌شود، سفارش شده است.<ref>علامه مجلسی، تحفة الزائر، ۱۳۸۶ش، ص۴-۵؛ محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۷۶ش، ص۲۱۱.</ref> این زیارتنامه‌ها مشتمل بر برخی مسائل اعتقادی همچون: [[توحید]]، [[نبوت]]، [[اسما و صفات|صفات خدا]] و مضامینی از قبیل شناخت امامان معصوم و فضایل و مقامات آنان، [[تولی]] و [[تبری]]، [[شفاعت]] و [[توسل]] و...است.<ref>محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۷۶ش، ص۲۱۱-۲۱۲.</ref>

زیارت از راه دور نیز گونه‌ای زیارت شمرده می‌شود که در روایات شیعه، برای کسانی که زیارت حضوری براییشان مقدور نیست توصیه شده است.<ref>ابن‌قولویه، کامل الزیارات، مطبعة الصدوق، ص۳۰۱-۳۰۵.</ref> برای نمونه، در روایتی به نقل از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] چنین آمده است: کسی که قادر به زیارت از نزدیک نیست، در جای بلندی قرار گیرد و دو رکعت نماز بخواند، سپس به سوی قبور ما رو کند و سلام دهد. سلام او به ما خواهد رسید.<ref>ابن‌قولویه، کامل الزیارات، مطبعة الصدوق، ص۳۰۳.</ref> در روایت دیگری از وی نقل شده است اگر کسی در فضای باز قرار گیرد و به راست و چپ نگاه کند، سپس سر خود را به سوی آسمان بلند کند و به سوی قبر امام حسین(ع) توجه نماید و بگوید: «السَّلامُ عَلَیْکَ یا اباعَبْدِاللَّهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُاللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ»، ثواب [[زیارت امام حسین(ع)]] برای او نوشته می‌شود.<ref>ابن‌قولویه، کامل الزیارات، مطبعة الصدوق، ص۳۰۳.</ref>

تاریخ‌نگاران مواردی را گزارش کرده‌اند که در آن برخی عالمان اهل سنت نیز به زیارت قبور برخی امامان شیعه رفته‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به ابن‌حبان، الثقات، ۱۴۰۲ق، ج۸، ص۴۵۷؛ عسقلانی، تهذیب التهذیب، دار صادر، ج۷، ص۳۸۸.</ref> برای نمونه ابن حِبّان، محدث اهل سنت در قرن سوم و چهارم هجری، گفته است که بارها به زیارت قبر امام رضا(ع) در مشهد می‌رفتم و با توسل به او مشکلاتم برطرف می‌شد.<ref>ابن حبان، الثقات، ۱۴۰۲ق، ج۸، ص۴۵۷.</ref> همچنین ابن حجر عسقلانی نقل کرده که ابوبکر محمد بن خُزَیْمه، فقیه، مفسر و محدث اهل سنت در قرن سوم و چهارم هجری، و ابوعلی ثقفی، از عالمان نیشابور، به همراه دیگرانی از اهل سنت به زیارت قبر امام رضا رفته‌اند.<ref>عسقلانی، تهذیب التهذیب، دار صادر، ج۷، ص۳۸۸.</ref> سَمْعانی، تاریخ‌نگار، محدث و فقیه شافعی قرن ششم هجری، نیز به زیارت قبر [[امام موسی کاظم علیه‌السلام|امام کاظم(ع)]] می‌رفته و به او متوسل می‌شده است.<ref>سمعانی، الانساب، ۱۳۸۲ق، ج۱۲، ص۴۷۹.</ref> از [[محمد بن ادریس شافعی|شافعی]]، از [[مذاهب چهارگانه اهل سنت|فقهای چهارگانه اهل‌سنت]]، نیز نقل شده که قبر او را «داروی شفابخش» توصیف کرده است.<ref>کعبی، الامام موسی بن الکاظم علیه السلام سیره و تاریخ، ۱۴۳۰ق، ص۲۱۶.</ref>

زیارت قبور از همان صدر اسلام عملی مشروع و رایج بوده است. به‌گزارش ابن‌شَبَّه در کتاب «تاریخ المدینة المنورة»، [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] زمانی که از [[فتح مکه]] به سمت [[مدینه]] بازمی‌گشت، به زیارت قبر مادرش [[آمنه بنت وهب|آمنه]] رفت و گفت: «این قبر مادر من است. از خداوند زیارت او را خواسته بودم و او اجازه این کار را به من داد.».<ref>ابن‌شبه، تاریخ المدینة المنورة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۲۰.</ref> همچنین نقل شده که وی به زیارت قبور شهدای جنگ احد<ref>سمهودی، وفاء الوفاء، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۱۱۲.</ref> و زیارت قبور مؤمنان به [[قبرستان بقیع]] می‌رفت.<ref>سمهودی، وفاء الوفاء، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۷۸.</ref> در برخی منابع روایی اهل سنت نیز برای فضیلت زیارت و توصیه به انجام آن، روایاتی از پیامبر(ص) نقل شده است. برای نمونه روایتی از وی نقل شده است که «مَنْ زَارَ قَبْرِي وَجَبَتْ لَهُ شَفَاعَتِی؛ هرکس قبر مرا زیارت کند، شفاعتم در قیامت نصیب او می‌شود».<ref>برای نمونه نگاه کنید به دار قطنی، سنن الدار قطنی، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۳۳۴.</ref>

در منابع روایی شیعه، احادیث فراوانی در فضیلت و [[مستحب|استحباب]] زیارت قبور [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] و [[امامان شیعه|امامان شیعه(ع)]] و قبور مؤمنان وارد شده است. [[محمد بن یعقوب کلینی|کلینی]] در کتاب [[الکافی (کتاب)|الکافی]] بابی را با عنوان «بَابُ فَضْلِ الزِّيَارَاتِ وَ ثَوَابِهَا؛ باب فضیلت زیارت‌ها و ثواب آن»، تنظیم کرده و احادیثی در این زمینه گردآوری کرده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۵۷۹.</ref> [[شیخ حر عاملی|حر عاملی]] نیز در [[وسائل الشیعة (کتاب)|وسائل الشیعه]] بابی را با عنوان «أبواب المزار و ما يناسبه» به روایات زیارت اختصاص داده<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۱۴، ص۳۱۹.</ref> و در ذیل آن روایاتی در فضیلت و ثواب قبور پیامبر(ص) و امامان شیعه(ع) و [[پیامبران|انبیای الهی]]، زیارت قبور امامزاد‌ه‌هایی همچون: [[حضرت معصومه سلام الله علیها|حضرت معصومه(س)]] و [[عبدالعظیم حسنی|حضرت عبدالعظیم حسنی(ع)]]، زیارت قبور شهداء و مؤمنان، زیارت برادر مؤمن چه در حال صحت و چه بیماری و...را در ۱۰۶ باب مختلف گردآوری کرده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۹ق، ج۱۴، ص۳۱۹-۶۰۰.</ref>  

در منابع تاریخی نیز مواردی از سیره امامان شیعه در زیارت قبور نقل شده است. حاکم نیشابوری در «المستدرک علی الصحیحین» در روایتی چنین نقل کرده است که [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت زهرا(س)]] هر جمعه به زیارت قبر [[حمزة بن عبدالمطلب|حمزه بن عبدالمطلب]] می‌رفت و در آنجا نماز می‌خواند و گریه می‌کرد.<ref>حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۵۳۳.</ref> در روایتی از [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]] نقل شده است که [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] هر شب جمعه به زیارت قبر [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن(ع)]] می‌رفت.<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۹ق، ج۱۴، ص۴۰۸.</ref> در [[کامل الزیارات (کتاب)|کامل الزیارات]] روایتی از [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]] نقل شده است که [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]] به زیارت قبر [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] می‌رفت، کنار قبر می‌ایستاد، گریه می‌کرد و سلام می‌داد.<ref>ابن‌قولویه، کامل الزیارات، مکتبة الصدوق، ص۳۶-۳۷.</ref>

سبکی در کتاب شفاء السقام، به چندین روایت از منابع مختلف روایی اهل سنت<ref>برای نمونه نگاه کنید به مالک بن انس، الموطأ، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۱۶۶؛ صنعانی، مصنف، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۵۷۰-۵۷۶.</ref> استناد کرده است که برپایه این روایات برخی از [[صحابه]] و [[تابعین]] به زیارت قبر پیامبر(ص) و مؤمنان می‌رفتند و به اهل قبور سلام می‌فرستادند.<ref>تقی‌الدین سبکی، شفاء السقام، ۱۴۱۹ق، ص۱۶۶-۱۶۸.</ref>

به نقل از محمد عبدالحی لکنوی (درگذشت: ۱۳۰۴ق)، فقیه و محدث حنفی اهل هند، هیچ‌یک از فقیهان چهارگانه اهل سنت و عالمان مسلمان، زیارت قبور مؤمنان، به‌ویژه قبر پیامبر(ص) و سفر بستن برای انجام آن را نامشروع نمی‌دانستند.<ref>لکنوی، ابراز الغی الواقع فی شفاء العی،  انتشارات چشمه فیض، ص۳۷.</ref> به‌گفته او، ابن‌تیمیه نخستین کسی بود که به مخالفت با این اجماع پرداخت و در مشروعیت زیارت قبور تشکیک کرد.<ref>لکنوی، ابراز الغی الواقع فی شفاء العی،  انتشارات چشمه فیض، ص۳۷.</ref> از نظر [[ابن‌تیمیه]] سلام فرستادن و دعا برای صاحبان قبور مشروع است؛ اما طلب حاجت از آنان و واسطه قراردادن آنان و خداوند را به آنان قسم‌دادن برای طلب حاجت، عملی نامشروع است.<ref>ابن‌تیمیه، قاعدة جلیلة فی التوسل و الوسیلة، ۱۴۲۲ق، ص۱۵۱؛ ابن‌تیمیه، منهاج السنة النبویة، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۴۳۸ و ۴۴۴.</ref> او این نوع زیارت را [[بدعت]] و [[شرک]] می داند.<ref>ابن‌تیمیه، قاعدة جلیلة فی التوسل و الوسیلة، ۱۴۲۲ق، ص۱۵۱؛ ابن‌تیمیه، منهاج السنة النبویة، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۴۳۸ و ۴۴۴.</ref>

چند قرن پس از ابن‌تیمیه، یعنی در قرن دوازدهم، مخالفت با مشروعیت زیارت از سوی وهابیون دوباره مطرح شد و آنان تا به امروز (قرن پانزدهم هجری) نیز این عمل را حرام پنداشته و مسلمانان را از انجام آن باز می‌دارند.<ref>رضوانی، سلسله مباحث وهابیت‌شناسی (زیارت پیامبر و اولیاء)، نشر مشعر، ص۸.</ref>

بیشتر عالمان اهل‌سنت همچون نووی<ref>نووی، صحیح مسلم مع شرح الامام النووی، ۱۳۹۲ق، ج۹، ص۱۶۷-۱۶۸.</ref> ابن حجر عسقلانی،<ref>ابن حجر عسقلانی، فتح الباری، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۶۵.</ref> غزالی،<ref>غزالی، إحیاء علوم الدین، دار المعرفة، ج۱، ص۲۴۴.</ref> ملا علی قاری حنفی،<ref>محمد قاری، مرقات المفاتیح، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۵۸۹.</ref> شمس‌الدین ذهبی،<ref>ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۳۶۸.</ref> جصاص،<ref>جصاص، احکام القرآن، ۱۳۰۰ق، ج۱، ص۲۹۵.</ref> ابن‌عابدین، فقیه حنفی،<ref>ابن‌عابدین، رد المختار، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۶۲۷.</ref> زرقانی، فقیه مالکی،<ref>زرقانی، شرح الزرقانی، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۹۶-۳۹۷.</ref> ابن‌قدامه حنبلی<ref>ابن‌قدامه، المغنی، ۱۳۸۸ق، ج۲، ص۱۹۵.</ref> و برخی دیگر بر این باورند که [[حدیث شد رحال|حدیث شَدِّ رِحال]] که ابن‌تییمیه برای نامشروع‌بودن زیارت به آن استناده کرده، در مقام نهی از زیارت قبور، به‌ویژه قبر پیامبر(ص) نیست؛ بلکه در مقام بیان فضیلت مساجد سه‌گانه [[مسجد الحرام]]، [[مسجدالنبی|مسجد النبی]] و [[مسجدالاقصی|مسجد الاقصی]] است.

همچنین گفته‌اند زیارت قبور و توسل جستن به صاحبان آن‌ها بدین معنا نیست که آنان مستقل از اذن و رحمت الهی، حاجات زیارت‌کنندگان یا توسل‌کنندگان را برآورده می‌کنند تا شرک پیش بیاید؛ بلکه بدین معنا است که به‌ جهت مقام و منزلتی که نزد خداوند دارند، واسطه بندگان و خداوند برای برآوردن حاجات قرار داده می‌شوند.<ref>سبحانی، آیین وهابیت، ص۲۹۹-۳۰۰.</ref>

*مشغول ساختن زبان به ذکر خداوند؛

*وضو داشتن و طهارت بدن؛  

*توبه و استغفار کردن از گناهان؛

*بلند نکردن صدای خود در هنگام زیارت.<ref>قمی، کلیات مفاتیح الجنان، انتشارات اسوه، ص۳۰۶-۳۱۳.</ref>{{پایان}}

*کتاب [[کامل الزیارات (کتاب)|کامل الزیارات]]: اثری روایی از [[ابن‌قولویه قمی|ابن‌قولویه]] است که در آن روایاتی از امامان معصوم(ع) در فضیلت و ثواب، چگونگی و آداب زیارت قبور آنان گردآوری شده است.<ref>ابن قولویه، کامل الزیارات، مطبعة الصدوق، ص۱۶.</ref>

*کتاب [[کتاب المزار (شهید اول)|المزار فی کیفیّة زیارات النبی و الأئمة الأطهار]]: معروف به «کتاب المزار» نوشته شهید اول. این کتاب دو باب دارد.<ref>شهید اول، المزار، ۱۴۱۰ق، ص۹.</ref> باب اول درباره زیارت‌ها و مشتمل بر هشت فصل و یک خاتمه در آداب و فضیلت زیارت ائمه معصومین(ع) است.<ref>شهید اول، المزار، ۱۴۱۰ق، ص۹.</ref> باب دوم کتاب درباره اعمال مربوط به مساجد و مشاهد متبرکه و مشتمل بر هفت فصل و یک خاتمه است.<ref>شهید اول، المزار، ۱۴۱۰ق، ص۲۲۵.</ref>

*تحفة الزوار الی قبر النبی المختار: تألیف ابن‌حجر هیتمی عالم سنی (۹۰۹–۹۷۴ق). این کتاب در موضوع زیارت قبر پیامبر(ص)، آداب زیارت و اعمال پس از آن و مشتمل بر یک مقدمه و چهار فصل است.<ref>ابن‌حجر هیتمی، تحفة الزوار الی قبر النبی المختار، ۱۴۱۲ق، ص۵.</ref>  

*کتاب آداب زیارت از دیدگاه معصومین(ع): ترجمه «باب المزار» کتاب وسائل شیعه به قلم محسن دیمه کارگراب و ابوالفضل کاظمی به زبان فارسی است.<ref>دیمه کارگراب، کاظمی، آداب زیارت از دیدگاه معصومین(ع)، ۱۳۹۴ش، ص۱۲.</ref>