حضرت محمد صلی الله علیه و آله: تفاوت میان نسخه‌ها

| درگذشت = [[۲۸ صفر]]،[[سال ۱۱ هجری]]/۶۳۲م.

| القاب = [[محمد امین|امین]]، رسول‌الله، مصطفی، حبیب‌الله، صفی‌الله، نعمة‌الله، خیرة خلق‌الله، سیدالمرسلین، [[خاتم النبیین (لقب)|خاتم النبیین]]، [[رحمة للعالمین]]، نبی امّی

| همسران = [[خدیجه]]، [[سوده دختر زمعة بن قیس|سوده]]، [[عایشه]]، [[حفصه بنت عمر بن‌ خطاب| حفصه]]، [[زینب دختر خزیمه]]، [[ام حبیبه]]، [[ام سلمه]]، [[زینب دختر جحش]]، [[جویریه بنت حارث|جویره]]، [[صفیه دختر حیی بن اخطب|صفیه]]، [[میمونه دختر حارث بن حزن|میمونه]].

'''مُحمد بن عبدالله بن عبدالمطّلِب بن هاشم''' ([[عام الفیل|عام‌الفیل]]–[[سال ۱۱ هجری قمری|۱۱ق]]) پیامبر اسلام، از [[اولو العزم|پیامبران اولوالعزم]] و آخرین پیامبر الهی. [[معجزه]] اصلی او [[قرآن]] است.

با کوشش پیامبر(ص) تقریبا تمام شبه‌جزیره عربستان در زمان حیات او به اسلام گروید. در دوره‌های بعد، گسترش اسلام ادامه یافت و به تدریج اسلام دینی جهانی شد.

خدیجه]] ازدواج کرد و حدود ۲۵ سال با او زندگی کرد. پس از وفات خدیجه، پیامبر با [[همسران پیامبر(ص) |همسران دیگری]] ازدواج کرد. فرزندان پیامبر(ص) از خدیجه و [[ ماریه دختر شمعون |ماریه]] بودند و همه آنها جز [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمه(س)]] در زمان حیات او از دنیا رفتند.

به باور مسلمانان حضرت محمد(ص)، آخرین پیامبر الهی است و پس از او پیامبری نخواهد آمد. او جزو [[اولو العزم|انبیای اولوالعزم]] است و شریعت اسلام را از جانب خداوند برای بشر آورده است. پیامبر(ص) اولین از [[چهارده معصوم]] است که شیعیان آنها را معصوم می‌دانند. به باور شیعیان او در دریافت و ابلاغ [[وحی]] و نیز در تمام ساحت‌های زندگی [[عصمت]] داشته است.

[[عبدالله جوادی آملی|آیت‌الله جوادی آملی]] مفسر قرآن براین باور است که خداوند در قرآن نام هر یک از [[پیامبران]] را بالصراحه می‌برد مانند یا [[موسی (پیامبر)|موسی]]، ﴿یا عیسی﴾، یا [[ابراهیم (پیامبر)|ابراهیم]] و امثال آن، اما نام حضرت محمد را هرگز نمی‌برد بلکه با تعبیراتی همچون یا ایها الرسول، یا ایها النبی از پیغمبر یاد می‌كند و اگر یک جا نام حضرت بود آنجا خطاب از جانب خدا نیست.<ref>https://javadi.esra.ir/fa/w/حرمت-ویژه‌-خداوند-برای-پیامبر-اسلام-ص-/-منصبی-بالا</ref>

حضرت محمد(ص) فرزند عبدالله بن عبدالمطّلب بن هاشم بن عبدمَناف بن قُصَی بن کِلاب بود.<ref name="Aat42">آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، ۱۳۷۸ش، ص۴۲.</ref> مادرش، [[آمنه بنت وهب]] است. به گفته [[محمدباقر مجلسی| علامه مجلسی]]، [[امامیه]] بر [[ایمان]] و [[اسلام]] پدر، مادر و اجداد رسول خدا تا آدم(ع)، [[اجماع]] دارند.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۵، ص۱۱۷.</ref>نسب پیامبر (ص) با ۴۸ واسطه به [[آدم (پیامبر)|حضرت آدم(ع)]] می‌رسد.<ref>ابن شهر آشوب، مناقب،۱۳۷۹ق، ج۱، ص۱۵۵.</ref> در این سلسله پیامبرانی مانند [[اسماعیل (پیامبر)|اسماعیل]]،[[ابراهیم (پیامبر)| ابراهیم]]، [[نوح (پیامبر)|نوح]]، [[ ادریس (پیامبر)|ادریس]] قرار دارند. سلسله نیاکان پیامبر(ص) تا «عدنان» مورد اتفاق نسب‌شناسان است، ولی پس از او تا آدم(ع) نظرات مختلفی وجود دارد، طبق روایتی پیامبر(ص) فرمود: هنگامی که سلسله نسب من به عَدْنان رسید توقف کنید.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۵، ص۱۰۷.</ref>

===کنیه‌ها و القاب===

[[کنیه]]‌ حضرت محمد (ص)، [[ابوالقاسم (لقب)|ابوالقاسم]] و ابو ابراهیم است.<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۳.</ref> برخی از القاب او عبارتند از: مصطفی، حبیب‌الله، صفی‌الله، نعمة‌الله، خیرة خلق‌الله، سید المرسلین، [[خاتم النبیین (لقب)|خاتم النبیین]]، [[رحمة للعالمین]]، نبی امّی.<ref>مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان، ۱۳۹۱ش، ص۹۱.</ref>

[[پرونده:تصویری از تولد پیامبر در کتاب مجمع التواریخ.jpg|thumb|نگاره تولد پیامبر(ص) در کتاب مجمع التواریخ که در قرن ۱۵ توسط حافظ ابرو در هرات تهیه شده است. ]]

بنابر نظر معروف میان علمای شیعه پیامبر(ص) در [[۱۷ ربیع‌الاول]] و بنا بر نظر مشهور میان [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] در [[۱۲ ربیع‌الاول]] به دنیا آمده است.<ref> سبحانی، فروغ ابدیت، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۱۵۱.</ref> فاصله این دو تاریخ به [[هفته وحدت]] بین شیعه و سنی نام‌گذاری شده است.<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۵، ص۴۴۰ و ۴۵۵.</ref>  

[[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] میلاد [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] در [[۱۷ ربیع‌الاول]] را نظر بیشتر علمای [[شیعه]] دانسته است.<ref> مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۱۷۰.</ref> با این حال [[محمد بن یعقوب کلینی]] در [[الکافی (کتاب)|کتاب الکافی]]،<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۳۹.</ref> و [[شیخ صدوق]] در کتاب [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال‌الدین]] ولادت پیامبر را در ۱۲ ربیع الاول ذکر کرده‌اند.<ref>صدوق، کمال الدین، ج۱،‌ ص۱۹۶.</ref> به گفته علامه مجلسی، نظر کلینی مبنی بر تولد پیامبر در ۱۲ ربیع‌الاول، بیشتر به دلیل [[تقیه]] بوده است.<ref>مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۱۷۰.</ref> همچنین احتمال دارد که در الکافی در عبارت «لإثنتی عشر لیلة بقیت من شهر ربیع الاول» واژه مَضَت (سپری شده)، به اشتباه به جای واژه بَقیَت (مانده از) گزارش شده باشد <ref>http://thaqalain.ir/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AF%D8%AA-%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85/</ref>چنانکه در گزارش خطیب قسطلانی واژه «بقیت» ثبت شده است.<ref> المواهب اللدنیه ج۱، ص۲۵.</ref>  

به گفته [[رسول جعفریان]] عالمان شیعه پس از [[شیخ مفید]]، [[۱۷ ربیع‌الاول]] را روز میلاد حضرت محمد(ص) می‌دانند.<ref>جعفریان، «دیدگاه کلینی، مفید و...»،‌ ص۷۵.</ref>

عالمان [[ اهل سنت و جماعت |اهل‌سنت]] نظرات مختلفی درباره جزئیات تولد پیامبر(ص) دارند؛ برخی تولد وی را در [[عام الفیل]]<ref> بیهقی، دلائل النبوة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۷۵.</ref> و برخی دیگر ده سال پس از عام الفیل<ref> بیهقی، دلائل النبوة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۷۹.</ref> دانسته‌اند. از آنجا که تاریخ‌نویسان، درگذشت پیامبر(ص) را در ۶۳ سالگی و در سال ۶۳۲م نوشته‌اند، تولد پیامبر(ص) و عام‌الفیل را بین ۵۶۹ تا ۵۷۰م حدس زده‌اند.<ref>شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۹۰ش، ص۳۷.</ref>  

درباره روز تولد پیامبر نیز در میان اهل‌سنت اختلافاتی وجود دارد؛ دوم ربیع‌الاول،<ref>ابن‌حبیب، المحبر، بیروت، ص۸-۹.</ref> هشتم ربیع‌الاول،<ref>مقدسی، البدء و التاریخ، بورسعید، ج۴، ص۱۳۲.</ref> دهم ربیع‌الاول،<ref>ابن‌الوردی، تاریخ ابن‌الوردی، ۱۹۹۶م، ج۱، ص۹۳.</ref> دوازدهم ربیع‌الاول<ref>السیرة النبویة، ج۱، ص۱۵۸؛ بیهقی، دلائل النبوة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۷۴.</ref>و [[ رمضان |ماه رمضان]]<ref>مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۶.</ref> از جمله این نظرات است.

===مکان ولادت===

پیامبر اسلام(ص) در [[شعب ابی‌طالب]]<ref>مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۶؛ فیض کاشانی، الوافی، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۷۲۲.</ref> و در خانه‌ای که بعدها به [[عقیل بن ابی‌طالب]] تعلق یافت، به دنیا آمد. فرزندان عقیل، این خانه را به محمد بن یوسف، برادر [[حجاج بن یوسف ثقفی| حجاج بن یوسف]]، فروختند<ref>سبکی، الدین الخالص أو إرشاد الخلق، ۱۹۷۷م، ج۵، ص۶۴.</ref> او آنجا را به قصری تبدیل کرد. در [[بنی‌عباس|حکومت بنی‌عباس]]، خیزران، مادر [[ هارون عباسی |هارون‌الرشید]] [[فهرست خلفای بنی‌عباس|خلیفه عباسی]]، این خانه را خرید و آن‌را به [[مسجد]] تبدیل کرد.<ref>عاملی، الصحیح من سیرة النبی، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۱۴۶-۱۴۷.</ref> [[ محمدباقر مجلسی |علامه مجلسی]]، [[محدث]] قرن یازدهم، نقل می‌کند در زمان او مکانی به این نام در [[مکه]] وجود داشته و مردم آن‌را [[زیارت]] می‌کردند.<ref>مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۱۷۴.</ref> این بنا تا زمان حکومت [[آل‌سعود]] بر [[حجاز]]، باقی بود. آن‌ها به جهت اعتقادات [[وهابیت]] و ممنوعیت [[تبرک]] به آثار [[پیامبران]]، آن‌جا را تخریب کردند.<ref>عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۱۴۶-۱۴۷.</ref>

=== وقایع شب میلاد===

== پیش از بعثت==

[[عبدالله بن عبدالمطلب]]، پدر حضرت محمد(ص)، چند ماه پس از [[ازدواج]] با [[ آمنه بنت وهب |آمنه دختر وهب]]، به سفری تجاری به [[شام]] رفت و هنگام بازگشت، در [[مدینه|یثرب]] درگذشت. برخی سیره‌نویسان، درگذشت او را چند ماه پس از ولادت محمد(ص) نوشته‌اند. محمد(ص)، دوران شیرخوارگی و بخشی از کودکی را نزد [[حلیمه سعدیه|حلیمه]]، زنی از [[قبیله بنی‌سعد]] گذراند. وقتی شش سال و سه ماه (و به قولی چهار سال) داشت، مادرش او را برای دیدار با اقوام (از طرف مادرِ [[عبدالمطلب]] از طایفه بنی‌عَدِی بن نجّار)، به یثرب برد. در بازگشت به مکه، آمنه در [[ابواء]] درگذشت و همانجا [[دفن]] شد.<ref name="Aat42"/> پس از وفات آمنه، [[عبدالمطلب]]، پدربزرگ پدری حضرت محمد(ص)، سرپرست او شد. حضرت محمد هشت‌ساله بود که عبدالمطلب درگذشت و عمویش [[ابوطالب]] سرپرستی او را عهده‌دار شد.<ref> شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۹۰ش، ص۳۷-۳۸.</ref>

درباره زندگانی حضرت محمد (ص)، گزارش‌های فراوانی در متون تاریخی آمده و حوادث و رویدادهای زندگی او، در مقایسه با دیگر [[پیامبران]]، کامل‌تر ثبت شده است.<ref>مطهری، سیری در سیره نبوی، ص۳۹؛ مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج۱۶، ص۴۴.</ref> با این حال، همچنان برخی از جزئیات زندگی او روشن نیست.{{مدرک}}

===سفر اول به شام و پیشگویی راهب نصرانی===

===سفر دوم به شام===

وقتی که حضرت محمد (ص) ۲۵ ساله بود [[ابوطالب]] به او پیشنهاد داد تا با سرمایه [[حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها| خدیجه]] تجارت کند، پیامبر(ص) این پیشنهاد را پذیرفت. به گزارش [[ابن‌اسحاق]] خدیجه، [[امانت‌داری|امانت داری]] حضرت محمد (ص) را شناخته بود، از این رو به او پیام فرستاد که اگر با مال او تجارت کند سهمش را بیش از دیگران می‌پردازد.<ref> ابن‌اسحاق، سیره ابن اسحاق، ۱۳۹۸ق، ص۸۱.</ref> پس از سفر تجاری به شام، خدیجه از پیامبر(ص) خواستگاری کرد و در سال ۱۵ قبل از بعثت با هم [[ازدواج پیامبر(ص) و خدیجه|ازدواج]] کردند.<ref>ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۲۹۳.</ref>

پیامبر(ص) پیش از [[ازدواج]] در پیمان حلف‌الفضول شرکت کرد. در حلف‌الفضول جمعی از اهالی [[مکه]] هم‌پیمان شدند تا از هر مظلومی حمایت کنند و حق او را بستانند.<ref>ابن هشام، السیرة النبویة، دار احیاء‌التراث العربی، ج۱، ص۱۴۱-۱۴۲.</ref>

پیامبر اکرم(ص) در ۲۵ سالگی با خدیجه [[ازدواج]] کرد.<ref>شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۹۰ش، ص۳۹-۴۰.</ref> خدیجه اولین همسر پیامبر(ص)‌ بود<ref>ابن‌اسحاق، سیره ابن اسحاق، ۱۳۹۸ق، ص۲۴۵.</ref> و حدود ۲۵ سال با پیامبر زندگی کرد او در [[سال ۱۰ بعثت]] درگذشت. پس از درگذشت خدیجه، پیامبر با [[سوده دختر زمعة بن قیس]] ازدواج کرد. همسران بعدی پیامبر(ص) عبارتند از [[عایشه]] دختر [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]]، [[حفصه دختر عمر بن خطاب|حفصة]]، [[زینب دختر خزیمه|زینب دختر خزیمة بن حارث]]،[[ام‌حبیبه| ام حبیبه]] دختر [[ابوسفیان]]، [[ام‌سلمه (همسر پیامبر)|ام سلمه]]، [[زینب دختر جحش]]، [[ جویریه دختر حارث|جویریة دختر حارث]]، [[صفیه دختر حیی بن اخطب]]، [[میمونه دختر حارث بن حزن]] و [[ماریه دختر شمعون]].<ref>آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، ۱۳۷۸ش، ص۵۶-۶۰.</ref>

مادر فرزندان پیامبر به جز [[ابراهیم پسر رسول خدا|ابراهیم]]، [[حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها|خدیجه]] بود. مادر ابراهیم [[ ماریه دختر شمعون |ماریه قبطیه]] بود. فرزندان رسول خدا(ص)، به جز [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه(س)]]، همگی در زمان حیات پیامبر درگذشتند و نسل پیامبر(ص) تنها از طریق فاطمه (س) ادامه یافت. محمد(ص) سه پسر و چهار دختر داشت:

# [[ابراهیم پسر رسول خدا|ابراهیم]]، در [[سال ۱۰ هجری قمری|سال ۱۰ق]] در مدینه درگذشت.<ref>ابن اسحاق، سیره ابن اسحاق، ۱۳۹۸ق، ص۲۴۵؛ آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، ۱۳۷۸ش، ص۶۰-۶۱.</ref>

[[ابوالقاسم کوفی]]، عالم شیعه قرن چهارم و [[سید جعفر مرتضی عاملی]]، از محققان شیعه قرن پانزدهم قمری، بر این باورند که زینب، رقیه و ام‌کلثوم فرزندان رسول خدا(ص) و خدیجه نبوده‌اند؛ بلکه [[فرزندخوانده|دخترخوانده‌های]] آن دو بوده‌اند.<ref> عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۲۱۸؛ عاملی، بنات النبی اَم ربائبه؟، ۱۴۱۳ق، ص۷۷-۷۹؛ کوفی الاستغاثه، ج۱، ص۶۸.</ref>

در [[جاهلیت|دوره جاهلیت]] سیل به درون [[کعبه]] راه یافت و دیوارهای آن را شکست. [[قبیله قریش|قریش]] دیوارها را بالا بردند اما وقتی می‌خواستند [[حجرالاسود]] را نصب کنند، بین سران قبیله‌ها اختلاف شد. رئیس هر قبیله می‌خواست این افتخار را نصیب خود کند. بزرگان قبیله طشتی پر از خون آوردند و دست خود را در آن فرو بردند و این کار مانند سوگندی بود که به موجب آن باید بجنگند تا پیروز شوند. آنها پذیرفتند، نخستین کسی را که از در بنی‌شیبه داخل [[مسجد]] شود به داوری بپذیرند و هر چه او گفت انجام دهند. نخستین کسی که داخل شد محمد(ص) بود. آنان داوری پیامبر را پذیرفتند و به دستور پیامبر(ص) حجرالاسود را میان پارچه‌ای گذاشتند و رئیس هر قبیله یک گوشه از پارچه را بلند کرد، چون پارچه را بالا بردند، پیامبر، حجرالاسود را برداشت و بر جای آن نهاد.<ref> شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۹۰ش، ص۴۰.</ref>[[جعفر سبحانی|سبحانی]] در [[فروغ ابدیت (کتاب)|فروغ ابدیت]] یادآور شده که پیامبر (۵ سال پیش از [[بعثت]]) با این کارش به مشاجرات [[قبیله قریش|قریش]]- که چیزی نمانده بود حوادث خونینی به وجود آورد- پایان داد. <ref>سبحانی، فروغ ابدیت،۱۳۸۵ش،  ج۱، ص۲۰۳.</ref>

==بعثت==

مشهور [[امامیه]]، بعثت پیامبر(ص) را [[۲۷ رجب]] دانسته‌اند.<ref>آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، ۱۳۷۸ش، ص۶۷.</ref> او در حِراء به پیامبری مبعوث شد. محمد(ص) در سال‌های نزدیک به [[بعثت]] هر سال یک ماه از مردم کناره می‌گرفت و در [[کوه نور|کوه حراء]] به عبادت خدا مشغول می‌شد.<ref name="shahi41">شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۹۰ش، ص۴۱.</ref> او در این باره گفته است: [[جبرئیل]] نزد من آمد و گفت: بخوان. گفتم: خواندن نمی‌دانم. دوباره گفت: بخوان. گفتم: چه بخوانم؟ گفت: «اقْرَ‌أْ بِاسْمِ رَ‌بِّک الَّذِی خَلَقَ؛ بخوان به نام پروردگارت که آفرید».<ref>سوره علق، آیه۱.</ref> چنانکه مشهور است، او در چهل‌سالگی به پیامبری رسید.<ref name="shahi41"/> پیامبر(ص) دعوت به [[توحید]] را نخست از خانواده خود آغاز کرد و اولین کسی که از زنان به او ایمان آورد، [[حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها|خدیجه]] و از مردان، [[امام علی علیه‌السلام|علی بن‌ابی‌طالب(ع)]] بود.<ref>ابن اسحاق، سیره ابن اسحاق، ۱۳۹۸ق، ص۱۳۲، ۱۳۸ و۱۳۹؛ ابن هشام، السیرة النبویة، دار احیاء‌ التراث العربی، ج۱، ص۲۶۲.</ref> در برخی منابع، از برخی دیگر همچون [[ابوبکر بن ابی‌قحافه]] و [[زید بن حارثه]] به عنوان نخستین گروندگان به [[اسلام]] نام برده شده است.<ref> ابن هشام، السیرة النبویة، دار احیاء‌ التراث العربی، ج۱، ص۲۶۴ و ۲۶۶.</ref>

هر چند دعوت آغازین پیامبر(ص) محدود بود ولی شمار مسلمانان رو به فزونی گذاشت و پس از چندی، اسلام‌آورندگان به اطراف [[مکه]] می‌رفتند و با پیامبر(ص) [[نماز]] می‌گزاردند.<ref>ابن هشام، السیرة النبویة، دار احیاء‌التراث العربی، ج۱، ص۲۸۱ و ۲۸۲.</ref>

پس از آنکه پیامبر(ص) به [[نبوت|پیامبری]] رسید، سه سال پنهانی به دعوت مردم پرداخت. پیامبر(ص) در آغاز، مردم را به ترک پرستش بت‌ها و پرستیدن [[خدا]] دعوت می‌کرد. مسلمانان هنگام نماز و پرستش خدا، از مردم پنهان می‌شدند و در جاهای دور از رفت‌و‌آمد نماز می‌گزاردند.<ref> شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۹۰ش، ص۴۴-۴۱.</ref>

چنانکه مشهور است، وقتی سه سال از بعثت پیامبر(ص) گذشت، او مأمور شد دعوت خود را علنی کند. ابن‌اسحاق سیره‌نگار نوشته است که چون [[آیه انذار]] («وَأَنذِرْ‌ عَشِیرَ‌تَک الْأَقْرَ‌بِینَ ..؛ و خویشان نزدیکت را هشدار ده.»<ref>سوره شعراء، آیه ۲۱۴-۲۱۶.</ref>) نازل شد، پیامبر مهمانی برگزار کرد و در آن حدود چهل تن از فرزندان [[عبدالمطلب]] حاضر شدند همین که رسول خدا خواست سخنان خود را آغاز کند، [[ابولهب]]، پیامبر را ساحر خواند و مجلس را به هم زد. پیامبر(ص) روزی دیگر آنان را خواند و دعوتش را به آنان رساند.<ref> ابن اسحاق، سیره ابن اسحاق، ۱۳۹۸ق، ص۱۴۵ و ۱۴۶.</ref> به گزارش [[تاریخ طبری (کتاب)|تاریخ طبری]] رسول خدا در ضمن سخنانی دعوت خود را به خویشاوندان رساند و گفت که من برای شما خیر دنیا و آخرت را آورده‌ام و خداوند فرمان داده که شما به آن فرا‌‌‌‌ بخوانم و افزود: کدام یک از شما مرا در این کار یاری می‌کند تا برادر، وصی و [[خلافت|خلیفه]] من در میان شما باشد؟ همه ساکت شدند و [[امام علی علیه‌السلام |علی(ع)]] گفت:‌ ای رسول خدا! من هستم. پیامبر فرمود: «این وصی و خلیفه من در میان شماست، سخن او را بشنوید و از او فرمان برید.» در این هنگام مهمانان برخاستند و باخنده به ابوطالب می‌گفتند محمد دستور داد که از پسرت فرمان ببری و مطیع او باشی.<ref>طبری، تاریخ الطبری، منشورات مؤسسة الاعلمي للمطبوعات بيروت، ج۳، ص۱۱۷۲.</ref>

==دشمنی قریش و پیامدهای آن==

وقتی بزرگان قریش از افزایش شمار [[اسلام|مسلمانان]] نگران شدند، نزد [[ابوطالب]]، عموی پیامبر(ص)، رفتند و از وی خواستند برادرزاده‌اش را از دعوتی که آغاز کرده، بازدارد. آنان از وی خواستند محمد(ص) را به آنان بسپارد تا او را بکشند و در عوض عمارة بن ولید را که جوانی زیبا و به اعتقاد آنان خردمند بود، بگیرد. ابوطالب نپذیرفت.<ref>ابن اسحاق، سیره ابن اسحاق، ۱۳۹۸ق، ص۱۵۲؛ ابن هشام، السیرة النبویة، دار احیاء‌التراث العربی، ج۱، ص۲۸۵.</ref>

همچنین نقل شده است قریشیان از ابوطالب خواستند تا برادرزاده خود را از راهی که در پیش گرفته، بازدارد. ابوطالب سخنان آنان را با پیامبر(ص) در میان نهاد و پیامبر(ص) در پاسخ فرمود: «به خدا سوگند اگر خورشید را در دست راست و ماه را در دست چپ من بگذارند، از دعوت خود دست برنمی‌دارم تا این که خداوند مرا در این امر پیروز گرداند یا جانم را در این راه از دست دهم».<ref> ابن هشام، السیرة النبویة، دار احیاء‌التراث العربی، ج۱، ص۲۸۴ و ۲۸۵.</ref>

===هجرت مسلمانان به حبشه===

با شدت گرفتن دشمنی قریش با پیامبر(ص) ‌و سخت‌گیری و آزار پیروان او، پیامبر(ص) ناچار به نومسلمانان دستور داد به [[حبشه]] هجرت کنند وقتی قریش از هجرت مسلمانان به حبشه آگاه شدند، [[عمرو بن عاص سهمی|عمرو بن عاص]] و عبدالله بن ابی‌ربیعه را نزد نجاشی پادشاه حبشه فرستادند تا آنان را بازگردانند اما نجاشی از سپردن آنان به نمایندگان قریش امتناع کرد.<ref>شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۹۰ش، ص۵۱-۵۲.</ref>

===محاصره بنی‌هاشم===

پس از پیشرفت اسلام در مکه و مخالفت نجاشی با بازگرداندن نومسلمانان، قریشیان، محمد(ص) و [[بنی‌هاشم]] را در فشار و تحریم اقتصادی و اجتماعی قرار دادند. آنها عهدنامه‌ای نوشتند و متعهد شدند که به فرزندان [[هاشم بن عبدمناف|هاشم]] و [[عبدالمطلب]]، زن ندهند یا از آنان زنی نخواهند، چیزی به آنان نفروشند و چیزی از آنان نخرند. آنان عهدنامه را در خانه [[کعبه]] آویختند. پس از آن، بنی‌هاشم در شعب(دَرّه) ابی‌یوسف که بعدها [[شعب ابی‌طالب]] خوانده شد، ساکن شدند.<ref name="shahi53">شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۹۰ش، ص۵۳.</ref>

انزوای بنی‌هاشم دو یا سه سال طول کشید. در این مدت که آنان در سختی به سر می‌بردند، چند تن از خویشاوندان، شبانه برای آنها گندم می‌بردند. شبی [[ابوجهل]] که با بنی‌هاشم دشمنی می‌کرد، از این ماجرا آگاه شد و مانع شد که [[حکیم بن حزام]] برای [[حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها|خدیجه]] بار گندم ببرد. همین سبب شد گروهی پشیمان شده و به حمایت از بنی‌هاشم برخاستند. آنها می‌گفتند چرا [[بنی‌مخزوم]] در نعمت به سر ببرند و پسران هاشم و عبدالمطلب در سختی بمانند. سرانجام گفتند این عهدنامه باید باطل شود. جمعی از شرکت‌کنندگان در پیمان، تصمیم گرفتند آن را پاره کنند. به روایت ابن‌اسحاق ([[سال ۸۰ هجری قمری|۸۰]]-[[سال ۱۵۱ هجری قمری|۱۵۱ق]])، نخستین سیره‌نویس درباره پیامبر(ص)، وقتی سراغ پیمان‌نامه رفتند، دیدند موریانه آن را خورده و تنها جمله «باسمک اللهم» از آن باقی مانده است.<ref> ابن اسحاق، سیره ابن اسحاق، ۱۳۹۸ق، ص۱۶۶ و ۱۶۷؛ شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۹۰ش، ص۵۳.</ref>

===سفر به طائف===

اندکی پس از خروج از شعب ابی‌طالب، [[حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها|خدیجه]] و [[ابوطالب]] دو حامی پیامبر از دنیا رفتند. وی برای جلب حمایت مردم [[طائف]] به آنجا سفر کرد؛ اما مردم آنجا با او بدرفتاری کرده و پیامبر به مکه بازگشت.<ref>ابن هشام، السیرة النبویة، دار احیاء‌التراث العربی، ج۲، ص۶۰ -۶۳؛ طبری، تاریخ الطبری، دار احیاء‌التراث العربی، ج۲، ص۳۴۴-۳۴۶.</ref>

==هجرت به مدینه==

===مقدمات هجرت===

====پیمان عقبه اول====

====پیمان عقبه دوم====

نمایندگان مردم مدینه با او بیعت کردند که با دشمن او دشمن و با دوست او دوست باشند و با هر که با وی به جنگ برخاست، جنگ کنند. به این سان این بیعت را [[بیعة الحرب]] نامیدند. پس از این بیعت، پیامبر اکرم(ص) به مسلمانان اجازه داد به یثرب بروند.<ref> شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۹۰ش، ص۵۶-۵۹.</ref>

====توطئه دار النَدوة====

وقتی قریش از پیمان پیامبر با مردم [[مدینه|یثرب]] و پشتیبانی آنان از محمد(ص) مطلع شدند، پیمان‌های قبیله‌ای را نادیده گرفتند و برای کشتن پیامبر(ص) توطئه کردند. قریشیان برای یافتن راهی مناسب، نشستی در [[دارالندوه |دارالندوة]] ترتیب دادند و سرانجام به این نتیجه رسیدند که از هر قبیله‌ای جوانی آماده شود تا دسته‌‌جمعی بر سر محمد(ص) بریزند و همه با هم او را بکشند. در این صورت، کشنده او یک تن نخواهد بود و بنی‌هاشم نمی‌توانند به خون‌خواهی وی برخیزند؛ زیرا جنگ با همه تیره‌ها برای آنان مقدور نیست و ناچار به گرفتن خون‌بها راضی خواهند شد. در شب اجرای توطئه قریش، پیامبر(ص) به فرمان خدا از [[مکه]] خارج شد و [[امام علی علیه‌السلام|علی(ع)]] در بستر او خوابید ([[لیلة المبیت]]). پیامبر با [[ابوبکر بن ابی‌قحافه]] عازم یثرب شد و سه روز در [[کوه ثور|غار ثور]] توقف کرد تا کسانی که آن دو را تعقیب می‌کردند، ناامید شدند. پیامبر اسلام سپس از بیراهه به یثرب رفت.<ref>شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۹۰ش، ص۵۹.</ref>  

===آغاز هجرت===

درباره روز خروج پیامبر(ص) از [[مکه]] و رسیدن او به [[مدینه]]، میان سیره‌نویسان اختلاف است. [[ابن هشام]] که خط سیر او را ضبط کرده، می‌نویسد نیمروز [[دوشنبه]]، [[۱۲ ربیع‌الاول]] به [[قبا]] رسید. ابن کلبی، خارج شدن پیامبر را دوشنبه [[۱ ربیع‌الاول|اول ربیع الاول]] و رسیدن او به قبا را [[جمعه (روز)|جمعه]] دوازده ربیع الاول نوشته است. بعضی دیگر نوشته‌اند روز [[۸ ربیع‌الاول]] به آنجا رسید. مورخان متأخر اسلامی و اروپایی نوشته‌اند که پیامبر ۹ روز در سفر بود و روز ۱۲ ربیع الاول [[سال ۱۴ بعثت]] برابر با ۲۴ سپتامبر ۶۲۲م به [[قبا]] در نزدیکی مدینه رسید. هجرت پیامبر از [[مکه]] به [[مدینه]] مبدأ تاریخ مسلمانان قرار گرفت. رسول خدا(ص) هنگام توقف در قبا مسجدی بنا کرد که [[مسجد قبا]] نام گرفت.<ref>شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۹۰ش، ص۵۹-۶۰.</ref>

پیامبر(ص)، جمعه، دوازده ربیع الاول، با گروهی از بنی النجار روانه مدینه شد. نخستین [[نماز جمعه]] را در قبیله [[بنی‌سالم بن عوف]] گزارد. هنگام ورود به شهر، بزرگ هر قبیله یا رئیس هر خانواده می‌خواست پیغمبر را به خانه خود ببرد تا افتخاری بیش از دیگران بیابد، محمد(ص) گفت هر جا شترم بر زمین بخوابد، منزل خواهم کرد. محمد(ص) در پاسخ دعوت‌کنندگان گفت شتر من مأمور است و می‌داند به کجا برود. شتر در میان خانه‌های بنی‌مالک بن نجار، در زمینی که دو یتیم مالک آن بودند، بر زمین نشست. پیامبر زمین را از [[معاذ بن عفراء]]، سرپرست آن دو خرید و در آن مسجدی ساخت که اساس [[مسجدالنبی]] است. [[ابوایوب انصاری]] بار و اسباب سفر پیامبر را به خانه برد و محمد(ص) تا روزی که حجره‌ای برای وی ترتیب دادند، نزد ابوایوب به سر برد. محمد(ص) در ساختن [[مسجد]] با مسلمانان همکاری کرد.<ref>شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۹۰ش، ص۶۳-۶۰.</ref>  

مسلمانانی که به مدینه آمدند مهاجران نام گرفتند و [[انصار]] (ساکنان پیشین یثرب) آنان را در منزل خویش جای می‌دادند. پیامبر(ص) میان انصار و مهاجران، [[پیمان برادری]] برقرار کرد و خود، [[امام علی علیه‌السلام|علی بن‌ابی‌طالب(ع)]] را به برادری گرفت.<ref>ابن هشام، السیرة النبویة، دار احیاء‌التراث العربی، ج۲، ص۱۵۰-۱۵۳.</ref> مدتی پس از ورود به مدینه، پیامبر(ص) با اهالی شهر، از جمله [[یهودیان مدینه|یهودیان]]، [[دستور المدینه|پیمانی]] بست تا حقوق اجتماعی یکدیگر را رعایت کنند.<ref>ابن هشام، السیرة النبویة، دار احیاء‌التراث العربی، ج۲، ص۱۴۷ به بعد.</ref>

===کارشکنی‌های منافقان و یهودیان مدینه===

با آن که بیشتر مردم [[یثرب]]، مسلمان و یا موافق پیغمبر بودند، اما افرادی همچون [[عبدالله بن ابی]] با آن که به ظاهر خود را مسلمان می‌خواندند، در نهان علیه محمد(ص) و مسلمانان توطئه می‌کردند.<ref>شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۹۰ش، ص۶۸-۶۷.</ref> این گروه، که منافقان خوانده می‌شدند، چاره این دسته مشکل‌تر از [[شرک|مشرکان]] و [[یهودیت|یهودیان]] بود؛ زیرا اینان نزد مسلمانان خود را مسلمان می‌خواندند و پیامبر(ص) به حکم ظاهر [[اسلام]] نمی‌توانست با آنان بجنگد.<ref>شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۹۰ش، ص۶۸.</ref>  

کارشکنی عبدالله بن ابی در راه اسلام تا مرگ او ([[سال ۹ هجری قمری|۹ق]].) ادامه داشت. یهودیان با آن که در [[نخستین پیمان نامه عمومی در اسلام|پیمان‌نامه مدینه]] دارای حقوقی شده بودند تا آنجا که از [[غنیمت|غنیمت جنگی]] هم نصیب می‌بردند، و با آن که نخست روی موافق به مسلمانان نشان دادند و چند تن از آنان به دین اسلام درآمدند، سرانجام ناخشنودی نمودند. علت این ناخشنودی آن بود که آنان گذشته از تسلط بر اقتصاد یثرب، با عرب‌های بیابانی و نیز با مشرکان [[مکه]] دادوستد داشتند و انتظار می‌بردند که با ریاست عبدالله بن ابی بر [[مدینه]] نفوذ اقتصادی آنان توسعه یابد؛ اما رسیدن محمد(ص) بدین شهر و شیوع اسلام مانع این نفوذ شد. گذشته از این، یهودیان نمی‌پذیرفتند که کسی را که از نسل [[یهود]] نیست به پیغمبری بشناسند. این بود که آنها هم پس از چندی مخالفت خود را با محمد(ص) آشکار کردند. ظاهراً عبدالله بن ابی نیز در تحریک آنان بی‌اثر نبود. یهودیان گفتند آن پیغمبر که ما انتظار او را داشتیم محمد نیست و در مقابل آیات [[قرآن]]، [[تورات]] و [[انجیل]] را به رخ مسلمانان می‌کشیدند و می‌گفتند آنچه قرآن می‌گوید با آنچه در کتاب‌های ماست، یکی نیست. آیات متعددی از قرآن در این باره نازل شد که به موجب آن آیات، تورات و انجیل درطول زمان دستخوش تحریف شده است و دانشمندان یهود برای آن که مقام خود را حفظ کنند آن آیات را دگرگون کرده‌اند. سرانجام قرآن به یکباره رابطه اسلام را با یهود و [[نصاری]] برید.<ref> برای نمونه نگاه کنید به: سوره آل عمران، آیه ۶۵-۶۷ و نیز سوره حج، آیه ۷۸؛ شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۹۰ش، ص۶۹-۶۸.</ref>

==تغییر قبله==

به گفته [[علامه طباطبایی]]، براساس بیشتر منابع، تغییر قبله در ماه [[رجب]] [[سال ۲ هجری قمری|سال دوم هجری]] (۱۷ ماه پس از ورود پیامبر به مدینه) رخ داده است.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۳۳۱.</ref> براساس [[حدیث|روایتی]] از [[امام صادق(ع)]]، مسلمانان تا پیش از آن، هنگام [[نماز]] رو به [[مسجد قبلتین|مسجد الاقصی]] نماز می‌خواندند. یهودیان پیامبر(ص) را سرزنش می‌کردند و می‌گفتند: تو تابع مایی و به سوی [[قبله]] ما نماز می‌گذاری. رسول خدا(ص) از این سرزنش آزرده خاطر بود تا اینکه روزی در [[مسجد بنی سلمه]]، [[نماز ظهر]] می‌خواند که [[جبرئیل]] نازل شد و در بین نماز، او را به طرف [[کعبه]] برگرداند و [[آیه قبله]] (آیه ۱۴۴ سوره بقره) نازل شد. بنابراین، پیامبر(ص) دو رکعت از نمازش را به سوی بیت المقدس و دو رکعت دیگر را به سوی کعبه اقامه کرد که اعتراض و سروصدای یهودیان را در پی داشت:<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۳۳۱.</ref>

|'''قال رسول الله(ص)''':

| لَا فَقْرَ أَشَدُّ مِنَ الْجَهْلِ وَ لَا مَالَ أَعْوَدُ مِنَ الْعَقْل‏  

|[[کلینی]]، [[الکافی]]، ۱۳۶۲ش‏، ج۱، ص۲۵.  

==جنگ‌ها و درگیری‌ها در مدینه==

از هنگامی که پیامبر(ص) [[بیعت عقبه#بیعت دوم عقبه|پیمان دوم عقبه]] را با مردم مدینه بست، پیش‌بینی می‌شد که با [[قریش]] درگیری رخ دهد.<ref>شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۹۰ش، ص۷۲.</ref> نخستین [[غزوه]] در [[ماه صفر]] [[سال دوم هجرت]] بود که آن را [[غزوه ابواء]] و یا ودّان نامیده‌اند.<ref> ابن هشام، السیرة النبویة، دار احیاء‌التراث العربی، ج۲، ص۲۴۱.</ref> در این لشکرکشی درگیری پیش نیامد. پس از آن، [[غزوه بواط|غزوه بُواط]] در [[ربیع الاول]] بود که در آن هم درگیری رخ نداد. در [[جمادی‌الاول]] خبر رسید که کاروان قریش به سرکردگی [[ابوسفیان]] از [[مکه]] عازم [[شام]] است. پیغمبر به سروقت آنان تا [[ذات العشیرة]] رفت، ولی کاروان از پیش گذشته بود. این غزوه‌ها از آن رو بی‌نتیجه می‌ماند که جاسوسانی در داخل مدینه از تصمیم پیغمبر آگاه می‌شدند و پیش از حرکت نیرو، خود را به کاروان می‌رساندند و آنان را از خطری که در پیش داشتند، آگاه می‌کردند.<ref>شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۹۰ش، ص۷۳.</ref>

در [[سال ۳ هجری قمری|سال سوم هجری]]، قریشیان از قبایل متحد خود بر ضد مسلمانان یاری خواستند و با لشکری مجهز به فرماندهی [[ابوسفیان]]، به سوی [[مدینه]] به راه افتادند. پیامبر(ص) نخست قصد داشت در مدینه بماند، ولی سرانجام بر آن شد تا برای مقابله با لشکر [[شرک|مشرکان]] مکه از شهر بیرون رود. در جایی نزدیک [[کوه احد|کوه اُحُد]]، دو لشکر با یکدیگر روبه‌رو شدند و با اینکه نخست پیروزی با مسلمانان بود، ولی با ترفندی که [[خالد بن ولید]] به کار برد و با استفاده از غفلت گروهی از مسلمانان، مشرکان از پشت هجوم بردند و به کشتار مسلمانان پرداختند. در این جنگ، [[حمزة بن عبدالمطلب]]، عموی پیامبر(ص)، به شهادت رسید. پیامبر(ص) نیز زخم برداشت و شایعه کشته‌شدن او موجب تضعیف روحیه مسلمانان شد.<ref>نگاه کنید به: جعفریان، سیره رسول خدا(ص)، ۱۳۸۰ش، ص۵۰۴-۵۲۳.</ref> به روایت ابن هشام از ابن اسحاق، غزوه احد روز [[شنبه]] [[۱۵ شوال]] رخ داد.<ref>ابن هشام، السیرة النبویة، دار احیاء‌التراث العربی، ج۳، ص۱۰۶.</ref>

=== جنگ‌های بنی‌نضیر، دومة الجندل===

در [[سال ۴ هجری قمری]] چند درگیری پراکنده با قبایل اطراف مدینه پیش آمد که [[اسلام|دین اسلام]] را به سود خود نمی‌دیدند و ممکن بود با یکدیگر متحد شده، به مدینه هجوم آورند. دو حادثه [[رجیع]] و [[بئر معونه]] که طی آن مبلغان مسلمان توسط جنگجویان قبایل متحد کشته شدند، نشان از همین اتحاد و نیز تلاش پیامبر(ص) برای گسترش اسلام در مدینه دارد.<ref>طبری، تاریخ الطبری، دار التراث، ج۲، ص۵۳۸-۵۵۵.</ref> در این سال پیامبر(ص) با [[بنی‌نضیر]] (گروهی از یهودیان مدینه) مذاکره کرد و یهودیان قصد جان او را کردند؛‌ اما سرانجام ناچار شدند از منطقه کوچ کنند.<ref>واقدی، المغازی، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۳۶۳ به بعد.</ref>

در [[سال ۵ هجری قمری|سال پنجم هجری]]، پیامبر(ص) و مسلمانان به حدود مرزهای [[شام]] در جایی به نام [[دومة الجندل]] رفتند؛ وقتی سپاه اسلام به آنجا رسید،‌ دشمن گریخته بود و پیامبر(ص) و مسلمانان به مدینه بازگشتند.<ref>واقدی، المغازی، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۴۰۲-۴۰۴؛ ابن هشام، السیرة النبویة، دار احیاء‌التراث العربی، ج۳، ص۲۲۴.</ref>

مردم مدینه در این جنگ برخلاف [[غزوه احد|جنگ احد]]، در شهر ماندند و حالت دفاعی به خود گرفتند. به پیشنهاد [[سلمان فارسی]]، برای حفاظت شهر، خندقی کندند. مدینه از سه سو به وسیله نخلستان و ساختمان محفوظ بود؛ با کندن خندقی در شمال، آن سمت نیز از هجوم سواران دشمن محفوظ می‌ماند. پیش از رسیدن سپاه مکه به مدینه، کار کندن خندق پایان یافت. چون دشمن بدانجا رسید در شگفت ماند، زیرا تا آن روز چنان مانعی برای پیشروی جنگی ندیده بود. سواران نمی‌توانستند از خندق عبور کنند و چون پیش می‌آمدند تیراندازان به آنها مجال نمی‌دادند. [[عمرو بن عبدود]] که شجاعی نامدار بود، پس از رد شدن از خندق، به دست [[علی(ع)]] کشته شد.  

چند تن از مسلمانان، با بنی‌قریظه و غطفان ارتباط برقرار کردند و آن دو را نسبت به هم بدبین کردند. باد و سرما هم درگرفت و کار بر سپاهیان مکه دشوار شد. ازاین‌رو، ابوسفیان دستور بازگشت داد و مدینه پس از پانزده روز محاصره از خطر جست و جنگ به پایان رسید. پس از این جنگ، جریان کار به نفع مسلمانان تغییر کرد. بعضی عرب‌های بدوی نسبت به اسلام متمایل شدند و موقعیت ابوسفیان و قریش متزلزل شد.<ref>شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۹۰ش، ص۸۶-۸۷.</ref>

پس از پایان نبرد احزاب، پیغمبر سراغ یهودیان بنی‌قریظه رفت. آنها به موجب پیمان مدینه، مادام که علیه مسلمانان قیام نمی‌کردند، در امان بودند، اما آنان در جنگ احزاب با دشمنان اسلام متحد شدند. پیمغبر آنان را محاصره کرد و آنها پس از ۲۵ شب، تسلیم شدند. قبیله [[اوس]] که با بنی‌قریظه پیمان داشتند، به پیامبر(ص) گفتند: بنی‌قریظه هم‌پیمان‌های ما هستند و از کار خود پشیمان شده‌اند؛ با آنها مانند هم‌پیمانان [[خزرج]] (بنی‌قینقاع) رفتار کن. پیامبر داوری اسیران بنی‌قریظه را به [[سعد بن معاذ]]، رئیس قبیله اوس، واگذار کرد. بنی‌قریظه نیز رضایت دادند. سعد گفت: رأی من این است که مردان آنها کشته و زنان و فرزندان آنان اسیر گردند. طبق داوری سعد، خندق‌ها کندند و مردان بنی‌قریظه را کنار آن خندق گردن زدند.<ref>شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۹۰ش، ص۸۸-۸۷.</ref> برخی از مورخان در این داستان اختلاف دارند.<ref name="shahi90">شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۹۰ش، ص۹۰.</ref>

در [[سال ۶ قمری|سال ۶ق]]، مسلمانان [[غزوه بنی‌مصطلق|بنی‌مُصْطَلِق]] را که بر ضد پیامبر(ص) درصدد تجمع بودند، شکست دادند.<ref>ابن هشام، السیرة النبویة، دار احیاء‌التراث العربی، ج۳، ص۳۰۲.</ref>

|'''قال النبي(ص)''':

|گرامی‌ترین شما نزد خدا،‌ پرهیزکارترین شماست و عرب بر عجم برتری ندارد جز در پرهیزکاری.

| تراز=راست

در سال هفتم هجری، پیامبر(ص) بر یهودیان خَیبَر پیروز شد که پیش از آن چندین بار با دشمنان بر ضد او هم‌پیمان شده بودند. [[قلعه خیبر]] که در نزدیکی مدینه واقع شده بود،‌ به تصرف مسلمانان درآمد و پیامبر(ص) پذیرفت که یهودیان به کار زراعت خویش در آن منطقه ادامه دهند و هر سال از محصول خود بخشی به مسلمانان بپردازند.<ref>واقدی، المغازی، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۶۳۳ به بعد؛ طبری، تاریخ الطبری، دار التراث، ج۳، ص۹-۱۶.</ref>

در نبرد خیبر، کار فتح یکی از قلعه‌ها دشوار شد و رسول خدا(ص) به ترتیب [[ابوبکر بن ابی قحافه]] و [[عمر بن خطاب]] را برای فتح آن فرستاد، اما عاجز ماندند سپس پرچم را به علی داد و او آن را فتح کرد.<ref>آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، ۱۳۷۸ش، ص۴۱۰-۴۱۱.</ref>

نبرد احزاب، تسلیم [[بنی‌قریظه|یهودیان بنی قریظه]] و دو سه جنگ که در [[سال ششم قمری|سال ششم هجری]] رخ داد و به سود مسلمانان پایان یافت و غنیمت‌های جنگی که نصیب آنان شد، قدرت اسلام را در دیده ساکنان شبه جزیره بالا برد، چنانکه بسیاری از قبیله‌ها [[مسلمان]] و یا هم‌پیمان با مسلمانان شدند. <ref name="shahi90"/>

در [[ذی القعدة]] سال ششم هجری پیغمبر اکرم (ص) با هزار و پانصد تن از مردم مدینه برای ادای [[عمره]] روانه [[مکه]] شد. [[قریش]] وقتی از قصد پیغمبر آگاه شدند، برای ممانعت وی آماده گردیدند. نخست [[خالد بن ولید]] و [[عکرمة بن ابی‌جهل]] را روانه کردند تا او را از رسیدن به مکه بازدارند. پیغمبر(ص) در جایی که [[حدیبیه]] نام دارد و آغاز سرزمین‌های [[حرم]] است، فرود آمد و به مردم مکه پیغام داد ما برای زیارت آمده‌ایم نه برای جنگ. قریش نپذیرفتند. سرانجام [[صلح حديبيه|صلح‌نامه‌ای]] بین او و نماینده مردم مکه امضا شد که به موجب آن برای ده سال جنگی بین دو طرف نخواهد بود. در این سال مسلمانان نباید به مکه داخل شوند، اما در سال آینده همین موقع مردم شهر سه روز از مکه بیرون می‌روند و شهر را برای مسلمانان خواهند گذاشت تا زیارت کنند. یکی دیگر از مواد این پیمان‌نامه این بود که هرکس از مردم مکه نزد محمد (ص) آید به مکه برگردانده شود، اما اگر کسی از مدینه به مکه رفت قریش الزامی ندارد او را بازگرداند. دیگر ماده پیمان‌نامه این بود که هر قبیله آزاد است که در پیمان قریش باشد یا در پیمان محمد(ص).<ref> شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، صص ۹۰-۹۱.</ref> بعداً قریش با رعایت نکردن همین شرط موجبات [[فتح مکه]] را پدید آوردند.<ref>ر.ک به شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ص ۹۱.</ref>

در [[ذیقعده]] سال هفتم هجری به موجب [[صلح حدیبیه]] پیغمبر روانه [[مکه]] شد. ورود پیغمبر و مسلمانان به [[مسجدالحرام]] و انجام اعمال عمره، شکوه مراسم و حرمتی که مسلمانان به پیغمبر خویش می‌نهادند در دیده قریش بزرگ جلوه کرد و تقریباً بر آنان مسلم شد که دیگر نیروی مقابله با محمد (ص) را ندارند. بدین جهت دو تن از بزرگان آن تیره، [[خالد بن ولید]] و [[عمرو بن عاص]]، خود را به مدینه رساندند و [[مسلمان]] شدند.<ref>شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ص ۹۲.</ref>

== دعوت سران ممالک دیگر به اسلام==

حضرت محمد(ص) با تدبیر و سیاست خود، با رعایت اصل غافلگیری، مکه را بدون خونریزی فتح کرد.<ref>سبحانی، فروغ ابدیت، ۱۳۸۵ش، ص۷۹۲.</ref> پیامبر در فتح مکه با ندای اَلْیَوم یَومُ الْمَرحَمَه (امروز، روز رحمت است)<ref>واقدی، مغازی، ۱۴۰۹ق، ج‌۲، ص‌۸۲۲.</ref> عفو عمومی صادر کرد<ref>سبحانی، فروغ ابدیت، ۱۳۸۵ش، ص۸۱۵.</ref> و تنها به افراد اندکی مانند [[عکرمة بن ابی‌جهل|عِکْرِمَة بن ابی‌جَهْل]]، صَفْوان بن اُمَیّه و [[هند دختر عتبه|هِند دختر عُتْبَه]] امان نداد.<ref>عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، ۱۴۲۶ق، ج۲۳، ص۹-۱۰.</ref>

===حوادث پس از فتح مکه===

<blockquote>{{متن قرآن|{{قلم رنگ۱|سیاه|وَقَالُوا لَا تَنفِرُ‌وا فِی الْحَرِّ‌ ۗ قُلْ نَارُ‌ جَهَنَّمَ أَشَدُّ حَرًّ‌ا ۚ لَّوْ کانُوا یفْقَهُونَ}}|ترجمه=و گفتند در گرما کوچ مکنید. بگو گرمی آتش دوزخ سختتر است اگر می‌دانستند.|سوره=۹|آیه=۸۱}}</blockquote>

شمار سپاهیان اسلام را در این غزوه سی هزار تن نوشته‌اند.<ref>مغازی واقدی، ج۲، ص۹۹۶؛ به نقل شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ص۹۷.</ref> و این بالاترین رقم لشکر در غزوه‌های اسلامی و بلکه بالاترین رقم گردآوری سپاه در عربستان تا آن روز است. در این لشکرکشی پیغمبر [[علی بن ابی طالب]] (ع) را در [[مدینه]] نهاد تا به کار خانه او رسیدگی کند. منافقان گفتند او دوست نداشت که در این سفر علی(ع) همراه او باشد و چون علی(ع) در این باره به پیغمبر شکایت کرد فرمود من تو را [[خلیفه]] خود کردم که تو برای من مانند [[هارون]] برای [[حضرت موسی|موسی]] هستی جز آن که پس از من پیامبری نیست. لشکر از تشنگی به زحمت افتاد و چون به [[تبوک]] رسیدند معلوم شد خبر آمادگی رومیان درست نبوده است. جنگ تبوک آخرین درگیری مسلمانان با نامسلمانان در زندگی پیغمبر بود. از این پس سراسر عربستان تسلیم شد. پس از این جنگ بود که از هر قبیله نمایندگانی برای اظهار اطاعت قبیله‌های خود و پذیرفتن اسلام نزد پیغمبر آمدند و تقریباً می‌توان گفت عموم قبیله‌ها مسلمان شدند. این سال را بدین علت [[سنة الوفود]] نامیده‌اند. (وفود جمع وفد به معنای دسته نمایندگان یا مهمانان است).<ref>شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، صص۹۷-۹۸.</ref>

|'''قال رسول الله(ص)''':

==ماجرای مباهله==

هیأت نمایندگان در [[مسجد النبی|مسجد مدینه]] با پیامبر اسلام گفتگو کردند. پس از اصرار دو طرف بر حقانیت عقاید خود، تصمیم گرفته شد که مسئله از راه مباهله خاتمه یابد، از این رو قرار شد که فردای آن روز، همگی خارج از شهر مدینه، در دامنۀ صحرا برای مباهله آماده شوند.

چون نصارا آنان را دیدند، از مباهله سر باز زدند و تقاضای مصالحه کردند.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ص۱۶۶-۱۶۸</ref>

و مردم دیدند محمد (ص) که خود از قریش است با دیگر مردمان از عرفات کوچ می‌کند. هم در این سفر بود که گفت: مردم! نمی‌دانم سال دیگر را خواهم دید یا نه. مردم هر خونی که در جاهلیت ریخته شده زیر پا می‌گذارم. خون و مال شما بر یکدیگر حرام است تا آنگاه که خدا را ملاقات کنید.

===ماجرای غدیر خُمّ===

در بازگشت به [[مدینه]] در منزل [[جحفه|جُحفه]] آنجا که راه مردم [[مصر]]، [[حجاز]] و [[عراق]] از یکدیگر جدا می‌شود در موضعی که به نام «[[غدیر خُم]]» معروف شده است، امر خدا به او رسید که باید [[علی(ع)]] را به جانشینی خود نصب کنی و به تعبیر روشن‌تر باید سرنوشت حکومت اسلامی معلوم گردد. رسول خدا (ص) در جمع مسلمانان که شمار آنان را میان نود یا یکصد هزار تن نوشته‌اند اعلام فرمود: <blockquote>{{حدیث|من کنت مولاه فعلیّ مولاه. اللّهم وال من والاه و عاد من عاداه و أحب من أحبه و أبغض من أبغضه و انصر من نصره و اخذل من حذله و أدر الحق معه حیث دار.|ترجمه = من بر هر کس ولایت دارم، علی مولای اوست. خدایا بپیوند با کسی که بدو بپیوندد و دشمن بدار کسی را که او را دشمن دارد. و دوست بدار کسی را که او را دوست بدارد. و دشمن روی باش با کسی که با او دشمن روی است و خوار کن کسی را که او را خوار کند و حق را با او بگردان هر جا که بگردد. آن کس که حاضر است این سخنان را بدان کس که غائب است برساند.}}</blockquote>

پس از بازگشت از سفر حج در حالی که قوّت و شوکت اسلام روز افزون شده بود، تندرستی پیغمبر (ص) به خطر افتاد، اما با وجود بیماری، سپاهی به تلافی شکست [[جنگ موته|موته]] به فرماندهی [[اسامة بن زید]]، آماده کرد. ولی پیش از این که این سپاه به مأموریت برود، پیغمبر (ص) به دیدار پروردگار خود رفت. و وقتی آن حضرت عازم دیدار خدا شد که وحدت اسلامی را در سراسر [[شبه جزیره عربستان]] برقرار ساخت و اسلام را در برابر دو امپراتوری بزرگ [[ایران]] و [[روم]] در آورد.

[[پرونده:حضرت فاطمه (س) و جبرئیل در کنار بستر پیامبر (ص) در کتاب سیره النبی مربوط به قرن یازدهم.jpg|alt=[[حضرت فاطمه (س)]] و جبرئیل در کنار بستر پیامبر (ص) در کتاب سیره النبی که در قرن یازدهم هجری به دستور سلطان مراد سوم حاکم عثمانی و توسط سید سلیمان کسیم پاشا تهیه شده است.|thumb|[[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه (س)]] و [[جبرئیل]] در کنار بستر پیامبر (ص) در کتاب سیره النبی که در قرن یازدهم هجری به دستور [[سلطان مراد سوم]] [[حاکم عثمانی]] و توسط [[سید سلیمان کسیم پاشا]] تهیه شده است.]]

در اوایل [[سال ۱۱ هجری قمری]]، پیامبر(ص) بیمار شد. چون بیماری وی سخت شد، به منبر رفت و مسلمانان را به مهربانی با یکدیگر سفارش نمود و فرمود: اگر کسی را حقی بر گردن من است بستاند، یا [[حلال]] کند و اگر کسی را آزرده‌ام اینک برای تلافی آماده‌ام.<ref>ابن‌ سعد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۲۵۵</ref>  

[[سید جعفر مرتضی عاملی]] و برخی محققین دیگر بر اساس روایات و گزارش‌های تاریخی از منابع شیعه و سنی معتقدند پیامبر(ص) توسط یهود یا دشمنان داخلی و یا برخی همسران خود<ref>عاملی، الصحیح من سیرة النبیّ الاعظم، ۱۴۲۶ق، ج۳۳، ص۱۷۶؛ عیاشی، تفسیر العیّاشی، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۲۰۰.</ref> مسموم شده و به شهادت رسیده است.<ref>عاملی، الصحیح من سیرة النبیّ الاعظم، ۱۴۲۶ق، ج۳۳، ص۱۴۱ـ۱۹۳.</ref> عاملی، ضمن نقد گزارش‌های مربوط به مسموم شدن حضرت محمد(ص)، نتیجه می‌گیرد اگر ماجرای مسموم شدن ایشان توسط یهود صحت داشته باشد، آن‌چه منجر به شهادت پیامبر بوده سمی است که توسط دشمنان داخلی به ایشان داده شده است.<ref>عاملی، الصحیح من سیرة النبیّ الاعظم، ۱۴۲۶ق، ج۳۳، ص۱۴۱ـ۱۹۳.</ref>

[[شیخ مفید]]،<ref>شیخ مفید، المقنعه، ۱۴۱۳ق، ص۴۵۶.</ref> [[شیخ طوسی]]<ref>طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۳۶۵ش، ج۶، ص۲.</ref> و [[علامه حلی]]<ref>حلی، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، ۱۴۱۲ق، ج۱۳، ص۲۵۹.</ref> نیز به شهادت و مسموم شدن ایشان اشاره کرده‌اند.  

مطابق نقل [[صحیح البخاری (کتاب)|صحیح بخاری]] مهم‌ترین کتاب‌های [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]]، در آخرین روزهای حیات رسول خدا، در حالی که جمعی از [[صحابه]] به [[عیادت بیمار|عیادت]] ایشان رفته بودند فرمود: قلم و کاغذی بیاورید تا چیزی برای شما بنویسم که به [[برکت]] آن، هرگز گمراه نشوید. یکی از حاضران گفت: بیماری بر پیامبر(ص) غلبه کرده و هذیان می‌گوید و ما قرآن را داریم و آن برای ما کافی است. در میان حاضران غوغا و اختلاف افتاد؛ بعضی می‌گفتند: بیاورید تا حضرت بنویسد و بعضی غیر از آن را می‌گفتند، رسول خدا(ص) فرمود: برخیزید و از نزد من بروید.<ref>بخاری،صحیح بخاری، جلد ۶، باب مرض النّبی(ص) و وفاته، ص ۱۲، چاپ دارالجیل بیروت.</ref> در [[صحیح مسلم (کتاب)|صحیح مسلم]] از مهمترین منابع روایی اهل‌سنت، فردی که با سخن پیامبر مخالفت کرد [[عمر بن خطاب]] معرفی شده است. در این دو کتاب آمده است که [[عبدالله بن عباس|ابن عباس]] پیوسته بر این ماجرا افسوس می‌خورد و آن را مصیبتی بزرگ می‌شمرد.<ref>صحیح مسلم، ج ۳، کتاب الوصیة، باب ۵، ص ۱۲۵۹، چاپ داراحیاء التراث العربی.</ref>

===تاریخ وفات===

وفات یا شهادت پیامبر(ص) [[دوشنبه]] و در سن ۶۳ سالگی در [[سال ۱۱ هجری قمری]]،<ref>شیخ مفید، مسار الشیعة فی مختصر تواریخ الشریعة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۴۶.</ref> مورد اتفاق [[شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] است؛<ref>طبرى، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۱۹۹؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۲۷۳؛ ابن هشام، السیرة النبویه، ۱۳۶۳ق، ج۴، ص۳۰۳؛ یعقوبی، تاریخ الیعقوبى، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۱۱۳؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۸۹.</ref> اما در روز رحلت دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد:

*[[۲۸ صفر]]: [[شیخ مفید]]،<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۸۹.</ref> و [[شیخ طوسی]] در کتاب [[تهذیب الاحکام (کتاب)|تهذیب الاحکام]]،<ref>شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۱۲ق، جزء۶، ص۵.</ref> قائل به این قول هستند.

*[[۱ ربیع‌الاول|اول ربیع‌الاول]]: عروه بن زبیر،<ref>ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۱۴ق، ج۵، ص۲۷۶.</ref> و محمدبن شهاب زهرى <ref>ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۱۴ق، ج۵، ص۲۷۶.</ref>از قائلین به این قول می‌باشند. سهیلى نیز در الروض الانف‏ این قول را نسبت‏ به‏ دوم ربیع الاول، اقرب دانسته است.<ref>سهیلی، الروض الانف، ۱۴۱۲ق، ج۷، ص۵۷۹.</ref>‏  

*[[۲ ربیع‌الاول|دوم ربیع‌الاول]]: بنابر روایت [[ابومخنف]] وفات پیامبر(ص) در این تاریخ بوده است.<ref>طبرى، تاریخ الطبرى، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۲۰۰.</ref> [[شیخ عباس قمی|شیخ عباس قمى]]، به نقل از کتاب [[کشف الغمة فی معرفة الائمة (کتاب)|کشف الغمه‏]] از [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]] روایتى نقل می‌کند که روز وفات پیامبر(ص) دوم ربیع ‏الاول است.‏<ref>قمى، منتهى الامال، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۱۲۹.</ref> اما به دلیل موافق بودن آن با نظر اهل سنت، آن را حمل بر [[تقیه]] می‌کند.<ref>قمى، منتهى الامال، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۱۲۹.</ref> [[نصربن على جهضمى]] روایتی از [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]] در کتاب تاریخ اهل بیت(ع)<ref>جهضمی، تاريخ أهل‌البيت(ع)، ۱۴۱۰ق، ص۶۸.</ref> و ابن خشاب نیز از [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]]،<ref>اربلی، کشف الغمه، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۱۸.</ref> برای این تاریخ ذکر نموده‌اند. سهیلى نیز،<ref>سهیلی، الروض الانف، ۱۴۱۲ق، ج۷، ص۵۷۹.</ref>‏ این قول را بر قول ۱۲ ربیع ‏الاول ترجیح داده است.

*[[۱۲ ربیع‌الاول|۱۲ ربیع‌الاول]]: مشهور و معروف تاریخ وفات پیامبر(ص) نزد اهل سنت در این روز بوده است نظیر: ابن کثیر<ref>ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۱۴ق، ج۵، ص۲۷۶.</ref> واقدى،<ref>واقدی، المغازى للواقدى، ۱۴۰۹ق، ص۱۰۸۹.</ref> ابن خیاط، <ref>خلیفه‌بن خیاط، تاریخ خلیفة‏بن خیاط ۱۴۱۴ق، ص۵۸.</ref> مسعودى،<ref>مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۲۰۸.</ref> و از عالمان شیعه [[محمد بن یعقوب کلینی|کلینی]]، <ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۲ش، ج۴، ص۴۳۹.</ref> و [[محمد بن جریر بن رستم طبری]]، <ref>طبری، المسترشد، ۱۴۱۵ق، ص ۱۱۵.</ref>  

بنا به گزارش منابع تاریخی، به‌ هنگام‌ اختلاف‌‌نظر  مهاجران و انصار درباره کیفیت‌ دفن‌ پیامبر، به‌دنبال‌ دو کس‌ فرستادند که‌ یکی‌ به‌ شیوۀ مکیان‌ زمین‌ را می‌شکافت‌ و دیگری به‌روش‌ مدنیان‌ [[لحد]] می‌ساخت‌؛ آنان «اللهم‌ خِرْ لِرَسولِک» را بر زبان‌ آوردند و امر را بر آن‌ نهادند که‌ هر یک‌ زود‌تر رسد، روش‌ او را به‌کار بندند، [[ابوطلحه انصاری]] زودتر آمد و به روش مدنیان لحد را آماده کردند.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۲۸.</ref>

در حالیکه [[علی بن ابی طالب]] (ع) و [[بنی هاشم]] سرگرم مراسم [[غسل میت|غسل]] پیغمبر بودند، بعضی از بزرگان مردم مدینه ([[انصار]]) و سه نفر از [[مهاجرین]] بی‌توجه به آن که دو ماه پیش پیغمبر در [[واقعه غدیر]] چه گفته است، در جایی به نام [[سقیفه بنی ساعده]] گرد آمدند و بر سر تعیین خلیفه جدل کردند و سرانجام به خلافت [[ابوبکر]] رضایت دادند. پس از آن این افراد شروع به گرفتن بیعت اجباری از مسلمانان حاضر در شهر مدینه کردند.<ref>ر.ک شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ص ۱۰۶-۱۰۷.</ref>

==سیره نبوی و شخصیت پیامبر==

با توجه به این که در قرآن پیامبر را به عنوان الگو معرفی شده است: {{متن قرآن|لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ|ترجمه=قطعا براى شما در [اقتدا به] رسول خدا سرمشقى نيكوست|سوره=[[سوره احزاب|احزاب]]|آیه= ۲۱}} مسلمانان شناخت رفتار پیامبر(ص) در جنبه‌های مختلف زندگی را مورد توجه قرار داده‌اند<ref>حسن، «تاریخ تدوین سیره نبوی (ص)»، ص۴۹.</ref> که برخی از آنها عبارتند از:

پیامبر(ص) قبل از بعثت، ۴۰ سال در میان مردم زندگی کرده بود. زندگی او خالی از دورویی و صفات زشت و حالات ناپسند بود. او نزد دیگران فردی صادق و امین به حساب می‌آمد. پیامبر بعدها وقتی رسالت خود را ابلاغ می‌کرد،‌ مشرکان شخص او را تکذیب نمی‌کردند بلکه آیات را منکر می‌شدند. این مطلب در قرآن هم آمده است: «آنان تو را به دروغ‌گویی متهم نمی‌کنند بلکه [این] ستمگران آیات الاهی را انکار می‌کنند.»<ref>انعام، آیه ۳۳.</ref> از [[ابوجهل]] نیز نقل شده است که می‌گفت: ما تو را تکذیب نمی‌کنیم بلکه این آیات را قبول نداریم.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ج۳، ص۲۹۴.</ref> پیامبر(ص) در آغاز اعلام رسالت خود به قریش، به آنها گفت: «آیا اگر به شما خبر دهم که در ورای این کوه سپاهی گرد آمده است سخن مرا می‌پذیرید؟» همه گفتند: آری، ما هرگز از تو دروغی نشنیده‌ایم. آنگاه پیامبر گفت که از طرف خدا برای انذار مردم مبعوث شده است.<ref>ابن هشام، السیرة النبویة، دار احیاء‌التراث العربی، ج۱، ص....</ref>

تواضعش چنان بود که مانند بندگان غذا می‌خورد وبر زمین می نشست و به تعبیر امام صادق(ع) از زمانی که مبعوث شده هیچگاه در حالتی که تکیه داده بود غذا نخورد.<ref>طباطبایی، سنن النبی، ج۱، ص۲۱۴.

</ref>

پیامبر(ص) با هر کسی به‌اندازه ظرفیت و عقلش گفتگو می‌کرد.<ref>بحار الانوار، ج ۱۶، ص ۲۸۷</ref> عفو و بخشش او به هر کس که ظلمی نسبت به او مرتکب شده بود نزد همه شهرت داشت،<ref>حیاة الصحابه، ج ۲، ص ۵۲۶</ref> به طوری که حتی وحشی (قاتل [[حمزه بن عبدالمطلب|حمزه]] عموی خود را) و [[ابوسفیان]] دشمن دیرینه اسلام را نیز بخشید. پیامبر (ص) پس از اسلام آوردن وحشی و گزارش او در باره چگونگی کشتن حمزه او رابخشید و به او فرمود: «غيّبْ وجهك عني» خودت را از نظرم دور بدار (در جلو چشمانم ظاهر مشو )<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص ۲۵۱.

</ref>

[[مرتضی مطهری|مطهری]] اسلام پژوه شیعه بر این باور است که منظور از جمله «[[انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق|بُعِثْتُ لِاتَمِّمَ مَکارِمَ الْاخْلاقِ‏]] این است که من مبعوث شدم که اخلاقی را تکمیل کنم که در آن روح مکرمت هست؛ یعنی اخلاق بزرگواری، اخلاق آقایی (اما نه آقایی به معنای آن سیادتی که بر دیگری مسلط بشوم)، بلکه آقایی‌ای که روح من آقا باشد و از پستی، دنائت، دروغ، غیبت، از تمام صفات رذیله احتراز داشته باشد، خودش را برتر و بالاتر از اینها بداند.<ref>https://lms.motahari.ir/book-page/4/آزادی%20معنوی?page=202؛ مطهری، آزادی معنوی، ص۲۰۲.</ref>

پیامبر(ص) زاهدانه می‌زیست. در همه عمر گوشه‌ای خاص خود نداشت و آن اطاق‌های حقیر گلین که در جوار مسجد خاص همسرانش بود، طاق‌هایی از چوب نخل داشت و به جای در، پرده‌ها از موی بز یا پشم شتر بر آن آویخته بود. بالشی زیر سر می‌گذاشت که آن را از برگ خرما پر کرده بودند. تشکی از چرم، پر از برگ خرما داشت که همه عمر بر روی آن می‌خفت. زیرپوش وی از پارچه‌ای خشن بود که تن را می‌خورد و ردایی از پشم شتر داشت. این در حالی بود که پس از [[جنگ حنین]]، چهار هزار شتر، بیش از چهل هزار گوسفند و مقدار فراوانی طلا و نقره را به این و آن بخشید.{{مدرک}}

خوراک وی از منزل و اثاث و لباس نیز زاهدانه بود.‌ ای بسا ماه‌ها می‌گذشت که در خانه وی برای طبخ، آتش نمی‌افروختند، غذایش همه خرما و نان جو بود. هیچ وقت دو روز پیاپی غذای سیر نخورد. وی یک روز دو بار سیر از سفره برنخاست. مکرر می‌شد که او و کسانش شب‌های پیاپی گرسنه می‌خفتند. روزی [[فاطمه(س)]] نانی جوین برای وی آورد و گفت: نانی پختم و دلم رضا نداد برای شما نیاورم. آن را بخورد و گفت: «این تنها غذایی است که پدرت از سه روز پیش می‌خورد». روزی که در نخلستان یکی از انصار خرما می‌خورد، فرمود: «روز چهارم است که چیزی نخورده‌ام». گاهی از شدت گرسنگی سنگ به شکم می‌بست (تا گرسنگی تسکین یابد). هنگام مرگ زره وی در قبال سی پیمانه جو، پیش یک یهودی به گرو بود.<ref>پاینده، نهج‌الفصاحه،‌ ص ۳۵-۳۶</ref>

{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول =[[امام علی علیه‌السلام|امیرالمؤمنین(ع)]] درباره زهد پیامبر(ص):{{سخ}}

رسول الله(ص) بر روى زمين غذا مى‌خورد و چون بندگان مى‌نشست و پارگى كفشش را، خود، به دست خود مى‌دوخت و جامه‌اش را، خود، به دست خود وصله مى‌زد. بر الاغ بى‌پالان سوار مى‌شد و بسا كسى را هم بر تَرک خود مى‌نشاند. پرده‌اى بر در خانه‌اش آویخته بودند و بر آن نقش‌ونگارى چند، به یکى از زنانش گفت: اى زن، اين پرده را از جلو چشمم دور كن. زيرا، هرگاه، بدان مى‌نگرم به یاد دنیا و زیورها و زینت‌هايش مى‌افتم.

رسول الله(ص) به دل از دنيا اعراض كرده بود و یاد دنیا را در وجود خود میرانده بود و دوست داشت که زینت دنیا را از برابر چشم خود دور کند تا مبادا چیزى از آن برگیرد. و دنیا را پایدار نمى‌دانست و در آن امید درنگ نداشت. پس علاقه به دنیا را از خاطر دور ساخت و از دل براند و از نظر انداخت. زیرا کسی كه چیزى را ناخوش دارد نگریستن به آن را نیز ناخوش شمارد و نخواهد که در نزدش از آن سخن گویند. *| منبع = نهج البلاغه، خطبه ۱۰۶، ترجمه آیتی| تراز = چپ| عرض = ۲۵۰px|رنگ حاشیه= #۶۶۷۷۸۸|حاشیه= ۵px|اندازه خط = ۱۵px|رنگ پس‌زمینه =#F4FFF4| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}

پیامبر(ص) در زندگی بسیار منظم بود. ایشان پس از بنای [[مسجد النبی]]، برای هر ستون نامی گذاشت که مشخص شود در کنار ستون‌ها چه کارهایی صورت می‌گیرد؛ ستون وفود (جایگاه هیئت‌ها)، ستون تهجد (جایگاه [[شب‌زنده‌داری]]).<ref>دلشاد تهرانی، سیره نبوی«منطق عملی»، ج۳، ص۳۵۲</ref> صف‌های نماز را چنان مرتب و منظم می‌کرد که گویی چوب‌های تیر را جفت‌وجور می‌کند و می‌فرمود: «بندگان خدا صفوف خود را منظم کنید و گرنه میان دلهایتان اختلاف خواهد افتاد».<ref>النیسابوری، صحیح مسلم، ج۲، ص۳۱؛ البیهقی، السنن الکبری، ج۲، ص۲۱</ref>

پیامبر(ص) در آینه می‌نگریست، موی سر را صاف می‌کرد و شانه می‌زد و نه تنها برای خانواده خود بلکه برای یارانش نیز خود را می‌آراست.<ref>طبرسی، مکارم اخلاق، قم: شریف رضی، چاپ ششم، ۱۳۹۲، صص۳۵-۳۴</ref> ایشان در مسافرت هم به نظم ظاهری خود توجه داشتند و پیوسته پنج چیز را با خود همراه داشت؛ آیینه، سرمه ­دان، شانه، مسواک و قیچی.<ref>حلبی، السیرة الحلبیة، ۱۴۰۰، ج۳، ص۳۵۲</ref>

[[امام علی علیه‌السلام|امیرالمؤمنین(ع)]] درباره شجاعت پیامبرخدا(ص) گفته است.هرگاه آتش جنگ سخت شعله‌ور مى‌شد، ما به رسول خدا پناه مى‌برديم. و در آن ساعت هيچ يك از ما به دشمن از او نزديكتر نبود. سید رضى در تفسیر این سخن گفته: جمله «اذَا احْمَرَّ الْبَأسُ» كنايه از شدّت كارزار است و منظور این است كه وقتى ترس از دشمن بزرگ مى‌نمود و جنگ به گونه‌اى مى‌شد كه گويا جنگجويان را مى‌خواهد در كام خود فرو برد؛ مسلمانان به پيامبر پناهنده مى‌شدند تا رسول خدا شخصاً به نبرد بپردازد و خداوند به وسيله او نصرت و پيروزى را بر آنان نازل فرمايد و در سايه آن حضرت ايمن گردند.<ref>مکارم شیرازی، ترجمه نهج البلاغه، ج۱، ص۸۰۱.

</ref>

پیامبرِ اُمّی توصیفی [[قرآن|قرآنی]] برای پیامبر و به معنای پیامبری که درس نخوانده و ناآشنا به نوشتن بوده است.<ref>قرشی، قاموس قرآن، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۱۱۹.</ref> قرآن اُمی بودن را از صفاتی می‌داند که پیامبر اسلام در [[تورات]] و [[انجیل]] به آن‌ها معرفی شده است.<ref>قرشی، تفسیر أحسن الحدیث، ۱۳۷۷ش، ج۴، ص۱۷</ref>  

اُمی بودن را [[فضائل پیامبر|فضیلتی]] برای پیامبر اسلام می‌دانند؛ زیرا پیامبر با اینکه سوادی برای خواندن و نوشتن نداشت تا علم بیاموزد، اما دارای علم آسمانی بود و عوامل [[هدایت]] و [[رستگاری]] را برای انسان‌ها فراهم کرد.<ref>مغنیه، تفسیر الكاشف، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۴۰۴.</ref> محققان معتقدند آوردن قرآنی که مشتمل بر علوم و حکمت‌های مختلف است توسط فردی که نوشتن و خواندن را فرانگرفته، از [[معجزات الهی]] به حساب می‌آید.<ref>ربیع‌نیا، «امی»، ص۴۰۰.</ref>

 

* ''[[نهج الفصاحه]]''، گردآوری [[ابوالقاسم پاینده]]. این کتاب که در دو قسمت احادیث و خطبه ها، تنظیم شده، مشتمل بر روایات و کلمات حضرت پیامبر اکرم(ص) است.

* سه چیز است که در هرکه نیست کارش سرانجام نگیرد: تقوائی که وی را از گناه باز دارد و اخلاقی که با مردم مدارا کند و حلمی که با آن سبکی سبکسران دفع کند.<ref>پاینده، نهج الفصاحه، ص ۴۲۴، شماره ۱۲۸۸.</ref>

* دو گروه از امّت من هستند كه اگر آنها درست شوند امّتم درست شود و اگر آنها فاسد گردند امّتم فاسد گردد. عرض شد: اى رسول خدا! آن دو گروه كدامند؟ فرمود: فقيهان و زمام‌داران.<ref>شیخ صدوق، خصال،۱۳۶۲ش، ج۱، ص۳۷.</ref>

== مطالعه بیشتر ==

* '''[[پیام پیامبر (کتاب)|پیام پیامبر]]''': مجموعه‌ای از نامه ها، خطبه ها، وصایا، دعاها، تمثیل‌ها و سخنان جامع و فراگیر حضرت محمد(صلی الله علیه و آله)، تدوین و ترجمه با تجدید نظر و اصلاحات: [[بهاءالدین خرمشاهی]] و مسعود انصاری، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۷ش.

 

*[[فروغ ابدیت (کتاب)|فروغ ابدیت]]، تجزیه و تحلیل کاملی از زندگی پیامبر اکرم(ص)، [[جعفر سبحانی]]، دفتر تبلیغات اسلامی، بوستان کتاب قم، چاپ ۲۶، ۱۰۲۲صفحه.

* [[الصحیح من سیرة النبی الاعظم (کتاب)|الصحیح من سیرة النبیّ الأعظم]]،‌ تحلیل کاملی از زندگی پیامبر اکرم در ۳۵ جلد نوشته سید جعفر مرتضی عاملی،‌ قم، دارالحدیث،‌۱۴۱۲ق.

*همنام گل‌های بهاری: نگاهی نو به زندگی و شخصیت پیامبر گرامی(ص)، حسین سیدی ساروی، دفتر نشر معارف، ۱۳۹۷ش، ۲۹۶ صفحه.

*زیستن با پیامبر، محوریابی سخنان حضرت رسول(ص)، مهدی رضایی، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا وسیما، چاپ اول ۱۳۸۳ش، ۲۰۸صفحه.

بخش زندگی، از مقاله «اسلام» در "[[دائرة المعارف بزرگ اسلامی]]" و نیز کتاب تاریخ تحلیلی اسلام نوشته سیدجعفر شهیدی، اقتباس شده است.

 

* [https://javadi.esra.ir/fa/w/%D8%AD%D8%B1%D9%85%D8%AA-%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87%E2%80%8C-%D8%AE%D8%AF%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%AF-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%B5-/-%D9%85%D9%86%D8%B5%D8%A8%DB%8 «حرمت ویژه‌ خداوند برای پیامبر اسلام(ص)»]، وبگاه دفتر آیت الله جوادی آملی، تاریخ درج مطلب:‌۱۶ آذر ۱۳۹۶ش، تاریخ درج مطلب: ۲۰ شهریور۱۴۰۲ش.  

* ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، دلائل النبوة، تحقیق محمد روّاس قلعه‌جی و عبدالبرّ عباس، بیروت،‌ دار النفائس، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۱م.

* ابن‌سعد، محمد بن سعد، الطبقات‌ الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق/۱۹۹۰م.

* ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، المناقب،‌ قم، علامه‏، ۱۳۷۹ق‏.

* ابن‌کثیر، اسماعیل‌ بن عمر، البدایة و النهایة، تحقیق: عبدالله بن عبدالمحسن ترکی، جیزه، نشر هجر، ۱۴۱۴ق.  

* ابن‌هشام، عبدالملک بن هشام، السیرة النبویة، تحقیق ابراهیم ابیاری، مصطفی سقا و عبدالحفیظ شلبی، بیروت، دار احیاء‌التراث العربی، ۱۳۶۳ق.

* اربلی، علی‌ بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، قم، الشريف الرضی، ۱۴۲۱ق.  

* بیهقی، احمد بن حسین، دلائل النبوة ومعرفة أحوال صاحب الشریعة، تحقیق و تعلیقه عبدالمعطی قلعجی، بیروت،‌ دار الکتب العلمیة، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.

* پیام پیامبر: مجموعه‌ای از نامه‌ها، خطبه‌ها، وصایا، دعاها، تمثیل‌ها و سخنان جامع و فراگیر حضرت محمد(صلی الله علیه و آله)، تدوین و ترجمه با تجدید نظر و اصلاحات: بهاءالدین خرمشاهی و مسعود انصاری، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۷ش.

* جعفریان، «دیدگاه کلینی، مفید و... درباره روز میلاد پیامبر اکرم: دوازدهم یا هفدهم ربیع‌الاول»،‌ در مجله علوم حدیث، شماره ۵۲، تابستان ۱۳۸۸ش.

* جهضمی، نصربن علی، تاريخ أهل‌البيت(ع)، تحقیق: محمدرضا حسینی جلالی، قم، مؤسسه آل البیت(ع) لإحیاء التراث، ۱۴۱۰ق.

* حسن، محمد عبدالغنی، «تاریخ تدوین سیره نبوی(ص)»، ترجمه امیره ضمیری،‌ در مجله فرهنگ کوثر، شماره۵۰، ۱۳۸۱ش.

* حلّی،‌ حسن بن یوسف، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیّه،‌ ۱۴۱۲ق.

* خمینی، روح الله، صحیفه امام، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۸ش.

* سهیلی، عبدالرحمن بن عبدالله، الروض الأنف ف شرح السيرة النبوية لابن هشام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۲ق.

* شیخ صدوق، الخصال، تصحیح علی اکبر غفاری،قم، نشر جامعه مدرسین، چاپ اول، ۱۳۶۲ش.

* شیخ طوسی، محمدبن حسن، تهذیب الأحکام، تهران،‌ دار الکتب العلمیّه، ۱۳۶۵ق.  

* شیخ مفید، محمد بن محمد، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، تحقیق مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لاحیاء التراث، قم، المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید، ۱۴۱۳ق.

* شیخ مفید، محمد بن محمد، المقنعه،‌ قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید رحمة الله علیه، ۱۴۱۳ق.  

* طبری، محمد بن جریر بن رستم، المسترشد فی إمامة أمير المؤمنين علی بن أبی‌طالب(ع)، تحقیق: احمد محمودی، تهران، مؤسسه الثقافه الإسلامیه لکوشانپور، ۱۴۱۵ق.

* طبری، محمد بن جریر بن یزید، تاریخ الطبری: تاريخ الأمم و الملوک، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، ۱۳۸۷ق.

* عاملی، سید جعفر مرتضی،‌ الصحیح من سیرة النبیّ الاعظم، قم، دارالحدیث، ۱۴۲۶ق.

* عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیّاشی، تهران، المطبعة العلمیّه، ۱۳۸۰ق.  

* کلینی‏، محمد بن یعقوب، الكافى‏، تهران‏، اسلامية، ۱۳۶۲ش‏.

* مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء‌التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق.

* مسعودی، علی‌ بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق: یوسف اسعد داغر، قم، موسسه دارالهجره، ۱۴۰۹ق.

*https://lms.motahari.ir/book-page/4/%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%AF%DB%8C%20%D9%85%D8%B9%D9%86%D9%88%DB%8C?page=202

*‌ [https://www.mizanonline.com/fa/news/113453 «هفته وحدت و علت نامگذاری آن»،‌ خبرگزاری میزان،] تاریخ درج مطلب: ۴ دی ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۵ آبان ۱۳۹۹ش.

  | توضیحات =  

{{کتاب‌شناسی پیامبر اکرم (ص)}}

[[رده:پیامبران اولو العزم]]