آل بویه: تفاوت میان نسخه‌ها
←مذهب
(+ رده:حکومتهای عراق (هاتکت)) |
(←مذهب) |
||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
برخی از محققان با استناد به منابع تاریخی و ارائه شواهدی این سلسه را [[شیعه]] دانسته‌اند. با این حال درباره اینکه اینان از ابتدا [[امامیه|شیعه اثناعشری]] بوده یا از [[زیدیه]] به این مذهب گرویده‌اند، نظرات مختلفی وجود دارد. [[حسن بن بویه|رکن‌الدوله]] (حک:۳۲۳-۳۳۸ق)، [[معزالدوله دیلمی|معزالدوله]] (۳۲۵-۳۵۶ق) و [[عضدالدوله دیلمی|عضدالدوله]] (۳۳۸-۳۷۲ق) از حاکمان مشهور این سلسله بودند. درباره آل بویه آثار مختلفی نوشته شده است. کتاب [[تجارب الامم (کتاب)|تجارب الاُمَم]] ابن‌مسکویه (نوشته شده در قرن پنجم قمری) از منابع مهم درباره تاریخ این سلسله می‌دانند. | برخی از محققان با استناد به منابع تاریخی و ارائه شواهدی این سلسه را [[شیعه]] دانسته‌اند. با این حال درباره اینکه اینان از ابتدا [[امامیه|شیعه اثناعشری]] بوده یا از [[زیدیه]] به این مذهب گرویده‌اند، نظرات مختلفی وجود دارد. [[حسن بن بویه|رکن‌الدوله]] (حک:۳۲۳-۳۳۸ق)، [[معزالدوله دیلمی|معزالدوله]] (۳۲۵-۳۵۶ق) و [[عضدالدوله دیلمی|عضدالدوله]] (۳۳۸-۳۷۲ق) از حاکمان مشهور این سلسله بودند. درباره آل بویه آثار مختلفی نوشته شده است. کتاب [[تجارب الامم (کتاب)|تجارب الاُمَم]] ابن‌مسکویه (نوشته شده در قرن پنجم قمری) از منابع مهم درباره تاریخ این سلسله می‌دانند. | ||
== جایگاه و اهمیت== | ==جایگاه و اهمیت== | ||
آل بویه، سلسله‌ای شیعی است که بیش از ۱۲۰ سال (۳۲۲-۴۴۸ق) بر بخش‌هایی از ایران و عراق حکومت راندند.<ref>سجادی، «آل بویه»، ج۱، ص۶۲۹.</ref> در دوره حکومت آنان برخی از شعائر و نمادهای شیعی همچون [[سوگواری محرم|عزاداری امام حسین(ع)]] و برپایی جشن غدیر برای نخستین‌بار به صورت رسمی و عمومی برگزار شد. این دوره را از درخشان‌ترین دوره‌های تمدن اسلامی می‌دانند.<ref>گلی‌زواره، «بررسی نقش دولت آل بویه در گسترش تشیع و عمران عتبات عراق»، ص۱۲۲.</ref> | آل بویه، سلسله‌ای شیعی است که بیش از ۱۲۰ سال (۳۲۲-۴۴۸ق) بر بخش‌هایی از ایران و عراق حکومت راندند.<ref>سجادی، «آل بویه»، ج۱، ص۶۲۹.</ref> در دوره حکومت آنان برخی از شعائر و نمادهای شیعی همچون [[سوگواری محرم|عزاداری امام حسین(ع)]] و برپایی جشن غدیر برای نخستین‌بار به صورت رسمی و عمومی برگزار شد. این دوره را از درخشان‌ترین دوره‌های تمدن اسلامی می‌دانند.<ref>گلی‌زواره، «بررسی نقش دولت آل بویه در گسترش تشیع و عمران عتبات عراق»، ص۱۲۲.</ref> | ||
حکومت آل بویه توسط علی پسر ابوشجاع بویه با حمایت برادرانش احمد و حسن بنیان نهاده شد و به همین خاطر به آل بویه یا بوئیان نامیده شده است. به آنان دیالمه<ref>نگاه کنید به مستوفی، نژهة القلوب، ص۹۸، ۹۹ و ۱۷۴.</ref> و دیلمیان نیز گفته می‌شود.<ref>گلی‌زواره، «بررسی نقش دولت آل بویه در گسترش تشیع و عمران عتبات عراق»، ص۱۲۲.</ref> | حکومت آل بویه توسط علی پسر ابوشجاع بویه با حمایت برادرانش احمد و حسن بنیان نهاده شد و به همین خاطر به آل بویه یا بوئیان نامیده شده است. به آنان دیالمه<ref>نگاه کنید به مستوفی، نژهة القلوب، ص۹۸، ۹۹ و ۱۷۴.</ref> و دیلمیان نیز گفته می‌شود.<ref>گلی‌زواره، «بررسی نقش دولت آل بویه در گسترش تشیع و عمران عتبات عراق»، ص۱۲۲.</ref> | ||
== مذهب== | ==مذهب== | ||
{{پاک‌کن}} | {{پاک‌کن}} | ||
صادق سجادی نویسنده مقاله آل بویه در [[دائرة المعارف بزرگ اسلامی (کتاب)|دائرة المعارف بزرگ اسلامی]] گفته است که درباره مذهب آل بویه نمی‌توان به روشنی اظهارنظر کرد.<ref> سجادی، «آل بویه»، ج۱، ص۶۴۰.</ref> با این حال [[رسول جعفریان]]<ref> جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۸۷ش، ص۳۷۵.</ref> تاریخ‌پژوه [[شیعه]] (زاده [[۱۳۴۳ش]]) و برخی دیگر از نویسندگان<ref> جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۸۷ش، ص۳۷۶؛ جعفرنیا، «سیاست‌های حکومت آل بویه در جهت تحکیم وحدت میان شیعه و اهل‌سنت»، ص۲۴.</ref> با استناد به منابع تاریخی و نیز ارائه شواهدی آل بویه را شیعه اثناعشری می‌دانند. احیای شعائر شیعه، داشتن وزیران شیعی، نام‌های شیعی حاکمان و روابط آنان با علمای شیعه از این شواهد است.<ref> جعفرنیا، «سیاست‌های حکومت آل بویه در جهت تحکیم وحدت میان شیعه و اهل‌سنت»، ص۲۴.</ref> همچنین ابن‌کثیر دمشقی تاریخ‌نگار اهل‌سنت در قرن هشتم قمری آنها را شیعه و [[رافضی]] دانسته است.<ref>ابن‌کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۱۱، ص۳۰۷.</ref> [[عبدالجلیل قزوینی رازی|عبدالجلیل قزوینی]] عالم شیعه قرن ششم قمری در کتاب [[النقض (کتاب)|نقض]] نیز آنان را امامتی خوانده است.<ref> قزوینی، نقض، انجمن آثار ملی، ص۴۲.</ref> | صادق سجادی نویسنده مقاله آل بویه در [[دائرة المعارف بزرگ اسلامی (کتاب)|دائرة المعارف بزرگ اسلامی]] گفته است که درباره مذهب آل بویه نمی‌توان به روشنی اظهارنظر کرد.<ref> سجادی، «آل بویه»، ج۱، ص۶۴۰.</ref> با این حال [[رسول جعفریان]]<ref> جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۸۷ش، ص۳۷۵.</ref> تاریخ‌پژوه [[شیعه]] (زاده [[۱۳۴۳ش]]) و برخی دیگر از نویسندگان<ref> جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۸۷ش، ص۳۷۶؛ جعفرنیا، «سیاست‌های حکومت آل بویه در جهت تحکیم وحدت میان شیعه و اهل‌سنت»، ص۲۴.</ref> با استناد به منابع تاریخی و نیز ارائه شواهدی آل بویه را شیعه اثناعشری می‌دانند. احیای شعائر شیعه، داشتن وزیران شیعی، نام‌های شیعی حاکمان و روابط آنان با علمای شیعه از این شواهد است.<ref> جعفرنیا، «سیاست‌های حکومت آل بویه در جهت تحکیم وحدت میان شیعه و اهل‌سنت»، ص۲۴.</ref> همچنین ابن‌کثیر دمشقی تاریخ‌نگار اهل‌سنت در قرن هشتم قمری آنها را شیعه و [[رافضی]] دانسته است.<ref>ابن‌کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۱۱، ص۳۰۷.</ref> [[عبدالجلیل قزوینی رازی|عبدالجلیل قزوینی]] عالم شیعه قرن ششم قمری در کتاب [[النقض (کتاب)|نقض]] نیز آنان را امامتی خوانده است.<ref> قزوینی، نقض، انجمن آثار ملی، ص۴۲.</ref> | ||
| خط ۴۲: | خط ۴۲: | ||
برخی از نویسندگان با توجه به سابقه [[زیدیه|مذهب زیدیه]] در [[طبرستان]] فرضیه زیدی‌بودن آل بویه را نیز مطرح کرده‌اند.<ref> جعفرنیا، «سیاست‌های حکومت آل بویه در جهت تحکیم وحدت میان شیعه و اهل‌سنت»، ص۲۴.</ref> اینان معتقدند آل بویه ابتدا زیدی‌مذهب بودند و بعدها [[امامیه|امامی‌مذهب]] شدند.<ref>شیبی، الصلة بین التصوف و التشیع، ۱۹۸۲م، ج۲، ص۳۹.</ref> {{یاد|به گفته فاطمه جعفرنیا مردم [[دیلمیان|دیلم]] به‌وسیله علویانی چون [[ناصر کبیر|ناصر اطروش]] و [[حسن بن قاسم بن حسن|حسن بن قاسم]] با اسلام و تشیع آشنا شدند؛ حسن بن قاسم زیدی‌مذهب بوده و درباره مذهب ناصر اطروش نیز اختلاف‌نظر است.(جعفرنیا، «سیاست‌های حکومت آل بویه در جهت تحکیم وحدت میان شیعه و اهل‌سنت»، ص۲۴.)}} همچنین رسول جعفریان، از کتاب تاریخ ری اثر [[علی بن عبیدالله رازی|منتجب‌الدین رازی]] عالم شیعه قرن ششم قمری مطلبی نقل کرده است که بر اساس آن، نویسنده از [[ابن شهرآشوب|ابن‌شهرآشوب]] نقل کرده که آل بویه به دست تاج‌الرؤسا بن ابی‌السعدا از علمای شیعه، به این مذهب گرویده‌اند.<ref>جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۸۷ش، ص۳۸۰.</ref> جعفریان این را محتمل دانسته است که گرویدن آل بویه از تشیع زیدی به تشیع اثناعشری، به خاطر این بوده که حاکمان آل بویه بنا بر زیدی‌بودن می‌بایست حکومت را به [[علویان (طبرستان)|علویان]] بسپارند اما بنا بر امامی‌بودن خود حکومت را در اختیار می‌گرفتند.<ref>جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۸۷ش، ص۳۷۸.</ref> | برخی از نویسندگان با توجه به سابقه [[زیدیه|مذهب زیدیه]] در [[طبرستان]] فرضیه زیدی‌بودن آل بویه را نیز مطرح کرده‌اند.<ref> جعفرنیا، «سیاست‌های حکومت آل بویه در جهت تحکیم وحدت میان شیعه و اهل‌سنت»، ص۲۴.</ref> اینان معتقدند آل بویه ابتدا زیدی‌مذهب بودند و بعدها [[امامیه|امامی‌مذهب]] شدند.<ref>شیبی، الصلة بین التصوف و التشیع، ۱۹۸۲م، ج۲، ص۳۹.</ref> {{یاد|به گفته فاطمه جعفرنیا مردم [[دیلمیان|دیلم]] به‌وسیله علویانی چون [[ناصر کبیر|ناصر اطروش]] و [[حسن بن قاسم بن حسن|حسن بن قاسم]] با اسلام و تشیع آشنا شدند؛ حسن بن قاسم زیدی‌مذهب بوده و درباره مذهب ناصر اطروش نیز اختلاف‌نظر است.(جعفرنیا، «سیاست‌های حکومت آل بویه در جهت تحکیم وحدت میان شیعه و اهل‌سنت»، ص۲۴.)}} همچنین رسول جعفریان، از کتاب تاریخ ری اثر [[علی بن عبیدالله رازی|منتجب‌الدین رازی]] عالم شیعه قرن ششم قمری مطلبی نقل کرده است که بر اساس آن، نویسنده از [[ابن شهرآشوب|ابن‌شهرآشوب]] نقل کرده که آل بویه به دست تاج‌الرؤسا بن ابی‌السعدا از علمای شیعه، به این مذهب گرویده‌اند.<ref>جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۸۷ش، ص۳۸۰.</ref> جعفریان این را محتمل دانسته است که گرویدن آل بویه از تشیع زیدی به تشیع اثناعشری، به خاطر این بوده که حاکمان آل بویه بنا بر زیدی‌بودن می‌بایست حکومت را به [[علویان (طبرستان)|علویان]] بسپارند اما بنا بر امامی‌بودن خود حکومت را در اختیار می‌گرفتند.<ref>جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۸۷ش، ص۳۷۸.</ref> | ||
ایلیا پائولوویچ پطروشفسکی (زاده ۱۸۹۸م) استاد دانشگاه روسیه معتقد است که مؤسسان حکومت آل بویه شیعه بودند اما افراد بعدی این خاندان هر چند که در باطن به شیعه تمایل داشتند ولی در ظاهر و به صورت رسمی سنی‌مذهب بودند.<ref>پطروشفسکی اسلام در ایران، ۲۶۷ به نقل از پوراحمدی، «آل بویه و نقش آنان در برپایی مراسم و مواسم شیعه امامیه در عراق»، ص۱۱۲.</ref> نویسنده مقاله «آل بویه و نقش آنان در برپایی مراسم و مواسم شیعه امامیه در عراق» این برداشت را اشتباه دانسته و احتمال داده است که پذیرش خلافت عباسی از سوی امیران آل بویه موجب این برداشت شده باشد.<ref>پوراحمدی، «آل بویه و نقش آنان در برپایی مراسم و مواسم شیعه امامیه در عراق»، ص۱۱۲.</ref> همچنین برتولد اشپولر (۱۹۱۱-۱۹۹۰م) شرق‌شناس آلمانی در کتاب تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، بر این باور است که آل بویه از ابتدا، شیعه دوازده امامی بوده و تا آخر هم بر همین عقیده ماندند.<ref> اشپولر، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ج۱، ص۳۶۳ به نقل از جعفریان، تاریخ ایران تشیع در ایران، ۱۳۸۷ش، ص۳۷۵.</ref> | [[پطروشفسکی|ایلیا پائولوویچ پطروشفسکی]] (زاده ۱۸۹۸م) استاد دانشگاه روسیه معتقد است که مؤسسان حکومت آل بویه شیعه بودند اما افراد بعدی این خاندان هر چند که در باطن به شیعه تمایل داشتند ولی در ظاهر و به صورت رسمی سنی‌مذهب بودند.<ref>پطروشفسکی اسلام در ایران، ۲۶۷ به نقل از پوراحمدی، «آل بویه و نقش آنان در برپایی مراسم و مواسم شیعه امامیه در عراق»، ص۱۱۲.</ref> نویسنده مقاله «آل بویه و نقش آنان در برپایی مراسم و مواسم شیعه امامیه در عراق» این برداشت را اشتباه دانسته و احتمال داده است که پذیرش خلافت عباسی از سوی امیران آل بویه موجب این برداشت شده باشد.<ref>پوراحمدی، «آل بویه و نقش آنان در برپایی مراسم و مواسم شیعه امامیه در عراق»، ص۱۱۲.</ref> همچنین برتولد اشپولر (۱۹۱۱-۱۹۹۰م) شرق‌شناس آلمانی در کتاب تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، بر این باور است که آل بویه از ابتدا، شیعه دوازده امامی بوده و تا آخر هم بر همین عقیده ماندند.<ref> اشپولر، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ج۱، ص۳۶۳ به نقل از جعفریان، تاریخ ایران تشیع در ایران، ۱۳۸۷ش، ص۳۷۵.</ref> | ||
==بزرگداشت شعائر شیعی== | ==بزرگداشت شعائر شیعی== | ||
آل بویه در ترویج شعائر [[امامیه|شیعیان امامیه]] اقداماتی انجام دادند برخی از آنها عبارت‌اند از: | آل بویه در ترویج شعائر [[امامیه|شیعیان امامیه]] اقداماتی انجام دادند برخی از آنها عبارت‌اند از: | ||
* '''برگزاری مراسم عزاداری روز عاشورا''': به دستور [[معزالدوله دیلمی|معزّالدوله دیلمی]]، روز عاشورای سال ۳۵۲ق عزای عمومی اعلام شد و از مردم خواسته شد که با پوشیدن جامه سیاه، اندوه خود را نشان دهند. به گزارش ابن خلدون زنان در این روز با موی پریشان و چهره سیاه‌کرده از خانه‌هایشان خارج می‌شدند و بر سر و صورت خود می‌کوفتند و در عزای [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] می‌گریستند.<ref>ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، ۱۳۹۱ق، ج۳، ص۴۲۵.</ref> همچنین به گزارش ابن‌جوزی (درگذشت ۵۹۷ق) تاریخ‌نگار اهل‌سنت در این روز کسب و کارها تعطیل و در بازارها چادرهایی برپا شد و مراسم [[نوحه‌خوانی (آیین)|نوحه‌خوانی]] و عزا برای امام حسین(ع) برگزار گردید.<ref>ابن‌جوزی، المنتظم، ۱۳۵۸ق، ج۷، ص۱۵.</ref> کامل شیبی نیز معتقد است که [[دسته عزاداری (آیین)|دسته‌های عزاداری]] نخستین‌بار در سال ۳۵۲ق به وجود آمدند.<ref>شیبی، الصلة بین التصوف و التشیع، ۱۹۸۲م، ج۲، ص۳۹.</ref> | *'''برگزاری مراسم عزاداری روز عاشورا''': به دستور [[معزالدوله دیلمی|معزّالدوله دیلمی]]، روز عاشورای سال ۳۵۲ق عزای عمومی اعلام شد و از مردم خواسته شد که با پوشیدن جامه سیاه، اندوه خود را نشان دهند. به گزارش ابن خلدون زنان در این روز با موی پریشان و چهره سیاه‌کرده از خانه‌هایشان خارج می‌شدند و بر سر و صورت خود می‌کوفتند و در عزای [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] می‌گریستند.<ref>ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، ۱۳۹۱ق، ج۳، ص۴۲۵.</ref> همچنین به گزارش ابن‌جوزی (درگذشت ۵۹۷ق) تاریخ‌نگار اهل‌سنت در این روز کسب و کارها تعطیل و در بازارها چادرهایی برپا شد و مراسم [[نوحه‌خوانی (آیین)|نوحه‌خوانی]] و عزا برای امام حسین(ع) برگزار گردید.<ref>ابن‌جوزی، المنتظم، ۱۳۵۸ق، ج۷، ص۱۵.</ref> کامل شیبی نیز معتقد است که [[دسته عزاداری (آیین)|دسته‌های عزاداری]] نخستین‌بار در سال ۳۵۲ق به وجود آمدند.<ref>شیبی، الصلة بین التصوف و التشیع، ۱۹۸۲م، ج۲، ص۳۹.</ref> | ||
* '''برگزاری جشن عید غدیر''': به دستور معزالدوله دیلمی، از [[سال ۳۵۱ هجری قمری|سال ۳۵۱ق]]، برپائی جشن به مناسبت [[عید غدیر]] در بغداد آغاز شد.<ref> نگاه کنید به ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، ۱۳۹۱ق، ج۳، ص۴۲۵-۴۲۰.</ref> حکمرانان بعدی آل بویه نیز جشن غدیر را برگزار می‌کردند.<ref>نگاه کنید به ابن‌جوزی، المنتظم، ۱۳۵۸ق، ج۶، ص۱۶۳.</ref> | *'''برگزاری جشن عید غدیر''': به دستور معزالدوله دیلمی، از [[سال ۳۵۱ هجری قمری|سال ۳۵۱ق]]، برپائی جشن به مناسبت [[عید غدیر]] در بغداد آغاز شد.<ref> نگاه کنید به ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، ۱۳۹۱ق، ج۳، ص۴۲۵-۴۲۰.</ref> حکمرانان بعدی آل بویه نیز جشن غدیر را برگزار می‌کردند.<ref>نگاه کنید به ابن‌جوزی، المنتظم، ۱۳۵۸ق، ج۶، ص۱۶۳.</ref> | ||
* '''گسترش زیارت قبور امامان شیعه''': آل بویه نسبت به قبور امامان مدفون در عراق اقداماتی انجام دادند؛ مرمّت و بازسازی قبور ائمّه(ع)، برپا کردن گنبد و بارگاه بر مزار آنان،<ref> ذهبی، العبر من خبر من غبر، ۱۴۰۵ق، ص۲۳۲.</ref> اهدای نذورات و اختصاص موقوفات به زیارتگاه‌ها، ایجاد تسهیلات برای زائران و تشویق مردم به سکونت در جوار بارگاه‌ها و اعطای مستمری و صله به مجاوران این بارگاه‌ها.<ref> خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۲۴.</ref> | *'''گسترش زیارت قبور امامان شیعه''': آل بویه نسبت به قبور امامان مدفون در عراق اقداماتی انجام دادند؛ مرمّت و بازسازی قبور ائمّه(ع)، برپا کردن گنبد و بارگاه بر مزار آنان،<ref> ذهبی، العبر من خبر من غبر، ۱۴۰۵ق، ص۲۳۲.</ref> اهدای نذورات و اختصاص موقوفات به زیارتگاه‌ها، ایجاد تسهیلات برای زائران و تشویق مردم به سکونت در جوار بارگاه‌ها و اعطای مستمری و صله به مجاوران این بارگاه‌ها.<ref> خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۲۴.</ref> | ||
* '''اذان گفتن''': از سال ۳۵۶ق گفتن فراز [[حی علی خیر العمل]] در اذان مرسوم شد و تا اوایل غلبه [[سلجوقیان]] ادامه داشت.<ref>ابن‌جوزی، المنتظم، ۱۳۵۸ق، ج۸، ص۱۶۴؛ ابن خلدون، تاریخ ابن‌خلدون، ۱۳۹۱ق، ج۳، ص۴۶۰.</ref> | *'''اذان گفتن''': از سال ۳۵۶ق گفتن فراز [[حی علی خیر العمل]] در اذان مرسوم شد و تا اوایل غلبه [[سلجوقیان]] ادامه داشت.<ref>ابن‌جوزی، المنتظم، ۱۳۵۸ق، ج۸، ص۱۶۴؛ ابن خلدون، تاریخ ابن‌خلدون، ۱۳۹۱ق، ج۳، ص۴۶۰.</ref> | ||
* '''ترویج استفاده از [[مهر نماز|مهر]] و [[تربت|تربت امام حسین(ع)]]''': در دوران آل بویه، افرادی از تربت امام حسین(ع) [[تسبیح (سبحه)|تسبیح]] و [[مهر نماز|مُهر]] تهیه می‌کردند و به مردم می‌دادند.<ref>ثعالبی، یتیمة الدهر، ۱۳۵۲ق، ج۳، ص۱۸۳.</ref> | *'''ترویج استفاده از [[مهر نماز|مهر]] و [[تربت|تربت امام حسین(ع)]]''': در دوران آل بویه، افرادی از تربت امام حسین(ع) [[تسبیح (سبحه)|تسبیح]] و [[مهر نماز|مُهر]] تهیه می‌کردند و به مردم می‌دادند.<ref>ثعالبی، یتیمة الدهر، ۱۳۵۲ق، ج۳، ص۱۸۳.</ref> | ||
برخی از نویسندگان از سکه‌ای متعلق به دوران آل بویه خبر داده‌اند که بر آن عبارت الله، محمد رسول الله و [[علی ولی الله]] حک شده است.<ref>نگاه کنید به جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۸۷ش، ص۳۸۰.</ref> | برخی از نویسندگان از سکه‌ای متعلق به دوران آل بویه خبر داده‌اند که بر آن عبارت الله، محمد رسول الله و [[علی ولی الله]] حک شده است.<ref>نگاه کنید به جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۸۷ش، ص۳۸۰.</ref> | ||
| خط ۶۳: | خط ۶۳: | ||
*[[معزالدوله دیلمی|احمد بن بویه]] ملقب به معزالدوله دیلمی برادر علی و حسن بن بویه بود که در سال ۳۳۴ق [[بغداد]] را فتح کرد. او به برپایی مراسم عزاداری در [[روز عاشورا]]<ref>ابن‌خلدون، تاریخ ابن خلدون، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۵۲۷.</ref> و جشن [[عید غدیر]]<ref>ابن‌اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ش، ج۸، ص۵۴۹.</ref> در [[بغداد]] فرمان داد. | *[[معزالدوله دیلمی|احمد بن بویه]] ملقب به معزالدوله دیلمی برادر علی و حسن بن بویه بود که در سال ۳۳۴ق [[بغداد]] را فتح کرد. او به برپایی مراسم عزاداری در [[روز عاشورا]]<ref>ابن‌خلدون، تاریخ ابن خلدون، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۵۲۷.</ref> و جشن [[عید غدیر]]<ref>ابن‌اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ش، ج۸، ص۵۴۹.</ref> در [[بغداد]] فرمان داد. | ||
*[[عضدالدوله دیلمی]] فرزند حسن بن بویه بود که پس از درگذشت عمویش عمادالدوله جانشین وی در فارس شد. او از قدرتمندترین امیران [[شیعه|شیعی]] [[ایران]] بود که بر مناطق وسیعی از سرزمین‌های [[اسلام|اسلامی]] و [[ایران]] حکمرانی کرد. از جمله اقدامات وی، بازسازی خرابی‌های بغداد<ref>ابن‌مسکویه، تجارب‌الامم، ج۶، ص۴۷۷ و ۴۷۸.</ref> احداث آب‌انبارهای بزرگ در فارس،<ref>فرشاد، تاریخ علم در ایران، ۱۳۶۶ش، ج۲، ص۷۹۰.</ref> ساخت [[بیمارستان عضدی]] در [[بغداد]]،<ref>فرشاد، تاریخ علم در ایران، ۱۳۶۶ش، ج۲، ص۸۴۹-۸۵۱.</ref> بازسازی قبور امامان از جمله [[حرم کاظمین]]<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۳۵ق، ص۲۴.</ref> و [[حرم عسکریین]]<ref>محلاتی، مآثر الکبرا، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۳۲۱.</ref> و همچنین کشیدن حصار به دور شهر [[مدینه]]<ref> سمهودی، وفاءالوفاء، ۲۰۰۶م، ج۲، ص۲۶۹-۲۷۰.</ref> است. | *[[عضدالدوله دیلمی]] فرزند حسن بن بویه بود که پس از درگذشت عمویش عمادالدوله جانشین وی در فارس شد. او از قدرتمندترین امیران [[شیعه|شیعی]] [[ایران]] بود که بر مناطق وسیعی از سرزمین‌های [[اسلام|اسلامی]] و [[ایران]] حکمرانی کرد. از جمله اقدامات وی، بازسازی خرابی‌های بغداد<ref>ابن‌مسکویه، تجارب‌الامم، ج۶، ص۴۷۷ و ۴۷۸.</ref> احداث آب‌انبارهای بزرگ در فارس،<ref>فرشاد، تاریخ علم در ایران، ۱۳۶۶ش، ج۲، ص۷۹۰.</ref> ساخت [[بیمارستان عضدی]] در [[بغداد]]،<ref>فرشاد، تاریخ علم در ایران، ۱۳۶۶ش، ج۲، ص۸۴۹-۸۵۱.</ref> بازسازی قبور امامان از جمله [[حرم کاظمین]]<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۳۵ق، ص۲۴.</ref> و [[حرم عسکریین]]<ref>محلاتی، مآثر الکبرا، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۳۲۱.</ref> و همچنین کشیدن حصار به دور شهر [[مدینه]]<ref> سمهودی، وفاءالوفاء، ۲۰۰۶م، ج۲، ص۲۶۹-۲۷۰.</ref> است. | ||
==تاریخچه شکل‌گیری == | ==تاریخچه شکل‌گیری== | ||
[[پرونده:سکه آل بویه.jpg|150px|بندانگشتی|نمونه‌ای از سکه‌های آل بویه]] | [[پرونده:سکه آل بویه.jpg|150px|بندانگشتی|نمونه‌ای از سکه‌های آل بویه]] | ||
دیلیمان در اوایل قرن چهارم قمری جنبش‌هایی را در ایران علیه [[بنی‌عباس|خلافت عباسیان]] آغاز کردند.<ref>سجادی، «آل بویه»، ج۱، ص۶۲۹.</ref> ماکان بن کاکی، اسفارین شیرویه و مرداویج زیاری، هر یک با لشکری از دیلم خروج کردند. [[علی بن بویه|علی]] و [[حسن بن بویه|حسن]] پسران ابوشجاع به ماکان فرمانبردار سامانیان پیوستند. در سال ۳۲۱ق مرداویج زیاری بر جرجان و طبرستان مسلط شد علی و حسن با جلب نظر ماکان به مرداویج پیوستند. او علی را به حکومت کرج گمارد<ref>ابن‌اثیر، الکامل، ۱۳۹۹ق، ج۸، ص۲۶۷.</ref> علی به کرج رفت و با تصرف دژهای اطراف مایه بیمناکی مرداویج گردید او ابتدا قصد تصرف اصفهان را داشت اما از سپاه برادر مرداویج شکست خود و پس از چندی اَرَّجان و نوبندجان را تصرف کرد و برادرش حسن نیز به دستور او کازرون را تصرف نمود.<ref>مقریزی، السلوک، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۳۱.</ref> علی در سال ۳۲۲ق بر [[شیراز]] چیره شد و دولت آل بویه را در آنجا بنیان نهاد.<ref>ابن‌تغری، النجوم الزاهره، ۱۳۹۲ق، ج۳، ص۲۴۴-۲۴۵.</ref> با این حال به گفته صادق سجادی برخی از تاریخ‌نگاران فتح ارجان ([[سال ۳۲۱ هجری قمری|۳۲۱ق]]/۹۳۲م) را آغاز پایه‌گذاری دولت آل بویه دانسته‌اند.<ref>سجادی، «آل بویه»، ج۱، ص۶۲۹.</ref> طی ۱۲ سال پس از آن، حسن و احمد نیز به ترتیب بر [[ری]]، [[کرمان]] و [[عراق]] چیره شدند و دولت آل بویه به سه شاخه بزرگ و یک شعبه کوچک در [[کرمان]] و [[عمان]] تقسیم شد.<ref>سجادی، «آل بویه»، ج۱، ص۶۲۹.</ref> | دیلیمان در اوایل قرن چهارم قمری جنبش‌هایی را در ایران علیه [[بنی‌عباس|خلافت عباسیان]] آغاز کردند.<ref>سجادی، «آل بویه»، ج۱، ص۶۲۹.</ref> ماکان بن کاکی، اسفارین شیرویه و مرداویج زیاری، هر یک با لشکری از دیلم خروج کردند. [[علی بن بویه|علی]] و [[حسن بن بویه|حسن]] پسران ابوشجاع به ماکان فرمانبردار سامانیان پیوستند. در سال ۳۲۱ق مرداویج زیاری بر جرجان و طبرستان مسلط شد علی و حسن با جلب نظر ماکان به مرداویج پیوستند. او علی را به حکومت کرج گمارد<ref>ابن‌اثیر، الکامل، ۱۳۹۹ق، ج۸، ص۲۶۷.</ref> علی به کرج رفت و با تصرف دژهای اطراف مایه بیمناکی مرداویج گردید او ابتدا قصد تصرف اصفهان را داشت اما از سپاه برادر مرداویج شکست خود و پس از چندی اَرَّجان و نوبندجان را تصرف کرد و برادرش حسن نیز به دستور او کازرون را تصرف نمود.<ref>مقریزی، السلوک، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۳۱.</ref> علی در سال ۳۲۲ق بر [[شیراز]] چیره شد و دولت آل بویه را در آنجا بنیان نهاد.<ref>ابن‌تغری، النجوم الزاهره، ۱۳۹۲ق، ج۳، ص۲۴۴-۲۴۵.</ref> با این حال به گفته صادق سجادی برخی از تاریخ‌نگاران فتح ارجان ([[سال ۳۲۱ هجری قمری|۳۲۱ق]]/۹۳۲م) را آغاز پایه‌گذاری دولت آل بویه دانسته‌اند.<ref>سجادی، «آل بویه»، ج۱، ص۶۲۹.</ref> طی ۱۲ سال پس از آن، حسن و احمد نیز به ترتیب بر [[ری]]، [[کرمان]] و [[عراق]] چیره شدند و دولت آل بویه به سه شاخه بزرگ و یک شعبه کوچک در [[کرمان]] و [[عمان]] تقسیم شد.<ref>سجادی، «آل بویه»، ج۱، ص۶۲۹.</ref> | ||
| خط ۶۹: | خط ۶۹: | ||
به گفته علی‌اصغر فقیهی تاریخ‌پژوه شیعه (درگذشت ۱۳۸۲ش)، کتاب [[تجارب الامم (کتاب)|تجارب الامم]] از منابع اصلی نویسندگان در زمینه تاریخ آل بویه به شمار می‌آید<ref>فقیهی، تاریخ آل بویه، ۱۳۷۸ش، ص۱۷.</ref> [[احمد بن محمد رازی|ابن‌مسکویه]] (۳۲۰-۴۲۰ق) نویسنده آن با حکومت آل بویه هم‌عصر بوده است.<ref>فقیهی، تاریخ آل بویه، ۱۳۷۸ش، ص۱۷.</ref> | به گفته علی‌اصغر فقیهی تاریخ‌پژوه شیعه (درگذشت ۱۳۸۲ش)، کتاب [[تجارب الامم (کتاب)|تجارب الامم]] از منابع اصلی نویسندگان در زمینه تاریخ آل بویه به شمار می‌آید<ref>فقیهی، تاریخ آل بویه، ۱۳۷۸ش، ص۱۷.</ref> [[احمد بن محمد رازی|ابن‌مسکویه]] (۳۲۰-۴۲۰ق) نویسنده آن با حکومت آل بویه هم‌عصر بوده است.<ref>فقیهی، تاریخ آل بویه، ۱۳۷۸ش، ص۱۷.</ref> | ||
== تک‌نگاری== | ==تک‌نگاری== | ||
درباره آل بوبه آثاری نیز نوشته شده است که برخی از آنها عبارت‌اند از: | درباره آل بوبه آثاری نیز نوشته شده است که برخی از آنها عبارت‌اند از: | ||
*کتاب تاریخ آل بویه نوشته [[علی‌اصغر فقیهی]] (۱۲۹۶-۱۳۸۲ش): این کتاب درباره تاریخ آل زیار و آل بویه و اوضاع زمانه آنها را دربردارد. این اثر در سال ۱۳۷۸ش به‌عنوان متن درسی رشته تاریخ در مقطع کارشناسی دانشگاه‌های ایران تدوین شده است.<ref>فقیهی، تاریخ آل بویه، ۱۳۷۸ش، ص۴.</ref> | *کتاب تاریخ آل بویه نوشته [[علی‌اصغر فقیهی]] (۱۲۹۶-۱۳۸۲ش): این کتاب درباره تاریخ آل زیار و آل بویه و اوضاع زمانه آنها را دربردارد. این اثر در سال ۱۳۷۸ش به‌عنوان متن درسی رشته تاریخ در مقطع کارشناسی دانشگاه‌های ایران تدوین شده است.<ref>فقیهی، تاریخ آل بویه، ۱۳۷۸ش، ص۴.</ref> | ||
*احیای فرهنگی در عهد آل بویه انسان‌گرايى در عصر رنسانس اسلامى اثر جوئل. ل. کرمز: این کتاب رونق فکری و فرهنگی مراکز حکومتی آل بویه به‌ویژه در بغداد را مورد بررسی قرار داده است. این اثر به فارسی نیز ترجمه شده است.<ref>[https://www.gisoom.com/book/1106268 «احیای فرهنگی در عهد آل‌بویه: انسان‌گرایی در عصر رنسانس اسلامی»]، شبکه جامع کتاب گیسوم.</ref> | *احیای فرهنگی در عهد آل بویه انسان‌گرايى در عصر رنسانس اسلامى اثر جوئل. ل. کرمز: این کتاب رونق فکری و فرهنگی مراکز حکومتی آل بویه به‌ویژه در بغداد را مورد بررسی قرار داده است. این اثر به فارسی نیز ترجمه شده است.<ref>[https://www.gisoom.com/book/1106268 «احیای فرهنگی در عهد آل‌بویه: انسان‌گرایی در عصر رنسانس اسلامی»]، شبکه جامع کتاب گیسوم.</ref> | ||
*حیات علمی در عهد آل بویه اثر غلامرضا فدایی استاد دانشگاه تهران (متولد ۱۳۲۴ش): این کتاب بخشی از مجموعه حیات علمی در عهد دولت‌های شیعی است که به ذکر دانشمندان در دوره آل بویه پرداخته است.<ref>[https://www.gisoom.com/book/1276823 «حیات علمی در عهد آل‌بویه»]، شبکه جامع کتاب گیسوم.</ref> | *حیات علمی در عهد آل بویه اثر غلامرضا فدایی استاد دانشگاه تهران (متولد ۱۳۲۴ش): این کتاب بخشی از مجموعه حیات علمی در عهد دولت‌های شیعی است که به ذکر دانشمندان در دوره آل بویه پرداخته است.<ref>[https://www.gisoom.com/book/1276823 «حیات علمی در عهد آل‌بویه»]، شبکه جامع کتاب گیسوم.</ref> | ||
* التاجی فی اخبار الدولة الدیلمیة اثر ابراهیم بن هلال صابی (درگذشت ۳۸۴ق) از کاتبان آل بویه است که تاریخ این سلسله در سال‌های حکومت عضدالدوله را در بردارد. این کتاب به‌دستور عضدالدوله برای ستایش دیالمه و حکومت آنان نوشته شده است. ابن‌مسکویه در تجارب الامم از آن استفاده کرده است. نسخه‌ای از بخشی از کتاب کتابخانه توکلیه مسجد اعظم صنعا نگهداری می‌شود محمدحسین زَبیدی آن را با نام المُنتزع من کتاب التاجی در ۱۹۷۷ در بغداد منتشر کرده است. | *التاجی فی اخبار الدولة الدیلمیة اثر ابراهیم بن هلال صابی (درگذشت ۳۸۴ق) از کاتبان آل بویه است که تاریخ این سلسله در سال‌های حکومت عضدالدوله را در بردارد. این کتاب به‌دستور عضدالدوله برای ستایش دیالمه و حکومت آنان نوشته شده است. ابن‌مسکویه در تجارب الامم از آن استفاده کرده است. نسخه‌ای از بخشی از کتاب کتابخانه توکلیه مسجد اعظم صنعا نگهداری می‌شود محمدحسین زَبیدی آن را با نام المُنتزع من کتاب التاجی در ۱۹۷۷ در بغداد منتشر کرده است. | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانوشت}} | {{پانوشت}} | ||
== یادداشت == | ==یادداشت== | ||
{{یادداشت‌ها}} | {{یادداشت‌ها}} | ||