۵٬۳۴۱
ویرایش
اخباریان: تفاوت میان نسخه‌ها
اصلاح نشانی وب
(اصلاح نشانی وب) |
|||
| خط ۲۳: | خط ۲۳: | ||
==زمینه‌های تاریخی شکل گیری== | ==زمینه‌های تاریخی شکل گیری== | ||
تقابل نگرش اخباری و اصولی به [[فقه]] [[امامی]]، در سده‌های نخستین اسلامی ریشه دارد. در مطالعه مکاتب فقهی امامیه در سه قرن آغازین، می‌توان جناح‌هایی را بازشناخت که در برابر پیروان متون [[ | تقابل نگرش اخباری و اصولی به [[فقه]] [[امامی]]، در سده‌های نخستین اسلامی ریشه دارد. در مطالعه مکاتب فقهی امامیه در سه قرن آغازین، می‌توان جناح‌هایی را بازشناخت که در برابر پیروان متون [[روایت]] به گونه‌هایی از اجتهاد و استنباط دست می‌زدند.<ref>صدر، دروس في علم الأصول، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۵۴ - ۵۵. </ref> | ||
===اوج گرایش به حدیث=== | ===اوج گرایش به حدیث=== | ||
سده ۴ ق /۱۰م را دوره تسلط مکتب حدیث‌گرای [[ | سده ۴ ق /۱۰م را دوره تسلط مکتب حدیث‌گرای [[قم]] محسوب کرده‌اند. فقیهان اهل استنباط، چون [[ابن ابی عقیل|ابن ابی عقیل عمانی]] و [[ابن جنید اسکافی]] در اقلیت بودند. از فقیهان برجسته حدیث‌گرا در این دوره، می‌توان کسانی همچون [[محمد بن یعقوب کلینی]] (<small>د ۳۲۸ یا ۳۲۹ق /۹۴۰ یا ۹۴۱م </small>)، [[علی بن حسین بن موسی بن بابویه|علی ابن بابویه قمی]] (<small>د ۳۲۸ ق </small>)، [[ابن قولویه]] (<small>د ۳۶۸ یا ۳۶۹ق /۹۷۹م </small>) و [[شیخ صدوق|محمد ابن بابویه قمی]] (<small>د ۳۸۱ق / ۹۹۱م </small>) را برشمرد که در تألیف کهن‌ترین مجموعه‌های فقهی - حدیثی نقش عمده‌ای ایفا نموده‌اند.<ref>نک: مدرسی طباطبایی، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ۱۳۷۸ش، ص۳۴.</ref> | ||
===گرایش به فقه استدلالی=== | ===گرایش به فقه استدلالی=== | ||
| خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
کاربرد اصطلاح اخباری نخست بار در نیمه نخست سده ۶ق /۱۲م در [[ملل و نحل]] اثر [[محمدبن عبدالکریم شهرستانی|شهرستانی]] به چشم میآید<ref>1/147</ref> و به دنبال آن در کتاب ''نقض'' [[عبدالجلیل قزوینی رازی]]، عالم [[امامیه|امامی]] سده ۶ق دو اصطلاح اخباری و اصولی در برابر یکدیگر قرار گرفته‌اند<ref>شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۵۷ق، ص۲۵۶ و ص۳۰۰-۳۰۱.</ref>. | کاربرد اصطلاح اخباری نخست بار در نیمه نخست سده ۶ق /۱۲م در [[ملل و نحل]] اثر [[محمدبن عبدالکریم شهرستانی|شهرستانی]] به چشم میآید<ref>1/147</ref> و به دنبال آن در کتاب ''نقض'' [[عبدالجلیل قزوینی رازی]]، عالم [[امامیه|امامی]] سده ۶ق دو اصطلاح اخباری و اصولی در برابر یکدیگر قرار گرفته‌اند<ref>شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۵۷ق، ص۲۵۶ و ص۳۰۰-۳۰۱.</ref>. | ||
مکتب فقیهان [[اهل حدیث]] که در اواخر سده ۴ و نیمه نخست سده ۵ق با کوشش فقیهان اصول گرا ضعیف گردید، وجود محدود خود را در مجامع فقهی امامیه حفظ کرد تا آنکه در اوایل سده ۱۱ق /۱۷م بار دیگر به وسیله [[محمد امین استرآبادی]] (<small>د ۱۰۳۳ یا ۱۰۳۶ق /۱۶۲۴ یا ۱۶۲۷م </small>) در قالبی نو مطرح شد<ref>نک: مدرسی طباطبایی، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ۱۳۷۸ش، ص۵۷.</ref> و لبه تیز حملات خود را متوجه اصولیان ساخت. برخی معتقدند [[ | مکتب فقیهان [[اهل حدیث]] که در اواخر سده ۴ و نیمه نخست سده ۵ق با کوشش فقیهان اصول گرا ضعیف گردید، وجود محدود خود را در مجامع فقهی امامیه حفظ کرد تا آنکه در اوایل سده ۱۱ق /۱۷م بار دیگر به وسیله [[محمد امین استرآبادی]] (<small>د ۱۰۳۳ یا ۱۰۳۶ق /۱۶۲۴ یا ۱۶۲۷م </small>) در قالبی نو مطرح شد<ref>نک: مدرسی طباطبایی، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ۱۳۷۸ش، ص۵۷.</ref> و لبه تیز حملات خود را متوجه اصولیان ساخت. برخی معتقدند [[ابن ابی جمهور احسایی]] (<small>زنده در ۹۰۴ق /۱۴۹۹م </small>) از جمله کسانی بود که راه را بر اخباریان هموار گردانید. او در رساله‌ای با عنوان «العمل باخبار اصحابنا »، به اقامه ادله‌ای در این زمینه پرداخت <ref>نک: حر عاملی، امل الآمل،۱۳۸۶ق، ج۲، ص۲۵۳؛ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۱ق، ج۷، ص۳۳</ref>. | ||
با عنایت به پیشینه تاریخی اخباری گری، رواج و اطلاق عنوان اخباری بر گروهی خاص و با معنی و اصطلاح مشخص امروزین از سده ۱۱ق و با ظهور پیشوای حرکت نوین اخباری، یعنی محمد امین استرابادی آغاز شده است که برخی او را با صفت «اخباری صلب» وصف کرده‌اند.<ref>بحرانی، لؤلؤه البحرین، موسسه آل البیت، ص۱۱۷.</ref> | با عنایت به پیشینه تاریخی اخباری گری، رواج و اطلاق عنوان اخباری بر گروهی خاص و با معنی و اصطلاح مشخص امروزین از سده ۱۱ق و با ظهور پیشوای حرکت نوین اخباری، یعنی محمد امین استرابادی آغاز شده است که برخی او را با صفت «اخباری صلب» وصف کرده‌اند.<ref>بحرانی، لؤلؤه البحرین، موسسه آل البیت، ص۱۱۷.</ref> | ||
| خط ۴۸: | خط ۴۸: | ||
از پیروان تندرو و متعصب مکتب اخباری در سده ۱۱ق، [[عبدالله بن صالح سماهیجی]] نویسنده کتاب [[منیة الممارسین]] است.<ref>خوانساری، روضات الجنات، ج۲، ص۲۴۷؛ تنکابنی، قصص العلماء، ص۳۱۰</ref>. [[شیخ یوسف بحرانی]] آورده است که وی به اهل اجتهاد بسیار [[فحاشی|ناسزا]] میگفت، در حالی که پدرش ملا صالح اهل اجتهاد بود<ref>بحرانی، لؤلؤه البحرین، ص۹۸</ref> | از پیروان تندرو و متعصب مکتب اخباری در سده ۱۱ق، [[عبدالله بن صالح سماهیجی]] نویسنده کتاب [[منیة الممارسین]] است.<ref>خوانساری، روضات الجنات، ج۲، ص۲۴۷؛ تنکابنی، قصص العلماء، ص۳۱۰</ref>. [[شیخ یوسف بحرانی]] آورده است که وی به اهل اجتهاد بسیار [[فحاشی|ناسزا]] میگفت، در حالی که پدرش ملا صالح اهل اجتهاد بود<ref>بحرانی، لؤلؤه البحرین، ص۹۸</ref> | ||
ابو احمد جمال الدین محمد بن عبدالنبی، محدث نیشابوری استرابادی (<small>م. ۱۲۳۲ق /۱۸۱۷م </small>)، معروف به [[میرزا محمد اخباری]] از [[مجتهدان]] نامدار اصولی مانند [[میرزای قمی|میرزا ابوالقاسم قمی]]، [[شیخ جعفر کاشف الغطا |شیخ جعفر نجفی کاشف الغطاء]]، [[میر سیدعلی طباطبایی]]، [[سید محمدباقر حجت الاسلام اصفهانی]] و [[محمدابراهیم کلباسی]] به زشتی یاد میکرد و با آنان دشمنی آشکار داشت <ref>خوانساری، روضات الجنات، ج۲، صص۱۲۷ به بعد؛ نفیسی، تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دوره معاصر، ص۲۵۰</ref>. بدین رو، حکم قتلش توسط علمای بنام آن زمان ازجمله [[سیدمحمد مجاهد]]، پسر میر سیدعلی طباطبایی و شیخ موسی، پسر شیخ جعفر کاشف الغطاء و [[ | ابو احمد جمال الدین محمد بن عبدالنبی، محدث نیشابوری استرابادی (<small>م. ۱۲۳۲ق /۱۸۱۷م </small>)، معروف به [[میرزا محمد اخباری]] از [[مجتهدان]] نامدار اصولی مانند [[میرزای قمی|میرزا ابوالقاسم قمی]]، [[شیخ جعفر کاشف الغطا |شیخ جعفر نجفی کاشف الغطاء]]، [[میر سیدعلی طباطبایی]]، [[سید محمدباقر حجت الاسلام اصفهانی]] و [[محمدابراهیم کلباسی]] به زشتی یاد میکرد و با آنان دشمنی آشکار داشت <ref>خوانساری، روضات الجنات، ج۲، صص۱۲۷ به بعد؛ نفیسی، تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دوره معاصر، ص۲۵۰</ref>. بدین رو، حکم قتلش توسط علمای بنام آن زمان ازجمله [[سیدمحمد مجاهد]]، پسر میر سیدعلی طباطبایی و شیخ موسی، پسر شیخ جعفر کاشف الغطاء و [[سید عبدالله شبر]] و نیز [[اسدالله کاظمینی|شیخ اسدالله کاظمینی]] امضا شد. | ||
==اخباریان میانه رو== | ==اخباریان میانه رو== | ||
| خط ۷۲: | خط ۷۲: | ||
===کاشف الغطاء=== | ===کاشف الغطاء=== | ||
از دیگر مبارزان بر ضد اخباریان، [[شیخ جعفر کاشف الغطا |شیخ جعفر نجفی کاشف الغطاء]]<small> (د ۱۲۲۷ یا ۱۲۲۸ق /۱۸۱۲ یا ۱۸۱۳م </small>) است که از مخالفان [[ | از دیگر مبارزان بر ضد اخباریان، [[شیخ جعفر کاشف الغطا |شیخ جعفر نجفی کاشف الغطاء]]<small> (د ۱۲۲۷ یا ۱۲۲۸ق /۱۸۱۲ یا ۱۸۱۳م </small>) است که از مخالفان [[میرزا محمد اخباری]] بود و علیه او رساله‌ای با عنوان کشف الغطاء عن معایب میرزا محمد عدو العلماء تألیف کرد. او این رساله را برای [[فتحعلی شاه قاجار]] فرستاد تا از حمایت میرزا محمد دست بردارد<ref>خوانساری، روضات الجنات، ج۲، ص۲۰۲</ref>. | ||
==پراکندگی جغرافیایی اخباریان== | ==پراکندگی جغرافیایی اخباریان== | ||
| خط ۷۸: | خط ۷۸: | ||
در عصر رواج اخباری گری بیشتر بخش غربی [[قزوین]]، جایگاه اخباریانی بود که از شاگردان و مریدان [[ملا خلیل قزوینی|ملاخلیل قزوینی]] (<small>د ۱۰۸۹ق </small>) بودند<ref>صالحی، مقدمه بر غنیمة المعاد فی شرح الارشاد (موسوعه) برغانی، ج۱، ص۲۶</ref>، از این رو این شهر پایگاه مهمی برای پیروان این مکتب به شمار میرفت. اما پس از مبارزات اصولیان با اخباریان و ضعف روزافزون اخباری گری، دامنه نفوذ این مکتب نیز بسیار محدود گردید. | در عصر رواج اخباری گری بیشتر بخش غربی [[قزوین]]، جایگاه اخباریانی بود که از شاگردان و مریدان [[ملا خلیل قزوینی|ملاخلیل قزوینی]] (<small>د ۱۰۸۹ق </small>) بودند<ref>صالحی، مقدمه بر غنیمة المعاد فی شرح الارشاد (موسوعه) برغانی، ج۱، ص۲۶</ref>، از این رو این شهر پایگاه مهمی برای پیروان این مکتب به شمار میرفت. اما پس از مبارزات اصولیان با اخباریان و ضعف روزافزون اخباری گری، دامنه نفوذ این مکتب نیز بسیار محدود گردید. | ||
امروزه تنها جایی که آثار اخباریگری به شکل آشکار در آنجا دیده می‌شود، برخی از مناطق [[ | امروزه تنها جایی که آثار اخباریگری به شکل آشکار در آنجا دیده می‌شود، برخی از مناطق [[خوزستان]] (به ویژه [[خرمشهر]] و [[آبادان]]) است. | ||
==اختلافات اصلی اخباریان و اصولیون== | ==اختلافات اصلی اخباریان و اصولیون== | ||
| خط ۱۰۳: | خط ۱۰۳: | ||
==توجه پژوهشگران اروپایی به این مبحث== | ==توجه پژوهشگران اروپایی به این مبحث== | ||
در نیمه دوم سده ۲۰ میلادی تحقیقات اروپاییان درباره اخباریان فزونی یافت؛ در ۱۹۵۸م اسکارچا در مقاله‌ای با عنوان «درباره مباحثات میان اخباریان و اصولیان امامیه ایران» به تفصیل، آراء و نظرات آنان را نقد و بررسی کرد و به بیان برخی اختلافات میان ایشان پرداخت. پس از وی [[مادلونگ]] در ۱۹۸۰م طی مقاله‌ای در «دائره المعارف اسلام» ضمن تحقیق، به شناساندن این فرقه پرداخت <ref>نک: S , 2.EI</ref> [[کولبرگ]] نیز در ۱۹۸۵م مقاله‌ای با عنوان «اخباریان» تألیف کرد<ref>نک: ایرانیکا</ref>.{{یاد| [[مرتضی مطهری|مطهری]] از قول [[سید حسین طباطبایی بروجردی|بروجردی]] نقل می کند که ایشان در ضمن انتقاد از فکر اخباریین براین باور بودند که پیدایش این فکر در میان اخباریین اثر موج فلسفه حسی بود که در اروپا پیدا شد. مطهری می‌نویسد من خودم تاکنون به مدرکی برنخورده‌ام و بسیار بعید می‌دانم که این فکر حسی در آن وقت از غرب به شرق آمده باشد. ولی از طرف دیگر ایشان هم بیمدرک سخن نمی‌گفتند.<ref>https://lms.motahari.ir/advance-search?searchText=موج%20فلسفه%20حسی%20&isSameWord=true&</ref>}} | در نیمه دوم سده ۲۰ میلادی تحقیقات اروپاییان درباره اخباریان فزونی یافت؛ در ۱۹۵۸م اسکارچا در مقاله‌ای با عنوان «درباره مباحثات میان اخباریان و اصولیان امامیه ایران» به تفصیل، آراء و نظرات آنان را نقد و بررسی کرد و به بیان برخی اختلافات میان ایشان پرداخت. پس از وی [[مادلونگ]] در ۱۹۸۰م طی مقاله‌ای در «دائره المعارف اسلام» ضمن تحقیق، به شناساندن این فرقه پرداخت <ref>نک: S , 2.EI</ref> [[کولبرگ]] نیز در ۱۹۸۵م مقاله‌ای با عنوان «اخباریان» تألیف کرد<ref>نک: ایرانیکا</ref>.{{یاد| [[مرتضی مطهری|مطهری]] از قول [[سید حسین طباطبایی بروجردی|بروجردی]] نقل می کند که ایشان در ضمن انتقاد از فکر اخباریین براین باور بودند که پیدایش این فکر در میان اخباریین اثر موج فلسفه حسی بود که در اروپا پیدا شد. مطهری می‌نویسد من خودم تاکنون به مدرکی برنخورده‌ام و بسیار بعید می‌دانم که این فکر حسی در آن وقت از غرب به شرق آمده باشد. ولی از طرف دیگر ایشان هم بیمدرک سخن نمی‌گفتند.<ref>[https://lms.motahari.ir/advance-search?searchText=موج%20فلسفه%20حسی%20&isSameWord=true& سامانه جامع استاد شهید مطهری]</ref>}} | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
| خط ۱۴۶: | خط ۱۴۶: | ||
==پیوند به بیرون== | ==پیوند به بیرون== | ||
* منبع مقاله: [https://www.cgie.org.ir/fa/article/228648/ | * منبع مقاله: [https://www.cgie.org.ir/fa/article/228648/اخباریان دایرةالمعارف بزرگ اسلامی] | ||
{{اصول فقه}} | {{اصول فقه}} | ||