دعای عرفه امام حسین(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

کفعمی در کتاب [[البلد الامین و الدرع الحصین (کتاب)|البلدالامین]] و [[سید ابن طاووس|سید ابن‌طاووس]] در کتاب [[مصباح الزائر (کتاب)|مصباح الزائر]] این دعا را ذکر کرده‌اند و پس از آن دو، [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] در [[بحار الانوار (کتاب)|بحار الانوار]] و [[شیخ عباس قمی]] در [[مفاتیح الجنان (کتاب)|مفاتیح الجنان]] آن را آورده‌اند. [[سید ابوالقاسم خویی|آیت‌الله خویی]]، راویان دعای عرفه [[بشر بن غالب اسدی|بشر بن غالب]] را از اصحاب امام حسین(ع) و امام سجاد(ع) و بشیر بن غالب را تنها از راویان امام حسین(ع) دانسته است.<ref> خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۳۲۰، ۳۳۰.</ref>

اگر چه بعضی از محدثان یقین به سند این نیایش ندارند، اما گفته‌اند محتوای این دعا به قدری با عظمت و مطابق اصول است که از سند بی‌نیاز و احتیاجی به آن ندارد.{{یاد|بنابر قاعده معروفی که می‌گوید: «دلالته تغنی عن السند: محتوا [ما را] از سند بی‌نیاز می‌کند».}} و نظیر آن را جز [[پیامبران]] و [[چهارده معصوم|ائمه معصومین]] نمی‌توانند بیان نمایند.<ref>جعفری، نیایش امام حسین در عرفات، ۱۳۷۸ق، ص۲۹.</ref>

در روایت [[ابراهیم بن علی عاملی کفعمی|کفعمی]] دعای عرفه با عبارت  «لَا شَرِيكَ لَكَ لَكَ الْمُلْكُ وَ لَكَ الْحَمْدُ وَ أَنْتَ عَلَى كُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدِيرٌ يَا رَبِّ يَا رَبِّ يَا رَب‏»» پایان یافته است اما در نقل [[سید ابن طاووس|سید ابن‌طاووس]] در [[الاقبال بالاعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی السنة (کتاب)|کتاب اقبال الاعمال]]، با این عبارت «إِلَهِي‏ أَنَا الْفَقِيرُ فِي‏ غِنَايَ‏ فَكَيْفَ‏ لَا أَكُونُ‏ فَقِيراً فِي‏ فَقْرِي‏» ادامه می‌یابد و عبارت پایانی دعا نیز چنین است: «ُ أَمْ كَيْفَ تَغِيبُ وَ أَنْتَ الرَّقِيبُ الْحَاضِرُ إِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدِيرٌ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَحْدَه‏»<ref>سید بن طاووس، إقبال الأعمال‏، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۵۰.</ref> البته سید ابن‌طاووس نیز این بخش پایانی در کتاب مصباح الزائر  ذکر نکرده است.{{مدرک}} علامه مجلسی نیز در صدور این بخش از [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]]  تردید کرده است او عبارت‌های آن را با سیاق دعاهای معصومان(ع) ناسازگار شمرده است. مجلسی گفته است ممکن است این قسمت ابتدا در برخی کتاب‌ها نبوده و سید ابن‌طاووس با گمان اینکه جزو دعای عرفه است، آن را در پایان دعا قرار داده باشد و یا اینکه نسخه اصلی کتاب اقبال الاعمال دارای این زیاده نبوده و بعدها برخی از مشایخ صوفیه آن را به این کتاب ملحق کرده‌اند. او احتمال دوم را مناسب‌تر دانسته است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۵، ص۲۲۷.</ref> البته [[محمد محمدی ری‌شهری]] سیاق بخش پایانی دعای عرفه را با سیاق برخی دیگر از ادعیه معصومان(ع) مانند [[مناجات شعبانیه]]، هماهنگ دانسته است.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام حسین(ع)، ج‏١٤، ص ٤٥.</ref>

[[سید محمدحسین حسینی طهرانی|سید محمدحسین تهرانی]] در کتاب الله‌شناسی و [[جلال‌الدین همایی]] قسمت پایانی دعا را به ابن‌عطاءالله اسکندرانی عارف معروف سده هفتم قمری نسبت داده‌اند و معتقدند که این قسمت در نسخه قدیم کتاب «الحکم العطائیه» موجود است.<ref>حسینی طهرانی، الله‌شناسی، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۲۷۲؛ همایی، مولوی‌نامه، ۱۳۸۵ش، ج ۲، ص ۱۸.</ref> [[سید موسی شبیری زنجانی|آیت‌الله شبیری زنجانی]] نیز این بخش را جزو کلمات امام حسین(ع) نمی‌داند.<ref>[http://www.shafaqna.com/persian/shafaqna/item/88985 «قسمت آخر دعای عرفه از امام علیه‌السلام نیست»]</ref> و می‌نویسد: این ذیل در نسخه‌های قدیمی اقبال وجود ندارد و بعداً به اقبال ملحق گردیده است.<ref>شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ۱۳۹۳ق، ج۳، ص۲۵۶، پاورقی شماره ۲.</ref>

[[عبدالله جوادی آملی|آیت‌الله جوادی آملی]] با تکیه بر محتوای این قسمت، صدور آن را از غیر [[عصمت|معصوم]] بعید دانسته و معتقد است که در بررسی اسناد روایات، آنچه موضوعیت دارد، اطمینان به صدور آن از [[امامان شیعه|امام معصوم]] است؛ این اطمینان گاهی از راه [[ثقه|وثاقت]] و اصالت و صداقتِ راوی به دست می‌آید، گاهی از راه بلندی محتوا و اتقانِ متن و گاهی نیز از راه شواهد و قرائن منفصل و متصل.<ref>حسینی، «نیم‌نگاهی به شرح فرازهایی از دعای عرفه»، ص۱۸۴.</ref> [[ناصر مکارم شیرازی|آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی]]، تردید برخی از اندیشمندان در معتبر بودن بخش اخیر دعای عرفه را موجّه نمی‌داند و می‌افزاید این بخش نیز در حال و هوای دعای عرفه است و در آن نشانه‌ای از افزوده‌های گروه‌های منحرف یافت نشد.<ref>مکارم شیرازی، کلیات مفاتیح نوین، ص٨٧٨ پاورقی١.</ref>