سلیم بن قیس هلالی: تفاوت میان نسخه‌ها

سلیم بن قیس هلالی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۶ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۶:۳۰

۹۵۶ بایت اضافه‌شده ، ۶ ژانویه

جز

←‏کتاب سلیم بن قیس

دیداریویکی‌متن

Mkhaghanif

Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor

۴٬۲۸۱

ویرایش

@@ خط ۲۹: / خط ۲۹: @@
 == اهمیت و جایگاه سلیم بن قیس ==
-سلیم بن قیس هلالی که بیشتر با کتابی به نام کتاب سلیم شناخته می‌شود، از شخصیت‌هایی است که بود و نبود او در تاریخ محل گفت‌و‌گو قرار گرفته است. برخی او را از اصحاب امامان نخستین شیعه می‌دانند، و کتاب او را نیز کتابی معتبر و قدیمی‌ترین کتاب شیعه می‌دانند؛ و در نقطه مقابل پژوهش‌گران چندی منکر وجود چنین شخصیتی در تاریخ هستند. کسانی که وجود تاریخی سلیم را می‌پذیرند می‌توانند در مباحث متعددی مثل [[غصب خلافت]] و [[شهادت حضرت فاطمه(س)]] به روایات کتاب سلیم استناد کنند.
+سلیم بن قیس هلالی که بیشتر با کتابی به نام کتاب سلیم شناخته می‌شود، از شخصیت‌هایی است که بود و نبود او در تاریخ محل گفت‌و‌گو قرار گرفته است. برخی منابع او را از اصحاب امامان نخستین شیعه می‌دانند،<ref>مدرسی طباطبائی، میراث مکتوب شیعه،۱۳۸۶ش، ص۱۲۵.</ref> و کتاب او را نیز کتابی معتبر و قدیمی‌ترین کتاب شیعه می‌دانند؛ و در نقطه مقابل پژوهش‌گران چندی منکر وجود چنین شخصیتی در تاریخ هستند. کسانی که وجود تاریخی سلیم را می‌پذیرند می‌توانند در مباحث متعددی مثل [[غصب خلافت]] و [[شهادت حضرت فاطمه(س)]] به روایات کتاب سلیم استناد کنند.
 سلیم بن قیس به عنوان یک مؤلف، از آن جهت مورد توجّه خاص است که در اکثر مطالب کتابش شخصا حضور داشته و یا از کسانی که شخصا حضور داشته‌اند نقل کرده است و در نقل خود جز موثّقین به کسی اعتماد نکرده است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۷ - ۲۹.</ref> از سلیم روایات چندی به جز آنچه در کتابش آمده، روایت شده است.<ref>خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، جلد ۹، ص۲۳۶؛ نعمانی، الغیبه،۱۳۹۷ق، ص۹۵.</ref>
@@ خط ۳۸: / خط ۳۸: @@
 کتاب سلیم بن قیس اولین کتاب [[شیعه]] در زمان امیرالمؤمنین علی(ع) دانسته شده است. این کتاب حاوی روایاتی درباره فضایل [[اهل بیت]]، امام‌شناسی، اخباری درباره حوادث پس از [[رحلت پیامبر(ص)]]، [[غصب خلافت]]، و [[شهادت حضرت فاطمه(س)]] است. این کتاب با عنوان اسرار آل محمد(ص) توسط اسماعیل انصارى زنجانى خوئينى به فارسی ترجمه شده است.<ref>[https://lib.eshia.ir/12539/1/2 «نام کتاب : أسرار آل محمد عليهم السلام»]، وبگاه کتابخانه مدرسه فقاهت.</ref>
-در این کتاب نقل‌هایی از اسرار معاویه هم وجود دارد نامه محرمانه معاویه به زیاد از نمونه‌های آن است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۴.</ref> او هم‌چنین زمان روایت، مکان آن و شرایطی که در آن اتّفاق افتاده را نیز ثبت کرده است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۵.</ref>
+در این کتاب نقل‌هایی از اسرار معاویه هم وجود دارد نامه محرمانه معاویه به زیاد از نمونه‌های آن است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۴.</ref> او هم‌چنین زمان روایت، مکان آن و شرایطی که در آن اتّفاق افتاده را نیز ثبت کرده است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۵.</ref> سلیم برای بدست آوردن جزئیات بیشتر به مسافرت‌هایی اقدام می‌نمود. حضور او در سفر معاویه به مدینه از نمونه‌های آن است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۵.</ref> او سؤالات اعتقادی مهمّی از ائمه(ع) پرسیده و جواب آنها را ثبت کرده است. حتّی گاهی از دشمنان اهل بیت(ع) درباره کارهای‌شان سؤال کرده و پاسخ آن‌ها را نگاشته است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۵.</ref>
-سلیم برای بدست آوردن جزئیات بیشتر به مسافرت‌هایی اقدام می‌نمود.حضور او در سفر معاویه به مدینه از نمونه‌های آن است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۵.</ref> او سؤالات مهمّی در جنبه‌های عقیدتی از ائمه(ع) پرسیده و جواب آنها را ثبت کرده است. حتّی گاهی از دشمنان اهل بیت(ع) درباره کارهای‌شان سؤال کرده و پاسخ آن‌ها را نگاشته است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۵.</ref>
 == اختلاف درباره وجود واقعی سلیم بن قیس ==
 === مخالفان ===
-عبدالمهدی جلالی در مقاله‌ «''پژوهشی درباره سلیم بن قیس هلالی''» با مراجعه به ۸۲ کتاب شیعه و سنی چنین استدلال کرده است که در این کتاب‌ها یا نامی از سلیم بن قیس نیست یا اگر هست فقط از طریق ابان بن ابی‌عیاش است<ref>جلالی، «پژوهشی درباره سلیم بن قیس هلالی»، ص۱۲۲.</ref> که تنها راوی کتاب سلیم است و مدعی است که او را دیده است. جلالی معتقد است این مقدار برای اثبات وجود شخصیتی به نام سلیم بن قیس کافی نیست. جلالی کتاب‌ها را در چند گروه کتاب‌های تاریخ عمومی، تراجم و سیره و [[مناقب‌نگاری|مناقب]]، اصلی رجالی، اصلی حدیثی، عمومی حدیثی، و دیگر کتاب‌ها دسته‌بندی کرده است<ref>جلالی، «پژوهشی درباره سلیم بن قیس هلالی»، ص۹۹-۱۲۲.</ref> و به دو کتاب [[رجال ابن غضائری (کتاب)|رجال ابن غضائری]]<ref>جلالی، «پژوهشی درباره سلیم بن قیس هلالی»، ص۱۱۹.</ref> و المُتَوارین (گریختگان از دست [[حجاج بن یوسف ثقفی|حجاج بن یوسف]]) نوشته عبدالغنی بن سعید أزدی<ref>جلالی، «پژوهشی درباره سلیم بن قیس هلالی»، ص۱۱۷.</ref> به صورت خاص توجه کرده است.
+برخی محققان وجود شخصیتی واقعی به نام سلیم بن قیس را قبول ندارند؛ [[سید حسین مدرسی طباطبائی|مدرسی]] این نام را اسمی مستعار برای نویسنده کتابی شناخته شده می‌داند.<ref>مدرسی طباطبائی، میراث مکتوب شیعه،۱۳۸۶ش، ص۱۲۶.</ref> [[ابن‌ابی‌الحدید|ابن ابی الحدید]] شارح نهج البلاغه نیز مدعی است که یکی از شیعیان به او گفته است که سلیم وجود خارجی ندارد.<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۲۱۷.</ref> عبدالمهدی جلالی در مقاله‌ «''پژوهشی درباره سلیم بن قیس هلالی''» با مراجعه به ۸۲ کتاب شیعه و سنی چنین استدلال کرده است که در این کتاب‌ها یا نامی از سلیم بن قیس نیست یا اگر هست فقط از طریق ابان بن ابی‌عیاش و همان کتاب سلیم است<ref>جلالی، «پژوهشی درباره سلیم بن قیس هلالی»، ص۱۲۲.</ref> که تنها راوی کتاب سلیم است و مدعی است که او را دیده است. جلالی معتقد است این مقدار برای اثبات وجود شخصیتی به نام سلیم بن قیس کافی نیست.<ref>جلالی، «پژوهشی درباره سلیم بن قیس هلالی»، ص۹۸.</ref> جلالی کتاب‌ها را در چند گروه کتاب‌های تاریخ عمومی، تراجم و سیره و [[مناقب‌نگاری|مناقب]]، اصلی رجالی، اصلی حدیثی، عمومی حدیثی، و دیگر کتاب‌ها دسته‌بندی کرده است<ref>جلالی، «پژوهشی درباره سلیم بن قیس هلالی»، ص۹۹-۱۲۲.</ref>
-غضائری در کتاب خود مدعی است علمای شیعه گفته‌اند که سلیم ناشناخته است و ذکری از او در روایات نیست و کتابش نیز جعلی و ساختگی است.<ref>ابن‌ الغضائری، الرجال، ۱۳۸۰ش، ص۶۳.</ref> او هم‌چنین در جای دیگری از کتابش می‌گوید علمای شیعه جعل کتاب سلیم را به ابان بن ابی‌عیاش نسبت می‌دهند.<ref>ابن‌ الغضائری، الرجال، ۱۳۸۰ش، ص۳۶.</ref> هم‌چنین در کتاب المتوارین که موضوع آن گزارش اسامی کسانی است که از دست حجاج حاکم کوفه گریخته‌اند، نامی از سلیم بن قیس نیست<ref>جلالی، «پژوهشی درباره سلیم بن قیس هلالی»، ص۱۱۹.</ref> با آن‌که ابان ابی عیاش که راوی اصلی کتاب سلیم است گفته است که او از دست حجاج گریخت و به فارس رفت.<ref>هلالی، کتاب سلیم بن قیس، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۵۵۷.</ref> [[هاشم معروف الحسنی]] نیز در [[الموضوعات (کتاب)|کتاب الموضوعات]]، سلیم بن قیس است را مشکوک و متهم به دروغگویی دانسته است.<ref>معروف حسنی، الموضوعات، ۱۴۰۷ق، ص۱۸۴.</ref>
+جلالی به دو کتاب [[رجال ابن غضائری (کتاب)|رجال ابن غضائری]]<ref>جلالی، «پژوهشی درباره سلیم بن قیس هلالی»، ص۱۱۹.</ref> و المُتَوارین (گریختگان از دست [[حجاج بن یوسف ثقفی|حجاج بن یوسف]]) نوشته عبدالغنی بن سعید أزدی<ref>جلالی، «پژوهشی درباره سلیم بن قیس هلالی»، ص۱۱۷.</ref> به صورت خاص توجه کرده است؛ غضائری در کتاب خود مدعی است علمای شیعه گفته‌اند که سلیم ناشناخته است و ذکری از او در روایات نیست و کتابش نیز جعلی و ساختگی است.<ref>ابن‌ الغضائری، الرجال، ۱۳۸۰ش، ص۶۳.</ref> او هم‌چنین در جای دیگری از کتابش می‌گوید علمای شیعه جعل کتاب سلیم را به ابان بن ابی‌عیاش نسبت می‌دهند.<ref>ابن‌ الغضائری، الرجال، ۱۳۸۰ش، ص۳۶.</ref> هم‌چنین در کتاب المتوارین که موضوع آن گزارش اسامی کسانی است که از دست حجاج حاکم کوفه گریخته‌اند، نامی از سلیم بن قیس نیست<ref>جلالی، «پژوهشی درباره سلیم بن قیس هلالی»، ص۱۱۹.</ref> با آن‌که ابان ابی عیاش(راوی اصلی کتاب سلیم) گفته است که او از دست حجاج گریخت و به فارس رفت.<ref>هلالی، کتاب سلیم بن قیس، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۵۵۷.</ref> [[هاشم معروف الحسنی]] نیز در [[الموضوعات (کتاب)|کتاب الموضوعات]]، سلیم بن قیس است را مشکوک و متهم به دروغگویی دانسته است.<ref>معروف الحسنی، الموضوعات، ۱۴۰۷ق، ص۱۸۴.</ref>
 === موافقان ===
 برخی پژوهش‌گران براساس نگاشته‌های کتاب‌های رجالی و توصیفاتی که ذیل نام سلیم در این کتاب‌ها آمده است، نتیجه گرفته‌اند که صاحبان آن کتاب‌ها وجود و اعتبار سلیم بن قیس را قبول دارند؛ [[محمدباقر انصاری زنجانی]] در مقدمه «کتاب سلیم بن قیس الهلالی»<ref>انصاری زنجانی، «المقدمه»، ص۴۲.</ref>، [[نهله غروی نائینی]] در مقاله‌ «نگاهی به جایگاه سلیم بن قیس در کتاب‌های حدیثی و رجالی»،<ref>غروی نائینی، «نگاهی به جایگاه سلیم بن قیس در کتاب‌های رجالی و حدیثی»، ص۱۸۴.</ref> بابائی آریا و فخلعی در مقاله «در جستجوی سلیم بن قیس»<ref>بابائی آریا و فخلعی، «در جستجوی سلیم بن قیس هلالی»، ص۴۸.</ref>، [[سید محمد عمادی حائری|عمادی حائری]] در مقاله «سلیم بن قیس هلالی» در [[دانشنامه جهان اسلام]]،<ref>عمادی حائری، «سلیم بن قیس هلالی»، ص۴۶۵.</ref> و نویسندگان [[دانش‌نامه امیرالمؤمنین (کتاب)|دانش‌نامه امیرالمؤمنین]]<ref>ری‌شهری، دانشنامه امیرالمؤمنین، ۱۳۸۹ش، ج۱۳، ص۲۸۰-۲۸۱.</ref>  از پژو‌هشگرانی هستند که وجود قیس را پذیرفته و او را جزو راویان شیعی قرار داده‌اند.
+==== نام سلیم در منابع کهن ====
-مثلا [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] گفته سلیم از اصحاب حضرت علی(ع) و صاحب کتاب مشهوری است.<ref>نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۱۶ق، ص۸.</ref> [[شیخ طوسی]] او را جزو اصحاب حضرت علی(ع) تا امام باقر(ع) ذکر کرده است<ref>طوسی، رجال طوسی، ۱۴۱۵ق، ص۶۶، ۹۴، ۱۰۱، ۱۱۴، ۱۳۶.</ref> و [[عبدالله مامقانی]] او را از علمای مشهور عامه و خاصه توصیف کرده<ref>مامقانی، تنقیح المقال، ج ۲، ص۵۳.</ref> و [[علامه حلی]] او را در فن خود مجتهد ارزیابی کرده است.<ref>حلی، خلاصة الاقوال، ۱۴۱۷ق، ص۱۶۲.</ref> میرزا [[محمد باقر خوانساری|محمدباقر خوانساری]] گفته او از یاران اهل بیت(ع) و از اصحاب خاص امیرمومنان(ع)، و نزد ائمه بی‌نهایت محبوب بود و مکانی رفیع داشت و به منزله ارکان اربعه بود. او در دین خود محکم و استوار بود و از کسانی بود که به ائمه عشق می‌ورزیدند.<ref>خوانساری، روضات الجنات، ج ۴، ص۶۶.</ref> [[علامه امینی]] هم او را از تابعین کبیر دانسته که شیعه و غیر شیعه به او و کتابش استناد می‌کنند و مورد اعتماد بزرگانی چون حسکانی است.''<ref>امینی، الغدیر، ۱۳۹۷ق، ج ۱، ص۶۶.</ref>''
+[[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] گفته سلیم از اصحاب حضرت علی(ع) و صاحب کتاب مشهوری است.<ref>نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۱۶ق، ص۸.</ref> [[شیخ طوسی]] او را جزو اصحاب حضرت علی(ع) تا امام باقر(ع) ذکر کرده است<ref>طوسی، رجال طوسی، ۱۴۱۵ق، ص۶۶، ۹۴، ۱۰۱، ۱۱۴، ۱۳۶.</ref> و [[عبدالله مامقانی]] او را از علمای مشهور عامه و خاصه توصیف کرده<ref>مامقانی، تنقیح المقال، ج ۲، ص۵۳.</ref> و [[علامه حلی]] او را در فن خود مجتهد ارزیابی کرده است.<ref>حلی، خلاصة الاقوال، ۱۴۱۷ق، ص۱۶۲.</ref> میرزا [[محمد باقر خوانساری|محمدباقر خوانساری]] گفته او از یاران اهل بیت(ع) و از اصحاب خاص امیرمومنان(ع)، و نزد ائمه بی‌نهایت محبوب بود و مکانی رفیع داشت و به منزله ارکان اربعه بود. او در دین خود محکم و استوار بود و از کسانی بود که به ائمه عشق می‌ورزیدند.<ref>خوانساری، روضات الجنات، ج ۴، ص۶۶.</ref> [[علامه امینی]] هم او را از تابعین کبیر دانسته که شیعه و غیر شیعه به او و کتابش استناد می‌کنند و مورد اعتماد بزرگانی چون حسکانی است.''<ref>امینی، الغدیر، ۱۳۹۷ق، ج ۱، ص۶۶.</ref>''
 برخی نویسندگان اسامی کسانی مثل مثل ابراهیم بن عمر الیمانی، ابان بن تغلب، عمر بن اذینه، علی بن جعفر حضرمی، ابی خالد کابلی و ...را از کتاب‌های رجالی و حدیثی استخراج کرده‌اند که احادیثی را از سلیم بدون واسطه شنیده و نقل کرده‌‌اند، و همین را دلیلی برای اثبات شخصیت سلیم بن قیس دانسته‌اند.<ref>غروی نائینی، «نگاهی به جایگاه سلیم بن قیس هلالی در کتاب‌های حدیثی و رجالی»، ص۱۸۰-۱۸۲؛ بابائی آریا و فخلعی، «در جستجوی سلیم بن قیس هلالی»، ص۴۷-۴۸.</ref> با این حال انصاری زنجانی در مقدمه خود بر کتاب سلیم به تفصیل همه این موارد را بررسی کرده و همه را نتیجه تصحیف و افتادگی در متون دانسته و تصریح کرده است که به جز ابان بن ابی‌عیاش هیچ کس از سلیم نقلی نداشته است.<ref>انصاری زنجانی، «المقدمه»، ص۲۹۵-۳۰۰.</ref>