مفاتیح الجنان (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

'''مَفاتیحُ الجِنان''' (به معنای کلیدهای [[بهشت]]‌ها) نام رایج‌ترین کتاب [[دعا]] در بین [[شیعه|شیعیان]]، تألیف [[شیخ عباس قمی]] ([[سال ۱۲۹۴ هجری قمری|۱۲۹۴]]-[[سال ۱۳۵۹ هجری قمری|۱۳۵۹]]ق) است. این کتاب مجموعه‌ای از [[دعا]]ها، مناجات‌ها، زیارات، اعمال مخصوص ایام سال و ماه و آداب و رسوم دینی است که از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام]] و [[امامان شیعه|ائمه شیعیان]] و عالمان نقل شده است. مؤلف مفاتیح بخش فراوانی از این کتاب را از کتاب‌های پیشین مانند [[الاقبال بالاعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی السنة (کتاب)|اقبال سید بن طاووس]] و [[جنة الامان الواقیة و جنة الایمان الباقیة (کتاب)|مصباح کفعمی]] و زاد المعاد علامه مجلسی گرفته است. متن دعاها و زیارت‌ها به عربی نوشته شده و مؤلف در آغاز بعضی دعاها توضیحات فارسی آورده است.

مفاتیح الجنان که شیخ عباس قمی محدث شیعه قرن ۱۴ قمری آن را تدوین کرده است، یکی از مشهور‌ترین و رایج‌ترین کتاب‌های دعا و زیارت در بین شیعیان در قرن ۱۴ و ۱۵ قمری است. شیعیان به ویژه در ایران در مناسبت‌های مختلف برای انجام مناسک مذهبی از این کتاب استفاده می‌کنند. مفاتیح پس از قرآن پرشمارگان‌ترین کتاب است<ref>[https://www.farhang.gov.ir/fa/news/692468/ چاپ نزدیک به ۲۸ میلیون جلد مفاتیح الجنان] پایگاه وزارت ارشاد.</ref> و به گفته وزیر ارشاد دولت جمهوری اسلامی ایران در طول ۴۵ سال نزدیک به ۲۸ میلیون نسخه از این کتاب در ایران منتشر شده است.<ref>[https://www.farhang.gov.ir/fa/news/692468/ چاپ نزدیک به ۲۸ میلیون جلد مفاتیح الجنان] پایگاه وزارت ارشاد.</ref> برخی ناشران بخش‌هایی از آن را با گزینش مطالب و با اسم‌هایی مثل «منتخب مفاتیح» یا «گزیده مفاتیح» منتشر کرده‌اند. در خرداد ۱۴۰۲ش همایش یکصدمین سالگشت نگارش مفاتیح الجنان در ایران برگزار شد.<ref>[https://www.farhang.gov.ir/fa/news/692468/ تارنمای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی]</ref> این مراسم با قرائت پیام [[ناصر مکارم شیرازی|آیت‌الله مکارم شیرازی]] از مراجع تقلید شیعه آغاز شد.<ref>[https://fa.abna24.com/story/1369806 پیام آیت‌الله مکارم شیرازی به همایش مفاتیح الجنان.] خبرگزاری ابنا. مرور خبر ۲۹ آذر ۱۴۰۲ش.</ref>

گردآورنده مفاتیح الجنان شیخ عباس قمی (درگذشت: ۱۳۵۹ق) از عالمان شیعه در زمینه [[حدیث]]، تاریخ و [[خطابه]] است. او کتاب‌های زیادی نوشته است که [[سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار (کتاب)|سفینة البحار]] و [[منتهی الآمال فی تواریخ النبی و الآل (کتاب)|منتهی الآمال]] از جمله آنها است. محدث قمی در [[حرم امام علی(ع)]] در [[نجف]] مدفون است.<ref>طالعی، سال‌شمار حیات و آثار محدث قمی، ۱۳۸۹ش، ص۱۳- ۴۸.</ref> پسر محدث قمی نقل کرده است که پدرش کتاب مفاتیح الجنان را با [[وضو]] نگاشته است.<ref>قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۸۸ش، ص۲۸.</ref> شیخ عباس قمی مفاتیح را به‌انگیزه اصلاح کتاب [[مفتاح الجنان (کتاب)|مِفتاح الجنان]] {{یاد| [[مفتاح الجنان]] طبق نقل سید یحیی [[امام جمعه]] [[مشهد]] ، مؤلف آن شیخ اسد الله تهرانی حائری (متوفی به سال ۱۳۳۳ در مشهد) است، وی از شاگردان «[[شیخ مرتضی انصاری]]» بود و عمری طولانی (۱۲۰ سال) داشته است. در کتاب [[الفوائد الرضویة (کتاب)|فوائد رضویه]] آمده است که بروجردی و اهل منبر بوده، به صدق مشهور می‌باشد.(آقا بزرگ، تهرانی، الذریعة، ج۲۱، ص۳۲۴.)در کتاب «فوائد رضویه»شیخ عباس قمی در ذیل نام «اسد الله بن عبدالله البروجردی»، اشاره‌ای به «مفتاح الجنان» نشده است.}} نوشته است که در آن زمان رایج و دعاهای بدون سندی در آن بوده است و کسانی از او خواسته بودند که دعاهای سنددار کتاب مفتاح الجنان را جدا نموده به همراه سایر دعاهای معتبر بنویسد.<ref>قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۸۸ش، ص۱۲.</ref>

این باب برای بیان اعمال [[مستحب|مستحبی]] در طول [[هجری قمری|سال قمری]] تنظیم شده است. مطالب این قسمت از ماه [[رجب]] شروع شده و با اعمال ماه جمادی‌الثانی و سپس اعمال [[نوروز]] و ماه‌های رومی تمام می‌شود. [[مناجات شعبانیه]]، در [[اعمال ماه شعبان]]، [[دعای ابوحمزه ثمالی]]، [[دعای افتتاح]] و [[دعای سحر|دعای سحر معروف]]، اعمال [[شب‌های قدر]] در اعمال ماه [[رمضان]]، [[دعای عرفه امام حسین(ع)|دعای امام حسین در روز عرفه]] در اعمال ماه [[ذی الحجة]] جزو معروف‌ترین و مشهورترین مطالب این بخش از مفاتیح به شمار می‌روند.

در این باب ابتدا مطالبی درباره آداب سفر و [[زیارت]] و نیز اذن دخول [[حرم|حرم‌ها]] ذکر شده است. نخستین زیارت، زیارت [[رسول خدا(ص)]] است که بعد از آن، زیارت [[حضرت فاطمه(س)]] و سپس زیارت [[ائمه بقیع]] آمده است. علاوه بر زیارت [[امامان شیعه|دوازده امام]]، این بخش شامل زیارت [[:رده:امامزادگان‎|امامزادگان]] و بعضی از بزرگان و علمای شیعه نیز می‌شود، زیارت‌هایی مثل زیارت [[حمزة بن عبدالمطلب|حضرت حمزه]]، [[مسلم بن عقیل]]، [[فاطمه بنت اسد]]، شهدای [[جنگ احد]]، [[سلمان فارسی]] و غیره. اعمال برخی از [[:رده:مساجد|مساجد]] معروف مثل [[مسجد کوفه]]، [[مسجد صعصعه]] نیز در این بخش گنجانده شده است.

طولانی‌ترین بخش این باب به زیارت [[امام حسین(ع)]] اختصاص دارد. مشهورترین زیارتنامه‌های امام حسین(ع) مثل [[زیارت عاشورا]]، [[متن زیارت اربعین|زیارت اربعین]] و [[زیارت وارث]] در این قسمت نقل شده است. [[دعای ندبه]]، [[دعای عهد]] و [[زیارت جامعه کبیره]] نیز در قسمت مربوط به زیارت [[امام زمان(عج)]] آمده است. پس از زیارت‌های مربوط به امام زمان(عج)، زیارت [[پیامبران|انبیا]]، زیارت [[حضرت معصومه(س)]] و زیارت [[حضرت عبدالعظیم حسنی]] نقل شده است. مطلب پایانی این باب که آخرین مطلب مفاتیح در نسخه ابتدایی آن محسوب می‌شود، مطلبی است با عنوان زیارت قبور مؤمنین و دعاهای مربوط به آن.

از سوی محققان، به پاره‌ای از محتوا‌ها و ادعا‌های شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان انتقاداتی وارد شده است. به‌عنوان نمونه وی شعر معروف «زنده دلی در صف افسردگان /رفت به همسایگی مردگان...» که از جامی است<ref>«جامی» هفت اورنگ» تحفة‌ الاحرار».</ref> را به [[نظامی گنجوی|نظامی]] نسبت داده است.<ref>مفاتیح الجنان، زیارت قبور مومنان</ref> همچنین [[ناصر مکارم شیرازی]] در مقدمه [[مفاتیح نوین (کتاب)|مفاتیح نوین]] برطرف‌کردن کاستی‌ها، افزودن مدارک و منابع دعاها و زیارات، رعایت شرایط زمانی و مکانی و حذف مطالبی که مایه ایراد بدخواهان است را پاره‌ای از عواملی دانسته که تجدیدنظر وسیع در مفاتیح را اقتضا کرده است.<ref>[https://hadana.ir/%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%85%D9%87-%D9%85%D9%81%D8%A7%D8%AA%DB%8C%D8%AD-%D9%86%D9%88%DB%8C%D9%86-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D8%A2%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%85-%D8%B4/ مقدمه مفاتیح نوین حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی]، سایت هدانا.</ref>