اجتهاد در مقابل نص: تفاوت میان نسخه‌ها

نص به کلام معتبر و صریح و آشکاری گفته می‌شود که بیش از یک معنا نداشته باشد.<ref>جرجانی، معجم التعریفات، ۲۰۰۴م، ص۲۰۳؛ جمعی از محققان، فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، ص۹۹۴.</ref> مقصود عالمان فقه و [[اصول فقه|اصول]] از اصطلاح اجتهاد در مقابل نص، مقدم داشتن ظنّ و نظر شخصی [[مجتهد]] در برابر فرمان صریح [[خدا]] یا [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] یا دیگر [[چهارده معصوم|معصومان]] دانسته شده است.<ref>مؤسّسه دائرة‌المعارف فقه اسلامى، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۲۶۷؛ یوسفی مقدم، درآمدی بر اجتهاد از منظر قرآن، ۱۳۸۷ش، ص ۲۷۶.</ref>

[[مجتهد|فقیهان شیعه]]<ref>موسوی قزوینی، ینابیع الاحکام، ۱۴۲۴ق، ص۵۰۱؛ بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۰، ص۵۱۵؛ هاشمی خویی، منهاج البراعه، ۱۴۰۰ق، ج۸، ص۱۸۶؛ شرف الدین، النص و الاجتهاد، ۱۴۰۴ق، بخش۲، ص۳؛ انصاری قمی، «تقدیم»، ص ۸ ـ ۹؛ مغنیه، فی ظلال نهج البلاغه، ۱۹۷۹م، ج۱، ص۳۰۴.</ref> و [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]]<ref>شرف الدین، النص و الاجتهاد، ۱۴۰۴ق، بخش۲، ص۳؛ فضل الله، «دراسات فقهیة و قانونیة: أضواء علی الشوری فی النص القرآنی»، ص۳۸.</ref> اجتهاد در برابر دلیل قطعی را باطل دانسته‌اند. برخی [[صحابه]] و [[تابعین|تابعان]] نیز در اجتهادهای خود تقدیم نص بر [[اجتهاد]] را مراعات کرده و هیچ گاه در برابر نص، اجتهاد نمی‌کرده‌اند.<ref>یوسفی مقدم، درآمدی بر اجتهاد از منظر قرآن، ۱۳۸۷ش، ص۲۷۶.</ref> به گزارش ابن قیّم جوزیه، [[احمد بن حنبل|احمد حنبل]] بر طبق نص فتوا می‌داد و نظر مخالف نص را حتی از [[خلفای راشدین|خلفا]] نمی‌پذیرفت.<ref>ابن قیّم جوزیه، اعلام الموقعین، ۱۴۰۷ق، ص۲۹.</ref> گفته شده بیشتر عالمان [[اصول فقه|علم اصول]] از شیعه و سنی نیز با چنین اجتهادی مخالفت کرده‌اند.<ref>[https://newspaper.hamshahrionline.ir/id/169008/%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%87%D8%A7%D8%AF-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B1.html «اجتهاد در برابر نص»]، سایت روزنامه همشهری.</ref>

دلیل مخالفان اجتهاد در برابر نص، علاوه بر عقل<ref>سبحانی، الانصاف فی مسائل مادام فیها الخلاف، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۳۵.</ref>، [[آیه|آیات قرآن]] و روایات شیعه و اهل سنت است:

* روایت از منابع شیعه: [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] می‌فرماید: هر کس در دو درهم به غیر آن چه خدا نازل کرده حکم کند، کافر شده است. راوی از امام می‌پرسد: کافر به آن چه خدا نازل کرده یا به آن چه بر محمد(ص) نازل شده است؟ حضرت فرمودند: وای بر تو! هرگاه کسی به آن چه بر محمد(ص) نازل شده کافر شود، به تحقیق به آن چه خدا نازل فرموده نیز کافر شده است.<ref>شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۲۷، ص۳۵.</ref><ref group="یادداشت">{{عربی|متن روایت چنین است: عن أبی عبدالله(ع) قال: من حَکَم فی درهَمَین بغیرِ ما أنزلَ اللهُ فقد کَفَر. قلت: کَفَر بما أَنزلَ اللهُ أو کَفَر بما أُنزلَ علی محمّد(صلی الله علیه وآله)؟ قال(صلی الله علیه وآله): ویلک! إذا کَفَر بما أُنزِل علی محمّد(صلی الله علیه وآله)فقد کَفَر بما أَنزلَ الله.}}</ref>

* روایت از منابع اهل سنت: مردی از قبیله ثقیف از [[عمر بن خطاب|خلیفه دوم]] درباره [[حج]] مسئله‌ای پرسید. عمر پاسخ او را داد. آن مرد گفت: از پیامبر این مسئله را پرسیدم، پاسخی دیگر به من داد. عمر بلند شد و شروع به کتک زدن او کرد و گفت: «چرا از من چیزی سؤال می‌کنی که پیامبر در آن مسئله نظر داده است؟».<ref>حسینی میلانی، خلاصة عبقات الانوار، ۱۴۰۵ق، ج۳، ص۲۲۳؛ الاحکام، ابن حزم، ج۶، ص۸۰۷.</ref><ref group="یادداشت">لم تستفتونی فی شیء افتی فیه رسول الله(صلی الله علیه وآله)</ref>

[[مجتهد|فقیهان شیعه]] ادله‌ای را برای اجتهاد در برابر نص بیان کرده‌اند. از جمله:<ref>مکارم شیرازی، دائرة المعارف فقه مقارن، ۱۴۲۷ق، ص۴۰؛ شمس‌الدین، الاجتهاد و التجدید فی الفقه الاسلامی، ۱۴۱۹ق، ص۶۵.</ref>{{ستون شروع|۲}}