مغیرة بن اخنس: تفاوت میان نسخه‌ها

| خویشاوندان سرشناس  =  [[اخنس بن شریق|اخنس]](پدر)، ابوالحکم(برادر)، عبدالله(فرزند)، یعقوب بن عتبة (نوه)، عثمان بن محمد(نوه).

'''مُغَیرَة بن اَخْنس ثَقَفِی''' [[صحابه|صحابه پیامبر(ص)]] و از نزدیکان [[عثمان بن عفان|عثمان]] خلیفه سوم مسلمانان بود که در خطبۀ ۱۳۵ [[نهج البلاغه|نهج البلاغه]] مورد خطاب [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] قرار گرفت. برخی منابع او را شاعر و کارگزار بحرین نیز معرفی کرده‌اند. طبق [[حدیث|روایات]] او در دفاع از عثمان خود را هم‌کلام امام علی(ع) قرار داد و با پاسخ تند امام مواجه شد. مغیره در واقعۀ [[قتل عثمان]] همراه او بود و کشته شد.

مُغیرة بن اَخنَس بن شریق ثقفی، از نزدیکان [[عثمان بن عفان|عثمان]] خلیفه سوم مسلمانان بود.<ref> ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۴۴۴.</ref> طبق برخی منابع، [[مروان بن حکم]] ([[سال ۲ هجری قمری|۲]]-[[سال ۶۵ هجری قمری|۶۵ق]]) که خود از نزدیکان عثمان بود، او را کارگزار بحرین قرار داده بود.<ref> بلاذری، جمل من انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۴۳۷.</ref>{{یاد| سرزمین بحرین، نام ناحیه‌ای در جنوب غربی خلیج‌فارس  بوده است و منطقه‌ای بزرگتر از کشور [[بحرین]] را شامل می‌شده (خسروی، «بحرین»، ص۱۳۲.).}} خیرالدین زِرِکْلی تاریخ‌نگار [[مصر|مصری]] نیز از او به عنوان صحابه پیامبر(ص) و شاعر یاد کرده است.<ref>زرکلی، الاعلام، ۱۹۸۹م، ج۷، ص۲۷۶.</ref> تاریخ تولد او در منابع نیامده است؛ اما او را از کشته‌شدگان در ماجرای قتل عثمان در [[سال ۳۵ هجری قمری|سال ۳۵ق]] می‌دانند.<ref>طبری، تاریخ الطبری، بیروت، ج۴، ص۳۸۲.</ref>

در خطبۀ ۱۳۵ [[نهج البلاغه|نهج‌البلاغه]] چنین آمده که مجادله‌ای میان عثمان و امام علی(ع) درگرفت. مغیرة بن اخنس به عثمان گفت: من علی را بسنده‌ام (پاسخ او را می‌دهم) و امام این‌گونه پاسخش را داد: «ای پسر آن نفرین شده، ای بی‌دنباله و درخت بی‌ریشه و شاخه! تو مرا بسنده‌ای؟ به خدا سوگند، خداوند به کسی که تو یاورش باشی عزت نمی‌دهد و کسی که دستش را بگیری از جای برنخواهد خاست. بیرون شو! خدا خیر را از تو دور سازد. پس هر چه می‌خواهی کوشش کن. خدا تو را باقی نگذارد اگر از آن چه می‌توانی فروگذار کنی!»<ref>نهج‌البلاغه، تصحیح صبحی صالح، خطبۀ ۱۳۵، ص۱۹۳؛ مجلسی، بحار الانوار، دارالرضا، ج۳۱، ص۴۷۲.</ref> {{یاد|این خطبه در [[مصباح السالکین (کتاب)|شرح ابن میثم]] با شمارۀ ۱۳۴و در [[تنبیه الغافلین و تذکره العارفین|نسخۀ ملافتح الله]] با شمارۀ ۱۵۹ و در [[فی ضلال نهج البلاغة|نسخۀ مغنیه]] با شمارۀ ۱۳۳ آمده است.(ابن میثم، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۱۶۳؛ نهج البلاغه، تصحیح فتح‌الله کاشانی، خطبۀ ۴۳، ج۱، ص۶۳۶؛ مغنیه، فی ضلال نهج‌البلاغه، ۱۹۷م، ج۲، ص۲۸۵.)}}

از نظر [[ابن‌ابی‌الحدید]] شارح نهج‌البلاغه عبارت «پسر آن نفرین شده» به [[منافق|نفاق]] پدر مغیره، و صفتِ «بی‌دنباله» به گمراهی فرزندانش اشاره دارد؛ زیرا مغیره در واقع بدون فرزند نبوده است.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۸، ص۳۰۳.</ref> همچنین عبارت «درخت بی‌ریشه و شاخه» را اشاره به [[آیه ۲۶ سوره ابراهیم]] دانسته‌اند.<ref>مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمومنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۵، ص۴۹۶.</ref>{{یاد|«وَمَثَلُ کَلِمَةٍ خَبِیثَةٍ کَشَجَرَةٍ خَبِیثَةٍ اجْتُثَّتْ مِنْ فَوْقِ الْأَرْضِ مَا لَهَا مِنْ قَرَارٍ» (و مَثَل کلمۀ خبیثه مانند درخت پلیدی است که ریشه‌اش به قلب زمین نرود بلکه بالای زمین افتد و هیچ ثبات و بقایی ندارد.) ([[سوره ابراهیم]]، آیه ۲۶).}}

 

ابن‌ابی‌الحدید در [[شرح نهج البلاغه (ابن‌ابی‌الحدید)|شرح نهج البلاغه]] ماجرای این خطبه را به شکل دیگری روایت می‌کند. طبق این نقل، عثمان به شدت از انتقادات امام علی(ع) نسبت به حکومتش ناراحت بود. [[زید بن ثابت|زید بن ثابت انصاری]] که از نزدیکان عثمان بود به همراه مغیرة بن اخنس نزد امام علی(ع) رفتند. زید از امام خواست تا دست از انتقادات خود بردارد. امام علی(ع) گفت: «به خدا سوگند من نه اعتراض به او را دوست دارم و نه وضع او را رد می‌کنم، مگر اینکه از حق الهی امتناع بورزد. ممکن نیست درباره او جز حقیقت بگویم. به خدا سوگند تا جایی که خودداری ممکن باشد، [از انتقاد به او] خودداری خواهم کرد.» مغیرة بن اخنس پاسخ داد: «به خدا سوگند که باید درباره عثمان خودداری کنی و در غیر این صورت به خودداری وادار می‌گردی؛ زیرا قدرت او بر تو بیش از قدرت تو بر او است. جز این نیست که عثمان این جمع را از روی احترام به تو فرستاده است تا علیه تو شاهد داشته باشد». امام علی(ع) در پاسخ به مغیره آن عبارت را به کار برد. در نهایت، زید بن ثابت گفت: «به خدا سوگند ما نزدت نیامدیم تا شاهدی علیه تو باشیم یا اینکه آمدن ما حجتی بر تو باشد؛ بلکه با نیت اجر الهی به دنبال اصلاح رابطه شما و ایجاد هم‌نظری بین شما هستیم». زید سپس امام علی(ع) و عثمان را [[دعا]] کرد و برخاست و آن جمع نیز با او برخاستند و رفتند.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۸، ص۳۰۲-۳۰۳.</ref>

مغیرة بن اخنس از [[قبیلۀ بنی‌ثقیف]] بود که طبق برخی از روایات، از قبایل مورد نفرتِ پیامبر(ص) بوده است.<ref>شیخ صدوق، الخصال، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۲۲۷-۲۲۸.</ref> نسب او را اینگونه ذکر کرده‌اند: مغیرة بن اخنس بن شریق بن عمرو بن وهب بن علاج بن ابی سلمه ثقفی.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۸، ص۳۰۱.</ref> پدرش [[اخنس بن شریق|اخنَس بن شَریق]] (متوفای [[سال ۱۳ هجری قمری|۱۳ق]]) را از سران مشرکان می‌دانند که پس از [[فتح مکه]] اعلام کرد [[مسلمان]] شده و [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] بخشی از [[غنیمت|غنایم]] را به او بخشید.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۸، ص۳۰۱-۳۰۲.</ref> نقل شده که اخنس هم‌پیمان [[قبیله بنی‌زهره]] بود و در [[غزوه بدر|جنگ بدر]] آنان را از تقابل با [[مسلمان|مسلمانان]] بازداشت.<ref>بلاذری، جمل من انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۴۳۷.</ref> برخی مفسران معتقدند [[آیه ۲۰۵ سوره بقره]] در مذمت اخنس بن شریق نازل شده است.<ref>قمی مشهدی، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، ۱۳۶۷ش، ج۲، ص۳۰۳.</ref>{{یاد|«وَإِذَا تَوَلَّیٰ سَعَیٰ فِی الْأَرْضِ لِیُفْسِدَ فِیهَا وَیُهْلِکَ الْحَرْثَ وَالنَّسْلَ وَاللَّهُ لَا یُحِبُّ الْفَسَادَ» (و چون از حضور تو دور شود کارش فتنه و فساد در زمین است و بکوشد تا حاصل خلق به باد فنا دهد و نسل (بشر) را قطع کند؛ و خدا فساد را دوست ندارد.) ([[سوره بقره]]، آیه ۲۰۵.)}}