کتب اربعه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''کُتُب اَربعه''' یا '''اصول اربعه''' چهار کتاب [[حدیث|حدیثی]] است که [[شیعه|شیعیان]] آنها را معتبرترین منابع حدیثی خود می‌دانند. کتب اربعه عبارت‌اند از: [[الکافی (کتاب)|الکافی]]، [[من لایحضره الفقیه (کتاب)|مَن لایَحضُرُه الفقیه]]، [[تهذیب الاحکام (کتاب)|تهذیب الاحکام]] و [[الاستبصار فی ما اختلف من الاخبار (کتاب)|الاِستِبصار]]. کتاب کافی نوشته [[محمد بن یعقوب کلینی|کُلینی]] و من لایحضره الفقیه  تألیف [[شیخ صدوق]] است. تهذیب الاحکام و استبصار را هم [[شیخ طوسی]] نگاشته است.

نخستین بار [[شهید ثانی]] در یک [[اجازه روایت]] از اصطلاح کتب اربعه برای اشاره به این چهار کتاب استفاده کرد. پس از آن این اصطلاح در متون [[فقه|فقهی]] به کار رفت و به تدریج رواج یافت. برخی از [[اخباریان]] همه احادیث کتب اربعه را معتبر می‌دانند؛ اما بسیاری از عالمان شیعه، فقط [[حدیث متواتر|احادیث مُتواتِر]] یا آن‌هایی که دارای سند معتبری باشند را معتبر دانسته‌اند.   

[[شیعه|شیعیان]]، چهار کتاب [[الکافی (کتاب)|کافی]]، [[تهذیب الاحکام (کتاب)|تهذیب]]، [[الاستبصار فی ما اختلف من الاخبار (کتاب)|استبصار]] و [[من لایحضره الفقیه (کتاب)|من لایحضر]] را معتبرترین منابع [[حدیث|حدیثی]] خود می‌دانند و از آنها با عنوان «کتب اربعه» (کتاب‌های چهارگانه) یاد می‌کنند.<ref>امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۳۸۳-۳۸۴.</ref> به گفته [[مرتضی مطهری]] این کتب پس از قرآن، معتبرترین و مقدس‌ترین منابع [[شیعه]] به شمار می‌روند.<ref>مطهری، آشنایی با قر آن، ج۱، ص۸.https://lms.motahari.ir/book-page/18/آشنایی%20با%20قرآن،%20ج%201?page=8

</ref> با این حال بیشتر علمای شیعه، عمل به همه روایات این کتا‌ب‌ها را [[واجب]] نمی‌دانند و برای عمل به آنها [[اسناد|سندها]] و دلالت‌های روایات را بررسی می‌کنند.<ref>امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۳۸۳-۳۸۴.</ref>  

[[شهید ثانی]] نخستین عالمی است که در  سال ۹۵۰ق، در [[اجازه روایت|اجازه روایتی]]، اصطلاح «کتب الحدیث الاربعة» را به کار برد. سپس در چند اجازه روایت دیگر از این عبارت و عبارت «الكُتُب الاربَعَة» استفاده کرد.<ref>[http://toumar.info/fa/note/چهار-کتاب-حدیثی-امامیه-و-رواج-اصطلاح-الکتب-الأربعة-نقدی-بر-دیدگاه-اندرو-نیومن/ باقری، «چهار کتاب حدیثی امامیه و رواج اصطلاح «الکتب الأربعة»: نقدی بر دیدگاه اندرو نیومن».]</ref>  

حدودا سه دهه بعد از این تاریخ، [[مقدس اردبیلی|محقق اردبیلی]] این اصطلاح را در کتاب فقهی خود، [[مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان (کتاب)|مجمع الفائده و البرهان]] که آغاز نگارش آن سال ۹۷۷ق و پایان آن ۹۸۵ق بود به کار برد و بدین ترتیب این اصطلاح از فضای حدیثی به کتب فقهی نیز راه یافت. پس از آن به ترتیب در کتاب‌های [[زبدة البیان فی براهین احکام القرآن (کتاب)|زُبدة البیان]] (نوشته‌شده در ۹۸۹ق)، [[منتقی الجمان (کتاب)|مُنتَقَی الجُمان]] (نوشته‌شده در ۱۰۰۶ق) و [[الوافیه فی اصول الفقه (کتاب)|الوافیه]] (نوشته‌شده در ۱۰۵۹ق) به کار رفت.<ref> باقری، «چهار کتاب حدیثی امامیه و رواج اصطلاح «الکتب الأربعة»: نقدی بر دیدگاه اندرو نیومن».</ref>

فقهای شیعه، اعتبار کلی کتب اربعه را پذیرفته‌اند. [[شیخ مرتضی انصاری|شیخ انصاری]] بعید ندانسته که باور به اعتبار کتب معروف از جمله این کتاب‌ها، از [[ضروری مذهب|ضروریات مذهب]] باشد.<ref>رک: انصاری، فرائد الاصول، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۲۳۹.</ref> با این حال در میان عالمان شیعه، دربارهٔ قطعیت یا عدم قطعیت صدور و پس از آن دربارهٔ اعتبار و صحت تمام روایات اختلاف است. در این باره می‌توان به سه دیدگاه اشاره کرد:

* '''قطعیت صدور و اعتبار تمام روایات''': [[اخباریان]] تمام روایات کتب اربعه را معتبر دانسته و انتساب همه روایات این کتب را به [[چهارده معصوم|معصومان]] قطعی می‌دانند.<ref>استرآبادی، الفواید المدنیه، ص۱۱۲؛ الکرکی، هدایة الأبرار، ۱۳۹۶ق، ص۱۷.</ref> دیدگاه [[سید مرتضی]] به نظر اخباریان نزدیک است. او اکثر اخبار این کتاب‌ها را [[تواتر|متواتر]] یا قطعی الصدور می‌داند.<ref>به نقل از حسن عاملی، معالم الاصول، ص۱۵۷</ref>

* '''صحت همه روایات و عدم قطعیت''': برخی از فقها مانند [[عبدالله فاضل تونی|فاضل تونی]]،<ref>فاضل تونی، الوافیه فی أصول الفقه، ۱۴۱۵ق، ص۱۶۶.</ref> [[ملا احمد نراقی]]<ref>ملااحمد نراقی، مناهج، ص۱۶۶</ref> و [[محمدحسین غروی نائینی|میرزا محمدحسین نایینی]]<ref>[https://www.shia-news.com/fa/news/263851 کتب اربعه شیعه کدامند؟]، خبرگزاری شیعه‌نیوز.</ref>

* '''ظنی بودن اکثر و حجیت موثوق السندها''': رأی رایج فقیهان اصولی شیعه این است که غیر از اخبار معدود متواتر، دیگر اخبار کتاب کافی ظنی‌اند و تنها آن دسته که از نظر سند واجد شرایط اعتبارند، حجتند. اگرچه دربارهٔ شرایط اعتبار خبر اختلاف است.<ref>خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۸۷–۹۷.</ref>

کافی را [[محمد بن یعقوب کلینی|ابوجعفر کلینی]] (درگذشت ۳۲۹ق) در زمان [[غیبت صغرا]] نوشته است.<ref>مدیر شانه‌چی، علم الحدیث، ۱۳۸۱ش، ۹۶.</ref> کتاب شامل حدود ۱۶۰۰۰ [[حدیث]] است و سه بخش کلی دارد: اصول، فروع و روضه.<ref>مدیر شانه‌چی، علم الحدیث، ۱۳۸۱ش، ۹۶و۹۷.</ref> [[اصول کافی]] احادیث [[عقاید|عقیدتی]] را دربر می‌گیرد، [[فروع کافی]] به روایات [[فقه|فقهی]] می‌پردازد، [[روضه کافی]] هم شامل مجموعه‌ای از احادیث متفرقه است.<ref>مدیر شانه‌چی، علم الحدیث، ۱۳۸۱ش، ۹۶و۹۷.</ref>

تهذیب الاحکام نوشته [[شیخ طوسی]] (درگذشت ۴۶۰ق) است. این کتاب  ۳۹۳ بخش و ۱۳۵۹۰ حدیث دارد و موضوع آن فقه است. شیخ طوسی این کتاب را در شرح و توضیح ''[[المقنعة (کتاب)|المقنعه]]'' اثر [[شیخ مفید]] و به دستور وی نگاشته است.<ref>نگاه کنید به مدیرشانه‌چی، تاریخ حدیث، ۱۳۷۷ش، ص۱۳۸و۱۴۰.</ref>

[[شیخ طوسی]] این کتاب را پس از [[تهذیب الاحکام (کتاب)|تهذیب الاحکام]] و به تقاضای برخی از شاگردانش نوشته است. او در این کتاب تنها [[حدیث|روایات]] متعارض در مباحث گوناگون [[فقه|فقهی]] را جمع کرده است. به این جهت، کتاب شامل همه مباحث فقهی نیست.<ref>نگاه کنید به مدیرشانه‌چی، تاریخ حدیث، ۱۳۷۷ش، ص۱۴۸و۱۵۰.</ref>

*[[اصول اربعمائه|اصول اربعمأة]]

*مطهری، مرتضی، آشنایی با قرآن.