۱۶٬۹۸۱
ویرایش
مناره: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
(←منابع) |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۲: | خط ۱۲: | ||
== تاریخچه == | == تاریخچه == | ||
[[پرونده:Qiravan minarate.jpg|بندانگشتی|مناره مسجد جامع قیروان]] | [[پرونده:Qiravan minarate.jpg|بندانگشتی|مناره مسجد جامع قیروان]] | ||
منابع تاریخی سابقۀ ساخت مناره را به پیش از [[اسلام]] برمی‌گردانند. فانوس [[اسکندریه]] (ساخته شده در قرن سوم یا چهارم پیش از میلاد) در [[مصر]]<ref> | منابع تاریخی سابقۀ ساخت مناره را به پیش از [[اسلام]] برمی‌گردانند. فانوس [[اسکندریه]] (ساخته شده در قرن سوم یا چهارم پیش از میلاد) در [[مصر]]<ref>فاتحی‌نژاد، «اسکندریه»، ص۱۲۴۶.</ref> و میل نورآباد (ساخته شده در دورۀ اشکانیان) در [[ایران]]<ref>واندنبرگ، باستان‌شناسی ایران باستان، ۱۳۳۷ش، ص۲۷.</ref> از این نمونه‌ها هستند. در [[جزیرة العرب]] نیز أبرهة ابن رائش (از پادشاهان [[یمن]]) را نخستین کسی می‌دانند که دست به ساخت مناره زد و به همین دلیل به «ابرهۀ ذوالمنار» مشهور شد.<ref>فضل الله، جامع التواریخ، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۱۵۳؛ ابیکاریوس، نهایة الأرب فی تاریخ العرب، بی‌تا، ص۱۰.</ref> | ||
به عقیدۀ تاریخ‌نگاران، نخستین مساجدِ اسلام ([[مسجدالنبی]] و [[مسجد قبا]]) سازه‌هایی بسیار ساده و بدون مناره بوده‌اند.<ref> Gottheil; «The Origin and History of the Minaret»; p133. </ref> در آن زمان مؤذّن بالای بام مرتفعی می‌رفت و اذان می‌گفت.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۹۰ش، ص۲۳۷-۲۳۸.</ref> اما با گسترش شهرها، لازم شد که در کنار هر مسجد مناره‌ای وجود داشته باشد تا صدای اذان به مناطق بیشتری برسد.<ref name=":0" /> اُلگ گرابار۱۹۲۹-۲۰۱۱م.(به فرانسوی: Oleg Grabar) (پژوهشگر [[هنر اسلامی]]) معتقد است که وقتی که پرستشگاه‌های رومیِ [[دمشق]] به مسجد تبدیل شدند، برجهای چهارگوش (صومعه) آنها به جایی برای اذان گفتن تبدیل شد.<ref>گرابار، شکلگیری هنر اسلامی، ۱۳۷۹ش، ص۱۳۲.</ref> در مقابل، بعضی از متخصصان هنر اسلامی معتقدند که مناره منشئی ایرانی دارد؛ زیرا معماران ایرانی مسجدهای عربی را بسیار ساده می‌دیدند و تصمیم گرفتند که ستون‌هایی شبیه آتشدان‌های ساسانی به ساختمان مساجد اضافه کنند.<ref>اوصانلو، «مناره در شهرهای اسلامی...»، ص۲.</ref> | به عقیدۀ تاریخ‌نگاران، نخستین مساجدِ اسلام ([[مسجدالنبی]] و [[مسجد قبا]]) سازه‌هایی بسیار ساده و بدون مناره بوده‌اند.<ref> Gottheil; «The Origin and History of the Minaret»; p133. </ref> در آن زمان مؤذّن بالای بام مرتفعی می‌رفت و اذان می‌گفت.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۹۰ش، ص۲۳۷-۲۳۸.</ref> اما با گسترش شهرها، لازم شد که در کنار هر مسجد مناره‌ای وجود داشته باشد تا صدای اذان به مناطق بیشتری برسد.<ref name=":0" /> اُلگ گرابار۱۹۲۹-۲۰۱۱م.(به فرانسوی: Oleg Grabar) (پژوهشگر [[هنر اسلامی]]) معتقد است که وقتی که پرستشگاه‌های رومیِ [[دمشق]] به مسجد تبدیل شدند، برجهای چهارگوش (صومعه) آنها به جایی برای اذان گفتن تبدیل شد.<ref>گرابار، شکلگیری هنر اسلامی، ۱۳۷۹ش، ص۱۳۲.</ref> در مقابل، بعضی از متخصصان هنر اسلامی معتقدند که مناره منشئی ایرانی دارد؛ زیرا معماران ایرانی مسجدهای عربی را بسیار ساده می‌دیدند و تصمیم گرفتند که ستون‌هایی شبیه آتشدان‌های ساسانی به ساختمان مساجد اضافه کنند.<ref>اوصانلو، «مناره در شهرهای اسلامی...»، ص۲.</ref> | ||
| خط ۲۹: | خط ۲۹: | ||
از نظر پژوهشگران، در میان متون [[شیعه|شیعی]] تأکید یا سفارشی برای ساخت مناره وجود ندارد؛ با این حال، شیعیان ساختن گلدسته برای مساجد و مصلی‌ها را جزئی از توسعۀ «شعائر دینی»<ref>صیادنژاد، «بازخوانی نماد مناره»، ص۱۶.</ref> و ساخت مناره برای حرم [[امامان شیعه|امامان]] و بزرگان دینی خود را جزو شعائر مذهبی برمی‌شمارند.<ref>اربابی و فولادی، «گستره آيين های مقدس»، ص۳۱.</ref> | از نظر پژوهشگران، در میان متون [[شیعه|شیعی]] تأکید یا سفارشی برای ساخت مناره وجود ندارد؛ با این حال، شیعیان ساختن گلدسته برای مساجد و مصلی‌ها را جزئی از توسعۀ «شعائر دینی»<ref>صیادنژاد، «بازخوانی نماد مناره»، ص۱۶.</ref> و ساخت مناره برای حرم [[امامان شیعه|امامان]] و بزرگان دینی خود را جزو شعائر مذهبی برمی‌شمارند.<ref>اربابی و فولادی، «گستره آيين های مقدس»، ص۳۱.</ref> | ||
بنا بر روایات شیعی، [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] دستور داد تا مناره‌ها را کوتاهتر از ارتفاع بام مساجد و خانه‌ها بسازند.<ref> | بنا بر روایات شیعی، [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] دستور داد تا مناره‌ها را کوتاهتر از ارتفاع بام مساجد و خانه‌ها بسازند.<ref> صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۳۹.</ref> در روایتی دیگر نیز از [[امام حسن عسکری علیه‌السلام|امام حسن عسکری(ع)]] نقل شده که مناره‌ها را بدعت خواندند و گفتند با ظهور [[قائم آل محمد|قائم]] مناره‌ها فرو خواهد ریخت.<ref>طوسی، الغيبة، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۲۰۶.</ref> علاوه بر این، طبق بعضی روایات شیعه اذان گفتن بر جای بلند بر خلاف [[سنت|سنت نبوی]] است؛ زیرا در زمان [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] بر روى زمین اذان میگفتند.<ref>طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۳۶۵ش، ج۲، ص۲۸۴.</ref> بر اساس این روایتها برخی از [[مجتهد|فقیهان]] شیعه مرتفع‌تر کردن مناره از بام یا گنبد مسجد را [[مکروه]] می‌دانند.<ref>صادقی‌نژاد، مسعودی، «بازشناسی جایگاه مناره...»، ص۱۳.</ref> بعضی از متخصصان هنر اسلامی، همین مسائل را علت مناره نداشتنِ بسیاری از مساجد شیعی - مثل برخی مساجد [[فاطمیان]] مصر- برشمرده‌اند.<ref>بلوم، «مبنای پیدایش مناره»، ص۱۲۷.</ref> | ||
علاوه بر اینها، در احادیث شیعه، گاهی از [[قرآن]] به «منارۀ هدایت» تعبیر شده است.<ref>مجلسی، بحار الأنوار، ۱۳۶۸ش، ج۲۵، ص۱۷</ref> همچنين در بعضی از روایات، امام على(ع) و [[اهل‌بیت(ع)]] به منارۀ هدایت تشبیه شده‌اند.<ref> حر عاملی، اثبات الهداة، ۱۴۲۵ق، ج۳، ص۱۷۵.</ref> عالمان شیعه معتقدند این تشبیهات به این دلیل است که قرآن و اهل بیت راهنمای راه هدايت هستند.<ref>منتظری، درسهایی از نهج البلاغه، ج۳، ص۴۰۳؛ محمدی ریشهری، تفسير قرآن ناطق، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۳۷۱.</ref> برخی پژوهشگران معتقدند که همین تشبیه، باعث شده تا شیعیان مناره‌های مساجد خود را جفت بسازند نه تک.<ref>صیادنژاد، «بازخوانی نماد مناره»، ص۱۵؛ نجفی، «تحقیقی پیرامون مناره»، ص۶۷.</ref> | علاوه بر اینها، در احادیث شیعه، گاهی از [[قرآن]] به «منارۀ هدایت» تعبیر شده است.<ref>مجلسی، بحار الأنوار، ۱۳۶۸ش، ج۲۵، ص۱۷</ref> همچنين در بعضی از روایات، امام على(ع) و [[اهل‌بیت(ع)]] به منارۀ هدایت تشبیه شده‌اند.<ref> حر عاملی، اثبات الهداة، ۱۴۲۵ق، ج۳، ص۱۷۵.</ref> عالمان شیعه معتقدند این تشبیهات به این دلیل است که قرآن و اهل بیت راهنمای راه هدايت هستند.<ref>منتظری، درسهایی از نهج البلاغه، ج۳، ص۴۰۳؛ محمدی ریشهری، تفسير قرآن ناطق، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۳۷۱.</ref> برخی پژوهشگران معتقدند که همین تشبیه، باعث شده تا شیعیان مناره‌های مساجد خود را جفت بسازند نه تک.<ref>صیادنژاد، «بازخوانی نماد مناره»، ص۱۵؛ نجفی، «تحقیقی پیرامون مناره»، ص۶۷.</ref> | ||
| خط ۱۱۳: | خط ۱۱۳: | ||
* اوصانلو، علی، «مناره در شهرهای اسلامی و نقش آن در نشانه شناسی شهری»، مطالعات جغرافیا، عمران و مدیریت شهری، شماره ۲، تابستان ۱۳۹۵ش. | * اوصانلو، علی، «مناره در شهرهای اسلامی و نقش آن در نشانه شناسی شهری»، مطالعات جغرافیا، عمران و مدیریت شهری، شماره ۲، تابستان ۱۳۹۵ش. | ||
* ابن اخوه، محمد بن محمد، آيين شهردارى، ترجمه جعفر شعار، تهران، مركز انتشارات علمى و فرهنگى، ۱۳۶۰ش. | * ابن اخوه، محمد بن محمد، آيين شهردارى، ترجمه جعفر شعار، تهران، مركز انتشارات علمى و فرهنگى، ۱۳۶۰ش. | ||
* | * صدوق، محمد بن علی، من لا يحضره الفقيه، قم، جامعه مدرسين، ۱۳۶۳ش. | ||
* اب‍ک‍اری‍وس، اس‍ک‍ن‍درب‍ن یعقوب، نهاية الأرب في أخبار العرب، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا. | * اب‍ک‍اری‍وس، اس‍ک‍ن‍درب‍ن یعقوب، نهاية الأرب في أخبار العرب، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا. | ||
* اسپیزیتو، جان ل.، دائرةالمعارف جهان نوین اسلام، ترجمه حسن طارمی و دیگران، تهران، نشر مرجع، ۱۳۹۱ش. | * اسپیزیتو، جان ل.، دائرةالمعارف جهان نوین اسلام، ترجمه حسن طارمی و دیگران، تهران، نشر مرجع، ۱۳۹۱ش. | ||
| خط ۱۱۹: | خط ۱۱۹: | ||
* الخیاط، جعفر «مدینه از دیدگاه جهانگردان اروپایی»، محمدرضا فرهنگ، شماره ۱۷، میقات حج، پاییز ۱۳۷۵ش. | * الخیاط، جعفر «مدینه از دیدگاه جهانگردان اروپایی»، محمدرضا فرهنگ، شماره ۱۷، میقات حج، پاییز ۱۳۷۵ش. | ||
* بدیعی گورتی، عاطفه؛ شیخی، علیرضا، «تحلیل فرم و ساختار کتیبه‌های مناره‌های(میل) آجری دوره‌های غزنوی و سلجوقی در خراسان»، جلوه هنر، شماره ۳۳، زمستان ۱۴۰۰ش. | * بدیعی گورتی، عاطفه؛ شیخی، علیرضا، «تحلیل فرم و ساختار کتیبه‌های مناره‌های(میل) آجری دوره‌های غزنوی و سلجوقی در خراسان»، جلوه هنر، شماره ۳۳، زمستان ۱۴۰۰ش. | ||
* بلاذری، | * بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۲ق. | ||
* بلر، شیلا و جاناتان بلوم، هنر و معماری اسلامی، ترجمه یعقوب آژند، تهران، سمت، ۱۳۸۸ش. | * بلر، شیلا و جاناتان بلوم، هنر و معماری اسلامی، ترجمه یعقوب آژند، تهران، سمت، ۱۳۸۸ش. | ||
* بلوم، جاناتان، «مبنای پیدایش مناره از دیدگاه کرسول» ترجمه محمدرضا بذل جو، صفّه، دوره دوازدهم، شماره ۳ و ۴، پاییز و زمستان ۱۳۸۱ش. | * بلوم، جاناتان، «مبنای پیدایش مناره از دیدگاه کرسول» ترجمه محمدرضا بذل جو، صفّه، دوره دوازدهم، شماره ۳ و ۴، پاییز و زمستان ۱۳۸۱ش. | ||
| خط ۱۲۸: | خط ۱۲۸: | ||
* خسروآبادی، مریم، «کارکردهای امنیتی نظامی مناره‌ها به روایت متون تاریخی»، مطالعات تاریخی جنگ، شماره ۲۰، تابستان ۱۴۰۱ش. | * خسروآبادی، مریم، «کارکردهای امنیتی نظامی مناره‌ها به روایت متون تاریخی»، مطالعات تاریخی جنگ، شماره ۲۰، تابستان ۱۴۰۱ش. | ||
* دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۴. تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی. | * دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۴. تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی. | ||
* «[https://www.irna.ir/news/82212917/ساخت-سومین-مسجد-بزرگ-دنیا-در-الجزایر ساخت سومین مسجد بزرگ دنیا در الجزایر]»، سایت ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۱ شهریور ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۱۵ آبان ۱۴۰۲ش. | * «[https://www.irna.ir/news/82212917/ساخت-سومین-مسجد-بزرگ-دنیا-در-الجزایر ساخت سومین مسجد بزرگ دنیا در الجزایر]»، سایت ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۱ شهریور ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۱۵ آبان ۱۴۰۲ش. | ||
* «[https://www.mehrnews.com/news/993220 | * «[https://www.mehrnews.com/news/993220 ساخت مناره در سوئیس به خاطر ترس از گسترش اسلام است]»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۰ آذر ۱۳۸۸ش، تاریخ بازدید: ۱۵ آبان ۱۴۰۲ش. | ||
* «[https://www.isna.ir/news/qom-26435 | * «[https://www.isna.ir/news/qom-26435 سومین منارۀ جهان اسلام و اولین مناره ایران]»، سایت ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۶ آبان ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۱۵ آبان ۱۴۰۲ش. | ||
* «[https://www.bbc.com/persian/world/2009/11/091128_wmj-swiss-minarets شرکت سوئیسی‌ها در همه‌پرسی منع ساخت مناره]»، سایت بی‌بی‌سی فارسی. تاریخ درج مطلب: ۸ آذر ۱۳۸۸ش، تاریخ بازدید: ۱۵ آبان ۱۴۰۲ش. | * «[https://www.bbc.com/persian/world/2009/11/091128_wmj-swiss-minarets شرکت سوئیسی‌ها در همه‌پرسی منع ساخت مناره]»، سایت بی‌بی‌سی فارسی. تاریخ درج مطلب: ۸ آذر ۱۳۸۸ش، تاریخ بازدید: ۱۵ آبان ۱۴۰۲ش. | ||
* صیادنژاد، علیرضا، «بازخوانی نماد منارۀ مساجد اسلامی در رویکردی تاریخی و پدیدارشناسانه»، دوره ۱۶، شماره ۳۹، پاییز ۱۴۰۱ش. | * صیادنژاد، علیرضا، «بازخوانی نماد منارۀ مساجد اسلامی در رویکردی تاریخی و پدیدارشناسانه»، دوره ۱۶، شماره ۳۹، پاییز ۱۴۰۱ش. | ||
| خط ۱۳۷: | خط ۱۳۶: | ||
* طوسی، محمد بن حسن، تهذيب الأحكام في شرح المقنعة، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۶۵ش. | * طوسی، محمد بن حسن، تهذيب الأحكام في شرح المقنعة، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۶۵ش. | ||
* علام، نعمت اسماعیل، هنرهای خاورمیانه در دوران اسلامی، ترجمه: عباس تفضلی، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، ۱۳۸۲ش. | * علام، نعمت اسماعیل، هنرهای خاورمیانه در دوران اسلامی، ترجمه: عباس تفضلی، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، ۱۳۸۲ش. | ||
* | * فاتحی‌نژاد، عنایت‌الله، «اسکندریه»، دانشنامه ایران، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۹ش. | ||
* فاضل، محمود، «[https://www.cgie.org.ir/fa/news/84567/پیدایش-مناره-در-اسلام----محمود-فاضل پیدایش مناره در اسلام]»، سایت دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۶ دی ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۱۵ آبان ۱۴۰۲ش. | * فاضل، محمود، «[https://www.cgie.org.ir/fa/news/84567/پیدایش-مناره-در-اسلام----محمود-فاضل پیدایش مناره در اسلام]»، سایت دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۶ دی ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۱۵ آبان ۱۴۰۲ش. | ||
* جمع نویسندگان، فرهنگ مسجد، تهران، ثقلین، ۱۳۵۸ش. | * جمع نویسندگان، فرهنگ مسجد، تهران، ثقلین، ۱۳۵۸ش. | ||
| خط ۱۴۳: | خط ۱۴۲: | ||
* حتی، فیلیپ، تاریخ عرب، ترجمۀ ابو القاسم پاینده، تهران، انتشارات علمی فرهنگی، ۱۳۸۰ش. | * حتی، فیلیپ، تاریخ عرب، ترجمۀ ابو القاسم پاینده، تهران، انتشارات علمی فرهنگی، ۱۳۸۰ش. | ||
* حر عاملی، محمد بن حسن، إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۲۵ق. | * حر عاملی، محمد بن حسن، إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۲۵ق. | ||
* مجلسی، | * مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار الإحیاء التراث العربی، ۱۳۶۸ش. | ||
* گرابار، آلگ، پیدایش هنر اسلامی، ترجمه مهرداد وحدتی دانشمند، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگى، ۱۳۷۹ش. | * گرابار، آلگ، پیدایش هنر اسلامی، ترجمه مهرداد وحدتی دانشمند، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگى، ۱۳۷۹ش. | ||
* محمدی ریشهری، تفسير قرآن ناطق، قم، دارالحدیث، ۱۳۹۰ش. | * محمدی ریشهری، تفسير قرآن ناطق، قم، دارالحدیث، ۱۳۹۰ش. | ||
| خط ۱۴۹: | خط ۱۴۸: | ||
* منتظری، حسینعلی درسهایی از نهج البلاغه، تهران، انتشارات سرایی، ۱۳۸۲ش. | * منتظری، حسینعلی درسهایی از نهج البلاغه، تهران، انتشارات سرایی، ۱۳۸۲ش. | ||
* منتظری، حسینعلی، مبانی فقهی حكومت اسلامي، ترجمه و تقریر محمود صلواتی، تهران، انتشارات سرایی، ۱۳۷۹ش. | * منتظری، حسینعلی، مبانی فقهی حكومت اسلامي، ترجمه و تقریر محمود صلواتی، تهران، انتشارات سرایی، ۱۳۷۹ش. | ||
* مهدوی، | * مهدوی، محمدمهدی و محمدرضا بارانی، «بررسی تاریخی معماری محراب و مناره در سده نخست اسلامی»، مطالعات تاریخی جهان اسلام، شماره ۱۶، پاییز و زمستان ۱۳۹۹ش. | ||
* نجفی، علی، «تحقیقی پیرامون مناره» درسهایی از مکتب اسلام، سال چهل و دوم، شماره ۷، مهر ۱۳۸۱ش. | * نجفی، علی، «تحقیقی پیرامون مناره» درسهایی از مکتب اسلام، سال چهل و دوم، شماره ۷، مهر ۱۳۸۱ش. | ||
* واندنبرگ، لویی، باستان‌شناسی ایران باستان، ترجمه عیسی بهنام، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۳۷ش. | * واندنبرگ، لویی، باستان‌شناسی ایران باستان، ترجمه عیسی بهنام، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۳۷ش. | ||