تهمت: تفاوت میان نسخه‌ها

{{اخلاق-عمودی}}'''تُهْمَت''' نسبت ناروا دادن به دیگران از روی حدس و گمان است. منشأ تهمت [[سوء‌ظن]] و بدگمانی به رفتار دیگران است. تهمت‌زدن [[حرام]] و از [[گناهان کبیره]] شمرده می‌شود و مرتکب آن در غیر [[قذف]]، [[تعزیر]] می‌شود. فرق بین تهمت، [[بهتان|بُهتان]] و [[افترا|اِفْتِرا]] در این است که تهمت‌زننده یقین به وجود عیب ندارد اما بهتان‌گو و افترا‌ زننده از همان ابتدا علم و یقین به نسبت‌های دروغ خود دارند. در [[قرآن|قرآن کریم]] برای تهمت‌‌زنندگان وعده عذاب دردناکی داده شده است. در روایات اسلامی از حاضر شدن در مکان‌هایی که سوء‌ظن برانگیز بوده و موجب تهمت زدن احتمالی دیگران است نهی شده است. یکی از پیامدهای منفی تهمت‌زدن از بين رفتن ايمان است و راه‌ درمان آن، [[تجسس|تجسس نکردن]] در کارهای دیگران بیان شده است.

==مفهوم‌‌شناسی==

سه واژه تهمت، [[بهتان]] و [[افتراء]] هرچند از نظر معنا شباهت‌هایی با هم دارند و در عرف در کنار هم و به‌جای هم نیز به‌کار می‌روند؛ اما تفاوت‌هایی در میان آن‌ها هست، اینکه منشأ تهمت سوء‌ظن و بدگمانی است<ref>تهرانی، اخلاق ربانی، ۱۴۰۱ش، ص۳۳.</ref> و این گمان بد یا واقعیت ندارد و یا هنوز ثابت نشده است.<ref>عوده، جرم و ارکان آن، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۳۰۰.</ref> اما بهتان نسبت‌های دروغی است<ref>عوده، جرم و ارکان آن، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۳۰۰.</ref> که یقین داریم دیگری انجامش نداده است و برای شنونده آن نوعی نقص محسوب می‌شود. بهتان ممکن است با ارائه دلیل از سوی بهتان‌زننده همراه باشد<ref>برای نمونه نگاه کنید به شیخ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۸۱؛ مغنیه، التفسير الكاشف، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۴۴۶؛ مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ۱۳۶۸ش، ج۱، ص۳۳۸؛ قرشی، قاموس قرآن، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۳۹.</ref> در حالی که افترا دروغ‌بافی<ref>شیخ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۲۰۱.</ref> بدون دلیل است<ref>ابن‌منظور، لسان العرب، ذیل واژه «فری»؛ فراهیدی، العین، ذیل واژه «فری».</ref> نظیر فرزند‌دار بودن خدا.<ref>سوره بقره، آیه ۱۱۶.</ref>

{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول = [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]]:{{سخ}}هرگاه مؤمن به برادر [دينى] خود تهمت بزند، ايمان در قلب او از ميان مى رود، همچنان كه نمك در آب، ذوب مى شود.|تاریخ بایگانی| منبع = <small>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۶۱.</small>| تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px| اندازه خط = ۱۲px|رنگ پس‌زمینه =#ffeebb| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}

تهمت‌زدن ریختن آبروی دیگران نزد مردم است<ref>تهرانی، اخلاق الاهی، ۱۳۹۱ش، ج۴، ص۱۴۸.</ref> و باتوجه به آگاهی نداشتن دیگران از اینکه آن فرد مرتکب عمل زشت و ناروایی شده یا خیر، حرام است.<ref>تهرانی، اخلاق الاهی، ۱۳۹۱ش، ج۴، ص۱۴۸.</ref> خداوند در [[آیه ۲۳ سوره نور]] [[لعن|لعنت]] دنيا و آخرت همراه با عذابی بزرگ را مخصوص كسانى دانسته كه آبروى زنان پاکدامن را مى‌برند و به آن‌ها [[قذف|نسبت زنا]] می‌دهند. [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] اين آيه را دلیل بر [[گناهان کبیره| کبیره]] بودن گناه تهمت دانسته‌ است<ref>شیخ صدوق، علل الشرائع، ۱۳۸۳ق، ج۲، ص۴۸۰.</ref> و در حدیثی تهمت را به‌اندازه‌ای زشتی و پلید می‌داند که حتی [[شیطان]] هم از انجام‌دهنده آن بیزار است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۵۸.</ref> همچنین در [[آیات افک|آیاتِ اِفْک]]، (آیه‌های ۱۱-۲۶ [[سوره نور]]) تهمت‌زنندگان به یکی از اعضای مشهور خانواده [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]]<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۵، ص۸۹.</ref> را به عذابی بزرگ تهدید کرده است.<ref>مکارم شیرازی، الامثل، ۱۴۲۱ق، ج۱۱، ص۴۶.</ref>

در کتاب‌های روایی علاوه بر گشودن بخشی مجزا در بیان حرام بودن تهمت<ref>برای نمونه نگاه کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۶۱؛ حر عاملی، وسائل الشيعة، ۱۴۲۴ق، ج۱۲، ص۳۰۲.</ref> زشت‌ترین مصداق آن، تهمت‌‌زدن به [[خیانت در امانت]] در حق شخصی است که در کاری امینش قرار داده‌اند.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۲۹۸.</ref> همچنین با مکروه<ref>حر عاملی، وسائل الشيعة، ۱۴۲۴ق، ج۱۲، ص۳۶.</ref> دانستن انجام عملی که زمینه‌ی بدگمانى دیگران را فراهم کند، به آثار زشت تهمت اشاره و مواردی را به‌عنوان راه در امان ماندن از تهمت و راه رهایی از تهمت‌زدن ارائه نموده‌اند؛ نظیر

{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول = [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]]:{{سخ}} {{حدیث|إيّاكَ و مَواطِنَ التُّهْمةِ و المجلسَ المَظْنونَ بهِ السّوءُ، فإنَّ قَرينَ السُّوءِ يَغُرُّ جَلِيسَهُ|ترجمه=از رفت و آمد به جاهاى تهمت برانگيز و مجالسى كه گمان بد به آنها برده مى شود بپرهيز؛ زيرا دوست بد همنشين خود را مى فريبد.}}|تاریخ بایگانی| منبع = <small>شیخ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۷.</small>| تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px| اندازه خط = ۱۲px|رنگ پس‌زمینه =#ffeebb| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}

* حاضر نشدن در کنار عمل زشت و همچنین مکان و محلی که منسوب به زشت‌کاران است.<ref>علامه مجلسی، حلية المتقين، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۵۵۵.</ref>

* [[تجسس|تجسس نکردن]] در کارهای دیگران و حمل کردن سخنان و افعال دوپهلو بر بهترین وجه آن.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۶۲. همدانی، مصباح الفقيه، مكتبة النجاح، ج۲، ص۶۷۲.</ref>

* برداشت بد (سوء) از رفتار دیگران و انتشار آن [[حرام]] است<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۴۱، ص۵۹؛ شهید ثانی، الرسائل، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۲۹۳؛ شهید ثانی، كشف الريبة، ۱۳۹۰ق، ص۲۱.</ref> و از [[گناهان کبیره]] محسوب می‌شود.<ref>ابن‌شعبه، تحف العقول، ۱۴۰۴ق، ص۳۳۱؛ حر عاملی، آداب معاشرت، ۱۳۸۰ش، ص۲۰۴؛ دستغیب، گناهان کبیره، کانون ابلاغ اندیشه‌های اسلامی، ج۲، ص۳۸۶.</ref>

* تهمت [[تعزیر]] دارد، مگر اینکه به [[قذف|حد قذف]] برسد.<ref>امام خمینی، استفتائات امام خمینی، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۴۵۲؛ فاضل لنكرانى، جامع المسائل، ۱۳۸۳ش، ج۲، ص۳۴۰؛ مکارم شیرازی، مجموعه استفتائات جدید، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۳۵۶.</ref>

* اگر کسی سوء‌ظنش را درباره شخصی نزد دیگران ابراز کند، دو گناه مرتکب شده است اگر واقعا آن صفت زشت و عیب در آن شخص وجود داشته باشد [[غیبت]] است<ref>ورّام مجموعه ورّام، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۲۳۵؛ تهرانی، اخلاق ربانی، ۱۴۰۱ش، ص۴۳.</ref> و اگر نباشد [[بهتان]] حساب می‌شود.<ref>تهرانی، اخلاق ربانی، ۱۴۰۱ش، ص۴۳.</ref>

* فردی که مرتکب تهمت شده، باید از گناه خود [[توبه]] نماید و [[احتیاط مستحب]] است، چنانچه [[حلالیت‌طلبی|حلالیّت‌طلبیدن]] از شخص مورد اتهام پیامدهای بدی ندارد، این کار را انجام دهد.<ref>سیستانی، توضیح المسائل جامع، ۱۳۹۶ش، ج۲، ص۲۰۹.</ref>

مُباهِته [[فهرست اصطلاحات فقهی|اصطلاح فقهی]] است که از عبارت «بَاهِتُوهُمْ» در روایت منقول از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اکرم(ص)]]<ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۷۵.</ref> گرفته شده است.<ref>مجلسی اول، روضة المتقین، ۱۴۰۶ق، ج۹، ص ۳۲۷؛ علامه مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۱۱، ص۷۷.</ref> از نظر فقهی برخی آن‌ را به معنای تهمت‌زدن دانسته‌اند و با استناد به آن، حکم به جواز تهمت‌زدن به [[بدعت|اهل بدعت]] داده‌اند؛<ref>خویی، مصباح الفقاهة، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۵۸؛ گلپایگانی، الدرّ المنضود، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۴۸؛ تبریزی، ارشاد الطالب، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۲۸۱.</ref> ولی بعضی دیگر آن‌ را به‌معنای استدلال محکم و مبهوت کننده دانسته<ref>فیض کاشانی، الوافی، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۲۴۵.</ref> و در نتیجه قائل به جایز نبودن تهمت‌زدن به اهل بدعت شده‌اند.<ref>محمدیان و دیگران، «تأملی در مدلول روایت موسوم به مباهته»، ص۱۵۹.</ref>

* ابن‌شعبه، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول صلى‌الله‌عليهم، تصحیح: علی‌اکبر غفاری، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۰۴ق.  

* ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، ۱۴۱۴ق.

* امام خمینی، سید روح‌الله، استفتائات امام خمینی، قم، جامعه مدرسين حوزه علميه قم، ۱۳۷۲ش.

* حر عاملی، محمد بن حسن، آداب معاشرت از دیدگاه معصومین(ع)، ترجمه: محمدعلی فارابی، مشهد، آستان قدس رضوى، ۱۳۸۰ش.

* زبیدی، مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق.

* شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، کشف الریبة، تهران، دار المرتضوی للنشر، ۱۳۹۰ق.

* شیخ صدوق، محمد بن علی، علل الشرایع، نجف، منشورات المكتبة الحيدرية، ۱۳۸۳ق.

* شیخ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البيان فی تفسير القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۵ق.

* شیخ طوسی، محمد بن حسن، الأمالی، قم، دار الثقافة، ۱۴۱۴ق.

* علامه مجلسی، محمدباقر، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۴۰۴ق.

* علامه مجلسی، محمدباقر، حلية المتقين فى آلادب و السنن و الاخلاق‌، ترجمه: مترجم خلیل رزق العاملی، ‍قم، ذوى القربى‌، ۱۴۲۴ق.

* عوده، عبدالقادر، جرم و ارکان آن (بررسی تطبیقی حقوق جزای اسلامی و قوانین عرفی)، ترجمه: حسن فرهودی‌نیا، تهران، انتشارات یادآوران، ۱۳۹۰ش.

* فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، تحقیق: مهدی مخزومی، قم، دار الهجرة، ۱۴۰۹ق.

* قرشی، سید علی‌اکبر، قاموس قرآن، تهران، دار الكتب الاسلامية، ۱۴۱۲ق.

* کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، تهران، دار الكتب الإسلامية، ۱۴۰۷ق.

* گلپایگانی، الدرّ المنضود، تقریر کریمی جهرمی، قم، دار القرآن الکریم، ۱۴۱۲ق.

* مغنیه، محمدجواد، التفسير الكاشف، قم، دار الکتاب الإسلامی، ۱۴۲۴ق.

* مکارم شیرازی، ناصر، مجموعه استفتائات جدید، قم، مدرسه الامام على بن ابى‌طالب(ع)، ۱۴۲۷ق.

* نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محقق: ابراهیم سلطانی نسب، بیروت، دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۴ق.

* ورام، مسعود بن عیسی، مجموعه ورّام، آداب و اخلاق در اسلام، مترجم: محمدرضا عطایی، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۳۶۹ش.

* همدانی، آقارضا، مصباح الفقيه، تهران، انتشارات مكتبة النجاح، بی‌تا.