کربلا: تفاوت میان نسخه‌ها

برخی از منابع پیشینیه کربلا را به دوران قبل از [[اسلام]] در عصر بابلی دانسته‌اند.<ref>آل طعمة، تراث کربلا، ۱۴۳۵ق، ص۳۱.</ref> گزارش‌هایی نیز کربلا را قبل از [[فتوحات اسلامی]] قبرستان [[مسیحیت|مسیحیان]] و برخی نیز آن را مرکز آتشکده‌های [[زرتشت|زرتشتیان]] معرفی کرده‌اند.<ref>آل طعمه، تراث کربلا، ۱۴۳۵ق، ص۳۶.</ref> از دیرباز در اطراف کربلا به ویژه مناطق همجوار با [[فرات|رود فرات]] دهکده‌های فراوانی بوده است.<ref>آل طعمة، میراث کربلا، ۱۳۷۳ش، ص۲۰-۲۱.</ref> علاوه بر آن گزارش‌هایی از حضور انبیاء یا دست کم برخی از [[پیامبران]] اولوالعزم نظیر [[نوح (پیامبر)|نوح(ع)]] و [[ابراهیم(پیامبر)| ابراهیم(ع)]] در کربلا در متون روایی وجود دارد.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۴، ص۳۰۱.</ref>

مهم‌ترین واقعه‌‌ای که کربلا به سبب آن مشهور و نزد [[شیعه|شیعیان]] اهمیت زیادی یافت، واقعه عاشورا است. در این واقعه امام حسین(ع) پس از [[بیعت|بیعت]] نکردن با [[یزید بن معاویه|یزید]] و دعوت مردم [[کوفه]] برای بیعت با ایشان با ارسال [[نامه‌های کوفیان به امام حسین(ع)|نامه‌های متعدد]]<ref>بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۹۷۷م، ج۳، ص۱۵۷-۱۵۸؛مفید، الارشاد، ۱۳۹۹ق، ج۲، ص۳۶-۳۷.</ref> از [[مکه]] راهی کوفه شد.<ref>طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۳۸۱.</ref>پس از متوقف کردن کاروان امام حسین(ع) در راه کوفه توسط [[حر بن یزید ریاحی]] و به دستور [[عبیدالله بن زیاد]]، فرماندار کوفه،<ref>طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۰۱.</ref> کاروان امام به ناچار در کربلا اردو زد.<ref>مقرم، مقتل الحسین(ع)، ۱۴۲۶ق، ص۱۹۲.</ref> پس از چند روز از توقف کاروان امام حسین(ع)، در [[روز عاشورا|دهم محرم]] سال [[سال ۶۱ هجری قمری|۶۱ق]] نبردی میان سپاه امام حسین(ع) و [[لشکر عمر بن سعد]] رخ داد،<ref>طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۱۷؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۳۹۹ق، ج۲، ص۹۱.</ref> امام(ع) به همراه بسیاری از [[شهدای کربلا|یارانش]] در آن روز به [[شهادت]] رسیدند و بازماندگان کاروان امام حسین(ع) که بیشترشان زنان و کودکان بودند [[اسیران کربلا|اسیر]] گشتند و ابتدا به کوفه و سپس به [[دمشق|دِمَشق]]، پایتخت یزید در [[شام]] فرستاده شدند.<ref>مفید، الارشاد، ۱۳۸۸ش، ص۵۰۹-۵۲۳.</ref>

تأکید [[امامان شیعه]] بر [[زیارت]] کردن [[حرم امام حسین(ع)]] و توجه شیعیان به آن، زمینه برای ساخت بنا بر قبر امام حسین، توسعه آن و احداث سکونت‌گاه برای زائران و مجاوران مرقد امام(ع) در کربلا در دوره [[بنی‌امیه]] و [[بنی‌عباس]] فراهم کرد.<ref>آل طعمه، میراث کربلا، ۱۳۷۳ش، ص۳۱ و ۳۲.</ref> پیدایش قیام‌های شیعی پس از واقعه کربلا نیز در توجه شیعیان به قبر امام حسین(ع) نقش داشته است. [[توابین]] در [[قیام توابین|قیام خود]] پس از آنکه از [[نخیله]] راهی دمشق شدند در میانه راه قبر امام حسین را زیارت کردند<ref>ابن أثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۶ق، ج۴، ص۱۷۸.</ref> و پای‌بندی خود به راه امام حسین اعلام کردند.<ref>طبری، تاریخ طبری، ۱۴۰۳ق، ج ۴، ص۴۵۶ و ۴۵۷.</ref> در قیام مختار نیز توجه به کربلا و زیارت قبر امام حسین(ع) وجود داشت. [[مختار ثقفی]] نخستین کسی بود که ضمن ساخت بنایی بر قبر امام حسین، مسجد و روستای کوچکی<ref>الصدر، نزهة اهل الحرمین فی عمارة المشهدین، ۱۳۸۴ق، ۲۱، ۲۳ و ۲۶.</ref> متشکل از مجموعه‌ای از منازل ساخته شده از گل، ساقه و شاخه درخت خرما ایجاد کرد.<ref>انصاری، عمارة کربلاء، ۲۰۰۵م، ص۹۵.</ref>

با افزایش زائران کربلا و اقامت برخی مسلمانان در اطراف مرقد امام حسین(ع) همزمان با ضعف [[بنی‌امیه]] و شکل‌گیری [[دولت عباسیان]]، آبادانی کربلا شکل جدی به خود گرفت. خانه‌هایی جدید در مجاورت مرقد امام(ع) با استفاده از مصالح ساختمانی مناسب بنا شد.<ref>کلیدار، تاریخ کربلاء المعلی، ۱۳۴۹ق، ص۱۹؛ انصاری، عمارة کربلاء، ۲۰۰۵م، ص۹۶.</ref>

این اقدامات از سوی شیعیان تهدیدی برای برخی خلفای عباسی قلمداد می‌شد. از این رو خلفایی نظیر [[هارون عباسی|هارون‌الرشید]] و [[متوکل عباسی|مُتَوکِّل عَبّاسی]] در دوره حکومت خود دستور [[تخریب حرم امام حسین(ع)|تخریب حرم]] و بناهای اطراف آن را دادند.<ref>آل طعمه، میراث کربلا، ۱۳۷۳ش، ص۳۲ و ۳۳.</ref> با این حال به نظر می‌رسد اقدامات خلفای عباسی نتوانست از تبدیل شدن کربلا به سکونت‌گاه برخی از شیعیان ممانعت کند. پس از هارون، در دوره فرزندش [[مأمون عباسی]] مرقد امام حسین(ع) و بناهای تخریب شده، بازسازی و آبادانی نسبی در کربلا محقق شد.<ref>جمعی از نویسندگان، نگاهی نو به جریان عاشورا، ۱۳۸۷ش، ص۴۲۰-۴۲۱.</ref> پس از ویرانی‌های دوره متوکل نیز عمران به شهر کربلا برگشت و علاوه بر بازسازی مرقد و مناطق تخریب شده، اماکن جدیدی از جمله بازار کربلاتأسیس شد.<ref>انصاری، عمارة کربلاء؛ ۲۰۰۵م، ص۹۶ و ۹۷.</ref> در دوره عباسیان محافل علمی نیز توسط اصحاب ائمه در کربلاتشکیل شد که از آن با عنوان نخستین دوره [[حوزه علمیه کربلا|حوزه کربلا]] یاد می‌شود.<ref>سیدکباری، حوزه‌های علمیه شیعه در گستره جهان، ۱۳۷۸ش، ص۲۵۶.</ref> روند معماری کربلا در دوره [[آل بویه|آل‌بویه]] شکل جدیدی به خود گرفت<ref>امین، دائرة المعارف الإسلامیة الشیعیة، ۱۴۱۳ق، ج۱۱، ص۳۵۶.</ref> که برخی از آن با عنوان دوره شکوفایی معماری کربلا تا آن دوره یاد می‌کنند.<ref>انصاری، عمارة کربلاء، ۲۰۰۵م، ص۹۹.</ref> حاکمان بویهی ضمن [[زیارت امام حسین(ع)]] اقدام به تجدید بنای مرقد امام حسین(ع) و توسعه شهر کربلانمودند. ساخت نخستین باروی شهر، احداث سکونت‌گاه و بازارهای جدید، مدارس دینی نظیر مدرسه عَضُدِیه و مسجد رأس‌الحسین، که به دستور [[عضدالدوله دیلمی|عَضُدُالدوله دیلمی]] در [[سال ۳۷۲ هجری قمری|۳۷۲ق]] ساخته شد، از توسعه شهری کربلا حکایت دارد.<ref>موسوی زنجانی، جولة فی الأماکن المقدسة، ۱۴۰۵ق، ص۸۳.</ref>  

شهر کربلا با توجه [[صفویان|پادشاهان صفوی]] و [[قاجاریان|قاجار]] به [[عتبات عالیات]] از سده‌های ۱۰ تا ۱۳ق و اقامت گسترده [[ایران|ایرانیان]] وارد مرحله جدیدی از معماری و شکوفایی عمران کربلا بوده است. در این مرحله علاوه بر تجدید بنای و توسعه [[حرم امام حسین(ع)]]، [[حرم حضرت عباس(ع)]] و دیگر [[فهرست اماکن زیارتی کربلا|اماکن زیارتی در کربلا]]، ایرانیان مقیم کربلانقش زیادی در رونق بازرگانی و تأسیس [[حسینیه|حسینیه‌ها]]، مدارس علمیه، کتابخانه‌ها و [[مسجد|مساجد]] در این دوره‌ها داشته‌اند. جهانگردان و جغرافی‌دانانی نظیر کارِستِن نِیبُور، جان اشر در بازدید از شهر کربلا از توسعه شهری کربلا در دوره [[عثمانیان|عثمانی‌ها]] در سفرنامه‌های خود گزارش کرده‌اند.<ref>انصاری، عمارة کربلاء، ۲۰۰۵م، ص۶۱-۷۰.</ref> جان پیترز جهانگرد و باستان‌شناس از کشور [[آمریکا]] نیز در بازدید از کربلا در ۱۸۹۰م نوشته است بخش جدید کربلا که خارج از حصار قدیم شهر ایجاد شده است دارای خیابان‌های گسترده و منظم نظیر شهرهای اروپایی است.<ref>. John punnett: Nippuar or Explorations and Avcentures on the Euphrates 1880 - 1890, page: 331, Volume II - second compaign 1897.peters</ref>