فحاشی: تفاوت میان نسخه‌ها

در آیات و روایات متعددی از سبّ یا ناسزا سخن به میان آمده است؛ واژه «سبّ» در قرآن تنها در آیه ۱۰۸ سوره انعام بکاررفته و در آن از سب نمودن بی‌خدایان توسط مسلمانان نهی شده است. دلیل این نهی را برخی زشتی و ناپسندی خود عمل دانسته اما عده‌ای، بازخورد و مقابله‌ به‌ مثل کفار در سب خداوند، گفته‌اند؛ آنها معتقدند سب کفّار اگر در نهان صورت گیرد به گونه‌ای که احتمال بازخورد و مقابله به مثل وجود نداشته باشد اشکال ندارد.<ref>اباذر پور، خرمی، واکاوی دشنام در کلام مصومین(ع)، ص۹۹.</ref>  

همچنین فقیهان «فسوق» در آیه ۱۹۷ سوره بقره و «قول زور» در آیه ۳۰ سوره حج را بر ناسزاگویی تطبیق کرده‌اند.<ref>خویی، المستند في شرح العروة الوثقى، موسّسة احياء آثارالامام الخوئی، ج۲۸، ص۴۲۹.</ref>  

پیامبر(ص) ضمن سفارش به پرهیز از ناسزاگویی، آن‌را سبب کدورت و دشمنی دانسته‌ است.<ref>الکلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۶۰.</ref> امام باقر(ع) دراین‌باره فرموده است: هرکس به برادر مومن‌اش ناسزا بگوید خداوند برکت را از رزقش می‌برد و او را به حال خود واگذاشته و زندگانی‌اش را بر او تنگ می‌کند.<ref>الکلینی، ‌الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۲۶.</ref> همچنین ایشان از قول پیامبر(ع) از بدترین مخلوقات خداوند که شخص فحّاش و لعّان (کسی که زیاد فحش و لعن می‌دهد) باشد، خبر داده است.<ref>الکلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۲۹۰.</ref> فیض کاشانی «لعّان» را در این روایات به شخصی که بواسطه زیاد لعن کردن، لعن خلق و خوی‌ او شده معنا کرده و گفته است این‌گونه احادیث با جواز لعن و سبّ برای کسی که مستحق آن باشد قابل جمع است.<ref>فیض کاشانی، المحجة البيضاء، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۲۲۲.</ref>

حرّ عاملی برخی از احادیث مربوط به ناسزاگویی را در باب «تحریم سبُّ المؤمن و عرضِه و مالِه» (به‌فارسی: حرام بودن ناسزا به مؤمن، آبرویش و مالش) و کلینی در «باب السَّباب» و «باب البَذاء» گردآوری کرده است.<ref>حرّ عاملی، وسائل الشيعه، ۱۴۱۶ق، ج۱۲، ص۲۹۸؛ الکلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۲۵۹ و ۳۲۳.</ref>  

با نگاهی به آیات قرآن کریم، سیره پیامبر و زندگی معصومان(ع)، داشتن سعه صدر و خوش‌رویی، پرهیز از تندی و... در مواجهه با ناسزاگویی، سفارش شده است. به‌‌‌عنوان مثال،‌ زمانی که مسلمانان به مدت ۳۷ سال به دستور معاویه، بر منابر و... به امام علی(ع) ناسزا گفته و او را لعن می‌کردند، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) هیچ‌گاه مقابله به مثل نکرده و به کسی ناسزا نگفتند.<ref>هادی منش، آفتاب حسن، رویکردی تحلیلی به زندگانی امام حسن مجتبی(ع)، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۱۳۴.</ref> در واقعه‌ٰ صفین هنگامی که عده‌ای از اصحاب علی(ع) شروع به ناسزاگویی جبهه مقابل کردند، ایشان آن‌ها را از این کار نهی کرد و در مقابل، آنها را به دعا برای هر دو گروه و آشتی و الفت میانشان، سفارش کرد.<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۰۶.</ref> همچنین فردی مسیحی هنگامی‌ که صبر و بردباری حضرت باقر‌(ع) در برابر ناسزاها و توهین‌های متعدد را دید، به اسلام گروید.<ref>مجلسی، بحار الأنوار،  ۱۴۰۳ق، ج۲۶، ص۲۸۹.</ref>

در آیات قرآن کریم و کلمات امامان معصوم(ع) گزارش‌هایی وجود دارد که در آن به‌ظاهر کلماتی ناپسند، به‌صورت صریح یا کنایی وجود دارد که مفاهیمی حاوی تمسخر یا دشنام‌گونه دارند. از آن جمله می‌توان به تشبیه و تعبیر برخی اشخاص به حیوانات از سوی آنان، توصیف به برخی حالات و القاب ناپسند مثل:‌ اشباح الرجال (کودک صفتان)،‌ بی‌وفایان مکّار، «بی خرد کوردل»، و... اشاره کرد.<ref>اباذر پور، خرمی، واکاوی دشنام در کلام مصومین(ع)، ص۱۰۲.</ref> برخی محققین باتوجه به ناهمگونی این گزارش‌ها با اصل احترام و قبیح بودن دشنام در اسلام توجیه‌هایی را برای همسوساختن آنها بیان کرده‌اند:<ref>اباذر پور، خرمی، واکاوی دشنام در کلام مصومین(ع)، ص۱۰۸.</ref>

# این موارد از جمله لعن و ناسزاهای جایز است که شخص بواسطه کفر، فسق، و.. مستحق آن بوده‌ است.<ref>.اباذر پور، خرمی، واکاوی دشنام در کلام مصومین(ع)، ص۱۰۳-۱۰۵.</ref>  

# ناسزاهایی چون تشبیه به برخی حیوانات در قرآن یا کلمات معصومین(ع)، بیانگر باطن و حقیقت اعمال آن‌هاست.

# تشبیه به حیوانات به‌دلیل خصوصیتی که در آن حیوان بوده‌است صورت گرفته؛ و توهینی نبوده است؛ همانطور که گاهی مومنان نیز به برخی حیوانات تشبیه شده‌اند. مثلا امام علی(ع) در خطبه ۱۸۲ نهج البلاغه حال یاران شهید خود را به شتری توصیف می‌کند که به بچه خود را در آغوش می‌کشد.<ref>اباذر پور، خرمی، واکاوی دشنام در کلام مصومین(ع)، ص۱۰۳-۱۰۵.</ref> یا حدیثی که در آن امام سجاد(ع) مردم زمانه را به شش گروه از حیوانات تقسیم کرده و سگ‌ها را به ناسزاگویان و فحاشان تشبیه‌ می‌کند.<ref>صدوق، خصال، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۳۳۸.</ref>

# لعن یا تحقیر برخی افراد در برخی مواقع، به دلیل نهیب و تذکر و برگشتن افراد به مسیر صحیح بوده است مثل بیان «ثکلتک أمّک» در بیان امام حسین(ع) که در نهایت موجب توبه و بازگشت حرّ از مسیر اشتباهش بود.{{مدرک}}

گفته‌ شده این کار به‌سبب نقص در استدلال و عدم منطق و برتری‌جویی بر طرف مقابل صورت می‌گیرد؛ اما برخی کلمات واحادیث این رفتار را به طینت و شیوه تربیتی شخص بازمیگردانند،<ref>غزالی، احیاء علوم الدین، دار الکتب العربی، ج۹، ص۱۲.</ref> چنانچه علی(ع) بدزبانی را از خصوصیات شخصیتی انسان‌های لَئیم دانسته‌ است. همچنین پیامبر(ص) طینت و سرشت کسی که ناسزاگو و بی‌حیا باشد و باکی از آنچه در موردش گفته می‌شود نداشته باشد را ناپاک یا شبهه‌دار معرفی کرده است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۰، ص۲۰۷.</ref>

به‌اعتقاد فقیهان، حرمت ناسزاگویی، با همه ادلّه اربعه ثابت می‌شود.<ref>انصاری، المکاسب، ۱۴۰۱۱ق، ج۱، ص۲۵۳؛ روحانی، منهاج الفقاهه، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۳۷۴.</ref> مگر آنکه شخص به سبب بدعت یا اظهار گناه و... مستحق آن باشد.<ref>انصاری، المکاسب، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۱۲۶.</ref> به‌همین سبب فقیهان سبّ کافران و مخالفان را جایز اما قذف آن‌ها را ممنوع اعلام کرده‌اند.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۲، ص۶۱و۶۲؛ انصاری، المكاسب، ۱۴۱۱ق، ج۱۷ ص۲۳۹.</ref> درصورتی که ناسزا به قذف باشد موجب ثوبت حدّ و در غیر‌آن، موجب ثوبت تعذیر در حق ناسزاگوست.<ref>روحانی، فقه الصادق، ۱۴۳۵ق، ج۱۴، ص۲۹۶.</ref> برخی دشنام و ناسزاگویی شخص به خود یا خانواده‌اش را حرام و از مصادیق ناسزا دانسته‌اند.<ref>اخوی، دشنام به خود؟، ص۴.</ref>