Automoderated users، confirmed، movedable، templateeditor
۲٬۳۸۲
ویرایش
خط نستعلیق: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''خط نستعلیق''' خطی ایرانی مربوط به نیمه دوم قرن هشتم قمری که آن‌را نماینده ویژگی‌های تمدنی شیعی و ایرانی می‌دانند. بیشتر مورخان [[میرعلی تبریزی]] را | '''خط نستعلیق''' خطی ایرانی مربوط به نیمه دوم قرن هشتم قمری که آن‌را نماینده ویژگی‌های تمدنی شیعی و ایرانی می‌دانند. بیشتر مورخان [[میرعلی تبریزی]] را مخترع این خط دانسته و وجه تسمیه آن را یا به معنای نسخ‌کننده [[خط تعلیق]] یا ترکیبی از [[خط نسخ]] و خط تعلیق دانسته‌اند. | ||
به جهت خوانایی و قابلیت اعراب‌گذاری کمتر خط نستعلیق نسبت به خط نسخ، در [[کتابت قرآن]] کمتر مورد استفاده قرار گرفته است؛ اما روح سیال و فرم دَوَرانی حروف، زمینه مناسبی را در کاربرد این خط در هنرهایی چون کتاب‌آرایی، حجاری، گچبری، قالی‌بافی و معماری فراهم می‌آورد. | به جهت خوانایی و قابلیت اعراب‌گذاری کمتر خط نستعلیق نسبت به خط نسخ، در [[کتابت قرآن]] کمتر مورد استفاده قرار گرفته است؛ اما روح سیال و فرم دَوَرانی حروف، زمینه مناسبی را در کاربرد این خط در هنرهایی چون کتاب‌آرایی، حجاری، گچبری، قالی‌بافی و معماری فراهم می‌آورد. | ||
| خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
یک قرن پس از انتشار [[خط تعلیق]] در نیمه دوم قرن هشتم قمری، [[ایران|ایرانیان]] خط نستعلیق را اختراع کردند که به تعبیر لادن اعتضادی، بانوی پژوهشگر در هنر ایرانی، با وجود تمام سوابق مشترک با خطوط پیش از خود، دارای خصلت‌های بی‌همتا از زیبایی‌شناسی ایرانی است.<ref>اعتضادی، هنر و زیبایی در عرفان ایران، ۱۳۹۰ش، ص۲۴۶.</ref> به تعبیر آرْتور اپهام پوپ (به انگلیسیArthur Upham Pope) مورخ آمریکایی هنر ایرانی، وجه بیان مردمی باریک‌بین و بسیار متمدن را نشان می‌داد.<ref>اتینگهاوزن، اوج‌های درخشان هنر ایران، ۱۳۷۹ش، ۲۰۷.</ref> | یک قرن پس از انتشار [[خط تعلیق]] در نیمه دوم قرن هشتم قمری، [[ایران|ایرانیان]] خط نستعلیق را اختراع کردند که به تعبیر لادن اعتضادی، بانوی پژوهشگر در هنر ایرانی، با وجود تمام سوابق مشترک با خطوط پیش از خود، دارای خصلت‌های بی‌همتا از زیبایی‌شناسی ایرانی است.<ref>اعتضادی، هنر و زیبایی در عرفان ایران، ۱۳۹۰ش، ص۲۴۶.</ref> به تعبیر آرْتور اپهام پوپ (به انگلیسیArthur Upham Pope) مورخ آمریکایی هنر ایرانی، وجه بیان مردمی باریک‌بین و بسیار متمدن را نشان می‌داد.<ref>اتینگهاوزن، اوج‌های درخشان هنر ایران، ۱۳۷۹ش، ۲۰۷.</ref> | ||
[[حبیب‌الله فضائلی|حبیب‌الله فضائلی]]، روحانی خوشنویس و هنرپژوه شیعه، خط نستعلیق را الهام گرفته از طبیعت دانسته و معتقد است که خطوط، دوائر، مدات و … هرکدام نماینده بخشی از طبیعت است.<ref>فضائلی، اطلس خط، ۱۳۵۰ش، ص۶۰۳.</ref> وی، در یک مقایسه میان خطوط اسلامی، نستعلیق را از نظر زیبایی در رتبه اول و از نظر خوانایی و سهولت نگارش در رتبه سوم و از نظر کثرت | [[حبیب‌الله فضائلی|حبیب‌الله فضائلی]]، روحانی خوشنویس و هنرپژوه شیعه، خط نستعلیق را الهام گرفته از طبیعت دانسته و معتقد است که خطوط، دوائر، مدات و … هرکدام نماینده بخشی از طبیعت است.<ref>فضائلی، اطلس خط، ۱۳۵۰ش، ص۶۰۳.</ref> وی، در یک مقایسه میان خطوط اسلامی، نستعلیق را از نظر زیبایی در رتبه اول و از نظر خوانایی و سهولت نگارش در رتبه سوم و از نظر کثرت بکارگیری بعد از [[خط نسخ]] در رتبه دوم دانسته است.<ref>فضائلی، اطلس خط، ۱۳۵۰ش، ص۲۲.</ref> | ||
زیبایی خط نستعلیق، به آن لقب «عروس خطوط اسلامی» بخشیده است.<ref>مسرت، [https://www.cgie.org.ir/fa/news/217662/عروس-خطوط-(نستعلیق)---حسین-مسرّت عروس خطوط (نستعلیق)]، سایت مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.</ref> | زیبایی خط نستعلیق، به آن لقب «عروس خطوط اسلامی» بخشیده است.<ref>مسرت، [https://www.cgie.org.ir/fa/news/217662/عروس-خطوط-(نستعلیق)---حسین-مسرّت عروس خطوط (نستعلیق)]، سایت مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.</ref> | ||
| خط ۲۳: | خط ۲۳: | ||
رساله‌های خوشنویسی که از عصر تیموریان به بعد که افزایش درخوری یافتند بیشتر توسط هنرمندان شیعی مذهب به نگارش درآمده و نقطه نظرات موجود در آنها در موارد آموزش و ویژگی‌های روحی هنرمند اغلب منشعب از فرهنگ شیعی است. این رساله‌ها که شامل موضوعات مختلفی از جمله مناجات‌نامه‌ها، ادعیه، دیوان اشعار، رسائل و مناقب امامان است، مهم‌ترین حلقهٔ ارتباطی خط و [[شیعه|مذهب تشیع]] هستند.<ref>سلیمانی، «تبیین مبانی نظری خط نستعلیق در فرهنگ اسلامی ایران»، ص۵۸.</ref> | رساله‌های خوشنویسی که از عصر تیموریان به بعد که افزایش درخوری یافتند بیشتر توسط هنرمندان شیعی مذهب به نگارش درآمده و نقطه نظرات موجود در آنها در موارد آموزش و ویژگی‌های روحی هنرمند اغلب منشعب از فرهنگ شیعی است. این رساله‌ها که شامل موضوعات مختلفی از جمله مناجات‌نامه‌ها، ادعیه، دیوان اشعار، رسائل و مناقب امامان است، مهم‌ترین حلقهٔ ارتباطی خط و [[شیعه|مذهب تشیع]] هستند.<ref>سلیمانی، «تبیین مبانی نظری خط نستعلیق در فرهنگ اسلامی ایران»، ص۵۸.</ref> | ||
پیشگامان خط نستعلیق، همچون [[میرعلی تبریزی]]، | پیشگامان خط نستعلیق، همچون [[میرعلی تبریزی]]، بوجودآورنده خط نستعلیق و استادان صاحب نامی چون [[سلطانعلی مشهدی]]، [[میرعلی هروی]] و [[مجنون رفیقی هروی]] آداب و آموزه‌های مذهب شیعه و تأثیر آن در هنر را به صورت نظری و عملی و با الگوبرداری از [[امامان شیعه|ائمهٔ شیعه]] به هنرجویان انتقال می‌دادند.<ref>سلیمانی، «تبیین مبانی نظری خط نستعلیق در فرهنگ اسلامی ایران»، ص۱۸۴.</ref> | ||
از آداب روزانهٔ [[سلطانعلی مشهدی]] زیارت [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]] بود و بعد از مرگش نیز در نزدیکی [[پنجره‌فولاد|پنجره فولاد]] به خاک سپرده شد. شاگردان او نیز در این زمینه به استاد خود تأسی جستند؛ به طوری که مولانا محمد ابریشمی دربارهٔ اعتقادات و محل دفن وی اشعاری سروده است.<ref>منشی قمی، گلستان هنر، ۱۳۸۴ش، ص۶۲.</ref> | از آداب روزانهٔ [[سلطانعلی مشهدی]] زیارت [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]] بود و بعد از مرگش نیز در نزدیکی [[پنجره‌فولاد|پنجره فولاد]] به خاک سپرده شد. شاگردان او نیز در این زمینه به استاد خود تأسی جستند؛ به طوری که مولانا محمد ابریشمی دربارهٔ اعتقادات و محل دفن وی اشعاری سروده است.<ref>منشی قمی، گلستان هنر، ۱۳۸۴ش، ص۶۲.</ref> | ||
| خط ۳۴: | خط ۳۴: | ||
یکی دیگر از خاستگاه‌های نظری در خط نستعلیق، [[عرفان اسلامی|آموزه‌های عرفانی]] است.<ref>سلیمانی، «تبیین مبانی نظری خط نستعلیق در فرهنگ اسلامی ایران»، ص۱۸۹.</ref> | یکی دیگر از خاستگاه‌های نظری در خط نستعلیق، [[عرفان اسلامی|آموزه‌های عرفانی]] است.<ref>سلیمانی، «تبیین مبانی نظری خط نستعلیق در فرهنگ اسلامی ایران»، ص۱۸۹.</ref> | ||
علیرضا هاشمی‌نژاد، محقق هنر خوشنویسی، بر این باور است که حضور فرقه‌هایی چون «[[حروفیه]]» و «[[نقطویه]]» که برای حروف جایگاهی قدسی قائل بودند، در شکل‌گیری مبانی زیبایی‌شناختی و ابداع شیوه‌های خوشنویسی ایرانی، از جمله خط نستعلیق مؤثر بوده است، چنان‌که به عقیده [[مارتین لینگز]] (با نام اسلامی ابوبکر سراج‌الدین) مستشرق انگلیسی، [[تصوف]] از عوامل اصلی شکوه خوشنویسی در قرن هفتم قمری محسوب می‌شود.<ref>هاشمی نژاد، | علیرضا هاشمی‌نژاد، محقق هنر خوشنویسی، بر این باور است که حضور فرقه‌هایی چون «[[حروفیه]]» و «[[نقطویه]]» که برای حروف جایگاهی قدسی قائل بودند، در شکل‌گیری مبانی زیبایی‌شناختی و ابداع شیوه‌های خوشنویسی ایرانی، از جمله خط نستعلیق مؤثر بوده است، چنان‌که به عقیده [[مارتین لینگز]] (با نام اسلامی ابوبکر سراج‌الدین) مستشرق انگلیسی، [[تصوف]] از عوامل اصلی شکوه خوشنویسی در قرن هفتم قمری محسوب می‌شود.<ref>هاشمی نژاد، خطاطی، ج۱۵، ص۵۶۶.</ref> | ||
ارتباط برخی از رویدادهای زندگی [[فضل‌اللّه نعیمی استرآبادی]] (۷۹۶-۷۴۰ق)، مؤسس فرقه حروفیه، با تحولات خوشنویسی؛ از جمله پیدایش خط نستعلیق در نیمه دوم قرن هشتم، احتمال تأثیر این فرقه را در این تحولات تقویت می‌کند.<ref>هاشمی نژاد، | ارتباط برخی از رویدادهای زندگی [[فضل‌اللّه نعیمی استرآبادی]] (۷۹۶-۷۴۰ق)، مؤسس فرقه حروفیه، با تحولات خوشنویسی؛ از جمله پیدایش خط نستعلیق در نیمه دوم قرن هشتم، احتمال تأثیر این فرقه را در این تحولات تقویت می‌کند.<ref>هاشمی نژاد، خطاطی، ج۱۵، ص۵۶۶.</ref> | ||
از جمله دلایل دیگر ارتباط حروفیه با تاریخ تحول خوشنویسی، عضویت برخی از خوشنویسان بزرگ از جمله معروف بغدادی در فرقه حروفیه است که یکی از قدیمی‌ترین آثار به خط نستعلیق به نام او ثبت شده است.<ref>بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ۱۳۶۳ش، ص۹۱۵.</ref> | از جمله دلایل دیگر ارتباط حروفیه با تاریخ تحول خوشنویسی، عضویت برخی از خوشنویسان بزرگ از جمله معروف بغدادی در فرقه حروفیه است که یکی از قدیمی‌ترین آثار به خط نستعلیق به نام او ثبت شده است.<ref>بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ۱۳۶۳ش، ص۹۱۵.</ref> | ||
| خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
جایگاه امام علی(ع) در خط نستعلیق در دو ساحت پیدایش و محتوای نوشتاری مورد بررسی قرار گرفته است: | جایگاه امام علی(ع) در خط نستعلیق در دو ساحت پیدایش و محتوای نوشتاری مورد بررسی قرار گرفته است: | ||
===در پیدایش خط نستعلیق=== | ===در پیدایش خط نستعلیق=== | ||
کتاب‌های تذکره خوشنویسان، حُسن خط را به امام علی(ع) منتسب دانسته<ref>منشی قمی، گلستان هنر، ۱۳۸۴ش، ص۶۷؛ قلیچ‌خانی، رسالاتی در خوشنویسی و هنرهای وابسته، ۱۳۷۳ش، ص۲۵۷.</ref> و بر این باورند که باقی خطوط اسلامی نیز به واسطه ارشادات حضرتش، در عالم رؤیا، بوجود آمده است.<ref>هاشمی نژاد، | کتاب‌های تذکره خوشنویسان، حُسن خط را به امام علی(ع) منتسب دانسته<ref>منشی قمی، گلستان هنر، ۱۳۸۴ش، ص۶۷؛ قلیچ‌خانی، رسالاتی در خوشنویسی و هنرهای وابسته، ۱۳۷۳ش، ص۲۵۷.</ref> و بر این باورند که باقی خطوط اسلامی نیز به واسطه ارشادات حضرتش، در عالم رؤیا، بوجود آمده است.<ref>هاشمی نژاد، خطاطی، ج۱۵، ص۵۶۶</ref> | ||
خانم [[آنه‌ماری شیمل|آنه ماری شیمل]]، شرق‌شناس آلمانی، نیز در بیانی که از ارشادات حضرت علی(ع) در عالم رؤیا به پیشگامان هنر خوشنویسی داشته است، نام [[میرعلی تبریزی]] (واضع خط نستعلیق) و [[سلطانعلی مشهدی]] را نیز گزارش می‌دهد.<ref>ر.ک. شیمل، خوشنویسی و فرهنگ اسلامی، ۱۳۶۸ش، ص۲۲.</ref> | خانم [[آنه‌ماری شیمل|آنه ماری شیمل]]، شرق‌شناس آلمانی، نیز در بیانی که از ارشادات حضرت علی(ع) در عالم رؤیا به پیشگامان هنر خوشنویسی داشته است، نام [[میرعلی تبریزی]] (واضع خط نستعلیق) و [[سلطانعلی مشهدی]] را نیز گزارش می‌دهد.<ref>ر.ک. شیمل، خوشنویسی و فرهنگ اسلامی، ۱۳۶۸ش، ص۲۲.</ref> | ||
| خط ۷۱: | خط ۷۱: | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
== | ==مخترع خط نستعلیق== | ||
اغلب مورخان، [[میرعلی تبریزی]]، در زمان [[تیمور گورکانی]] (۸۰۸–۷۷۲ق) را ابداع‌کننده خط نستعلیق دانسته‌اند.<ref>مقتدایی، مبادی و مبانی اصول خطوط و خوشنویسی اسلامی ایران، ۱۳۹۳ش، ص۱۸۴.</ref> | اغلب مورخان، [[میرعلی تبریزی]]، در زمان [[تیمور گورکانی]] (۸۰۸–۷۷۲ق) را ابداع‌کننده خط نستعلیق دانسته‌اند.<ref>مقتدایی، مبادی و مبانی اصول خطوط و خوشنویسی اسلامی ایران، ۱۳۹۳ش، ص۱۸۴.</ref> | ||
| خط ۱۰۴: | خط ۱۰۴: | ||
===کتابت قرآن با خط نستعلیق=== | ===کتابت قرآن با خط نستعلیق=== | ||
[[پرونده:قرآن به خط نستعلیق.jpg|بندانگشتی|قسمتی از سوره مبارکه محمد، به قلم نستعلیق، اثر استاد علیرضا کدخدایی، خوشنویس ایرانی معاصر]] | [[پرونده:قرآن به خط نستعلیق.jpg|بندانگشتی|قسمتی از سوره مبارکه محمد، به قلم نستعلیق، اثر استاد علیرضا کدخدایی، خوشنویس ایرانی معاصر]] | ||
خط نستعلیق، اغلب در ترکیب با نگارگری و نگارش اشعار فارسی به کار رفته و به ندرت در نگارش [[قرآن|قرآن کریم]] و عبارات عربی مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ تا جایی که به بیان منشی قمی حتی گاه کتابت قرآن به خط نستعلیق بد یُمن دانسته شده است. ازاین‌رو در [[ایران]]، از [[صفویان|دوره صفوی]] تا پایان [[دوره پهلوی]]، مجموعه قرآن‌هایی که با این خطّ کتابت شده، به ده مصحف نمی‌رسد.<ref>ر.ک. هاشمی نژاد، | خط نستعلیق، اغلب در ترکیب با نگارگری و نگارش اشعار فارسی به کار رفته و به ندرت در نگارش [[قرآن|قرآن کریم]] و عبارات عربی مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ تا جایی که به بیان منشی قمی حتی گاه کتابت قرآن به خط نستعلیق بد یُمن دانسته شده است. ازاین‌رو در [[ایران]]، از [[صفویان|دوره صفوی]] تا پایان [[دوره پهلوی]]، مجموعه قرآن‌هایی که با این خطّ کتابت شده، به ده مصحف نمی‌رسد.<ref>ر.ک. هاشمی نژاد، خطاطی، ج۱۵، ص۶۳۳.</ref> | ||
به عقیده برخی، عدم کتابت قرآن با خط نستعلیق را می‌بایست در خوانایی و قابلیت اعراب‌گذاری کمتر آن نسبت به [[خط نسخ]] جستجو کرد.<ref>«[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/29337d121460f1b7d2bd9c075babae4f تجلی آموزه‌های عرفان اسلامی در هنر خوشنویسی ایران]»، سایت ایران‌داک، ص۳۹.</ref> | به عقیده برخی، عدم کتابت قرآن با خط نستعلیق را می‌بایست در خوانایی و قابلیت اعراب‌گذاری کمتر آن نسبت به [[خط نسخ]] جستجو کرد.<ref>«[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/29337d121460f1b7d2bd9c075babae4f تجلی آموزه‌های عرفان اسلامی در هنر خوشنویسی ایران]»، سایت ایران‌داک، ص۳۹.</ref> | ||