سیده نفیسه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''سیده نفیسه''' یا '''نفیسه‌خاتون''' ([[سال ۱۴۵ هجری قمری|۱۴۵]]-[[سال ۲۰۸ هجری قمری|۲۰۸ق]]) از نوادگان [[امام حسن مجتبی(ع)]] و دختر [[حسن بن زید بن حسن]] است. منابع تاریخی، او را از زنان [[عبادت|عابد]]، [[زهد|زاهد]]، [[حدیث|محدّث]]، نیکوکار و [[حافظ قرآن]] شمرده‌اند. وی همسر [[اسحاق بن جعفر|اسحاق مؤتمن]] فرزند [[امام صادق(ع)]] بود. سیده نفیسه که برای زیارت قبر [[حضرت ابراهیم(ع)]] به [[مصر]] سفر کرده بود، با اصرار مردم در مصر اقامت گزید و تا پایان عمر در آنجا ماند. در برخی منابع [[کرامت]]هایی مانند شفای بیمار و رهانیدن مصر و رود نیل از خشکسالی به سیده نفیسه نسبت داده شده است.

سیده نفیسه با [[تفسیر]] و [[حدیث]] آشنا بود به همین دلیل برخی از عالمان حدیث از جمله [[محمد بن ادریس شافعی]] و [[احمد بن حنبل]] در مجالس نقل حدیث او شرکت و از او روایت می‌کردند. نفیسه‌خاتون در [[رمضان]] [[سال ۲۰۸ق]] از دنیا رفت. [[اسحاق بن جعفر|اسحاق مؤتمن]] قصد انتقال جنازه همسرش را به [[مدینه]] داشت؛ اما به درخواست اهالی [[مصر]] او را در همانجا [[دفن]] کرد. مقبره او در [[قاهره]] زیارتگاه‌ [[مسلمانان]] است.  

نفیسه‌خاتون در [[مکه]] به دنیا آمد و در [[مدینه]] بزرگ شد.<ref>زرکلی، الاعلام، ۱۹۸۹م، ج۸، ص۴۴.</ref> گفته‌اند خانه‌ای که نفیسه در [[مدینه]] در آن زندگی می‌کرد، در غرب مدینه و مقابل خانه‌ای بود که به [[امام صادق(ع)]] تعلق داشت.<ref>گلی‌زواره، بانوی کرامت، ۱۳۸۲ش، ص۳۸.</ref> در کتاب الدر المنثور فی طبقات ربات الخدور، از کتاب اسعاف الراغبین نقل شده که نفیسه در [[سال ۱۴۵ هجری قمری|سال ۱۴۵ق]] متولد شده است.<ref> فوّاز العاملی، الدر المنثور، ۱۳۱۲ق، ص۵۲۱.</ref>[[عزیز الله عطاردی]] تولد او را در [[۱۱ ربیع‌الاول]] همان سال ذکر کرده است.<ref>عطاردی، گوهر خاندان امامت، ۱۳۷۳ش، ص۷.</ref>  

نسبش از جانب پدر با سه واسطه به [[امام حسن مجتبی(ع)]] می‌رسد.<ref>ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۱۰، ص۲۶۲.</ref> پدرش [[حسن بن زید بن حسن|حسن بن زید]] از جانب [[منصور عباسی]] ۵ سال حاکم [[مدینه]] بود اما او را عزل و زندانی کرد.<ref>ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۱۰، ص۲۶۲.</ref> مقریزی از کتاب الروضة الانیسه بفضل مشهد السیده نفیسه، نقل کرده که مادرش [[ام ولد]] بود.<ref>مقریزی، الخطط المقریزیه، ۱۹۹۸م، ج۳، ص۶۳۷.</ref>

نفیسه‌خاتون با اسحاق بن جعفر مشهور به [[اسحاق بن جعفر|اسحاق مؤتمن]]، فرزند [[امام صادق(ع)]] [[ازدواج]] کرد.<ref>مقریزی، الخطط المقریزیه، ۱۹۹۸م، ج۳، ص۶۳۸.</ref> برخی منابع متأخر سن او را به هنگام  ازدواج ۱۵ سال دانسته‌اند.<ref>عطاردی، گوهر خاندان امامت، ۱۳۷۳ش، ص۱۰؛ ابوکف، آل بیت النبی فی مصر، ۱۹۷۵م، ص۱۰۱-۱۰۲.</ref> اسحاق مؤتمن، فردی [[ثقه]] در نقل [[حدیث]]<ref>مقریزی، الخطط المقریزیه، ۱۹۹۸م، ج۳، ص۶۳۷.</ref> و از شاهدان وصیت [[امام هفتم]] درباره فرزندش [[امام رضا(ع)]] بوده است.<ref>کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۱۶.</ref> نفیسه دو فرزند به نام قاسم و ام‌کلثوم برای اسحاق بن جعفر به دنیا آورد.<ref> مقریزی، الخطط المقریزیه، ۱۹۹۸م، ج۳، ص۶۳۷.</ref>

در کتاب الدر المنثور فی طبقات ربات الخدور از کتاب المزارات سخاوی نقل شده که نفیسه خاتون در [[سال ۱۹۳ق]] پس از انجام [[مناسک حج]] با همسرش برای [[زیارت]] قبر [[حضرت ابراهیم(ع)]] به [[بیت المقدس]] رفت سپس به [[مصر]] آمد مردم مصر از او استقبال کردند و او را ابتدا در خانه تاجر بزرگ مصر به نام جمال الدین بن عبدالله بن جَصّاص سکونت دادند گفته‌اند مردم زیادی از مصر و اطراف آن به خاطر شفای دختر یهودی به وسیله وی، به قصد [[تبرک]] نزد او می‌آمدند او قصد کرد که از مصر به [[حجاز]] نقل مکان کند، مردم مصر از حاکم مصر خواستند که وی را از رفتن به [[حجاز]] منصرف کند. وی به حاکم مصر گفت من زنی ضعیف هستم و از عبادت خدا باز مانده‌ام و محل سکونتم کوچک است و گنجایش این همه جمعیت را ندارد حاکم مصر خانه‌ای را که در درب السباع داشت به وی بخشید و از او خواست دو روز را در هفته برای مردم اختصاص دهد و روزهای دیگر را به [[عبادت]] بپردازد نفیسه روزهای [[شنبه]] و [[چهارشنبه]] را به مردم اختصاص داد و برای همیشه در [[مصر]] ساکن شد.<ref>فوّاز العاملی، الدر المنثور، ۱۳۱۲ق، ص۵۲۲.</ref>

سیده نفیسه با [[تفسیر]] و حدیث آشنا بود<ref>الوردانی، الشیعه فی مصر، ۱۴۱۴ق، ص۱۰۹.</ref> برخی از عالمان حدیث او را نقل می‌کردند.<ref>ابن خلکان، وفیات الاعیان، دارصادر، ج۵، ص۴۲۳ـ۴۲۴.</ref> [[محمد بن ادریس شافعی]] (یکی از فقهای [[مذاهب چهارگانه اهل سنت]]) از او حدیث اخذ می‌کرد<ref> شبلنجی، نورالابصار، قاهره، ص۲۵۶؛ فوّاز العاملی، الدر المنثور، ۱۳۱۲ق، ص۵۲۱.</ref> و [[احمد بن حنبل]](پیشوای [[حنابله]]) در مجالس نقل حدیث او شرکت می‌کرد.<ref> عطاردی، گوهر خاندان امامت، ۱۳۷۳ش، ص۱۲، ۲۹؛ ابوکف، آل بیت النبی فی مصر، ۱۹۷۵م، ص۱۰۷</ref> هنگامی که محمد بن ادریس شافعی از دنیا رفت جنازه او را در منزل سیده نفیسه بردند و او در [[نماز میت]] شرکت کرد.<ref>ابن عماد حنبلی، شذرات الذهب، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۴۳؛ ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۵، ص۴۲۴؛ فوّاز العاملی، الدر المنثور، ۱۳۱۲ق، ص۵۲۱.</ref>

در برخی منابع [[کرامت]]هایی مانند شفای بیمار<ref>ابوکف، آل بیت النبی فی مصر، ۱۹۷۵م، ص۱۰۷؛ محلاتی، ریاحین الشریعه، دار الکتب الاسلامیه، ج۵، ص۸۷ـ۸۸؛ مقریزی، الخطط المقریزیه، ۱۹۹۸م، ج۳، ص۶۴۱.</ref> و رهانیدن مصر و رود نیل از خشکسالی<ref>شبلنجی، نورالابصار، قاهره، ص۲۵۶؛ محلاتی، ریاحین الشریعه، دار الکتب الاسلامیه، ج۵، ص۸۵؛ مقریزی، الخطط المقریزیه، ۱۹۹۸م، ج۳، ص۶۴۱.</ref> به سیده نفیسه نسبت داده شده است. جمال الدین بن تغری بُردی گفته است که کرامت ‎های او در همه‌جا معروف است.<ref>ابن تغری بردی، النجوم الزاهره، وزاره‌‌ال‍ث‍ق‍اف‍ه‌ و‌الارش‍اد‌ال‍ق‍وم‍ی‌، ج۲، ص۱۸۶</ref>  احمد ابوکف ملقب شدن نفیسه به کریمةالدارین را به این دلیل می‌داند که مردم مصر از وی در زمان زنده بودن و پس از مرگش کراماتی مشاهده کردند.<ref> ابوکف، آل بیت النبی فی مصر، ۱۹۷۵م، ص۱۰۷</ref> در برخی منابع کرامت هایی پس از مرگ وی نیز نقل شده است.<ref> برای نمونه برای نمونه رجوع کنید به: فوّاز العاملی، الدر المنثور، ۱۳۱۲ق، ص۵۲۲.</ref> [[ذبیح الله محلاتی]] در [[ریاحین الشریعه]] پس از آنکه کراماتی برای نفیسه‌خاتون ذکر می‌کند، منبع آنچه را که در شرح‌حال وی ذکر کرده کتب [[اهل سنت]] و قابل خدشه می‌داند.<ref>محلاتی، ریاحین الشریعه، دار الکتب الاسلامیه، ج۵، ص۹۴.</ref>

نفیسه‌خاتون در [[رمضان]] [[سال ۲۰۸ق]] از دنیا رفته است.<ref>ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۱۰، ص۲۶۲؛ ابن خلکان، وفیات الاعیان، دارالثقافه، ج۵، ص۴۲۴؛ مقریزی، الخطط المقریزیه، ۱۹۹۸م، ج۳، ص۶۴۰.</ref> از زینب دختر یحیی مُتوَّج، برادرزاده نفیسه نقل شده است که نفیسه در اوّل روز [[رجب]] مریض شد و بیماری‌اش تا دهه دوم ماه [[رمضان]] ادامه یافت.<ref>نگاه کنید به حسینی طهرانی، روح ملکوت قرآن، ج۴، ص۴۹۱-۴۹۲.</ref> [[اسحاق بن جعفر|اسحاق مؤتمن]] می‌خواست جنازه همسرش را به [[مدینه]] ببرد اما به درخواست اهالی مصر او را در همانجا دفن کرد.<ref>ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۱۰، ص۲۶۲؛ فوّاز العاملی، الدر المنثور، ۱۳۱۲ق، ص۵۲۱.</ref> مقریزی گفته است مردم مصر از اسحاق خواستند تا وی را به خاطر [[برکت]] در مصر دفن کند.<ref>مقریزی، الخطط المقریزیه، ۱۹۹۸م، ج۳، ص۶۴۰.</ref> اما بر اساس برخی منابع اسحاق نپذیرفت. اهالی مصر نزد حاکم مصر رفتند و از او خواستند اسحاق را از انتقال جنازه همسرش به مدینه منصرف کند. واسطه قراردادن حاکم مؤثر واقع نشد٬ آنان اموالی را فراهم کردند و به اسحاق دادند و از او خواستند تا با درخواستشان موافقت کند٬ اما اسحاق نپذیرفت. ولی سرانجام به دفن همسرش در مصر رضایت داد٬ گفته‌اند اسحاق به سبب رؤیایی که دیده بود تن به خواسته مردم مصر داد. بنابر این رؤیا، [[رسول اکرم]] به او گفته بود که همسرت را در همین‌جا به خاک بسپار.<ref>شبلنجی، نورالابصار، قاهره، ص۲۵۸؛ ابوکف، آل بیت النبی فی مصر، ۱۹۷۵م، ص۱۰۴؛ شیخ محمد صبان، إسعاف الراغبين، نسخه خطی، ص۸۱؛ قمی، منتهی الامال، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۱۴۱۸؛ محمد الحسون، اعلام النساء، ص۱۸۹.</ref>

سیده نفیسه در خانه خود در مکانی که به درب السباع و درب یزرب شناخته می‌شد، دفن گردید.<ref>مقریزی، الخطط المقریزیه، ۱۹۹۸م، ج۳، ص۶۴۰.</ref> مقریزی مدفن او را یکی از چهار مکانی{{یاد|چهار مکانی که در مصر به استجابت دعا شناخته می‌شوند. عبارتند از: زندان یوسف نبی، مسجد حضرت موسی، اتاقکی در مسجد اقدام قرافه و مدفن سیده نفیسه(مقریزی، الخطط المقریزیه، ۱۹۹۸م، ج۳، ص۶۴۰.)}} دانسته که در مصر به [[استجابت دعا]] معروف‌اند.<ref>مقریزی، الخطط المقریزیه، ۱۹۹۸م، ج۳، ص۶۴۰.</ref> همچنین نقل کرده که اولین کسی که بر مزار او بنایی ساخت عبیدالله بن سری بن حکم، امیر مصر بود و تاریخ آن در کتیبه‌ای که بر ورودی [[ضریح]] نصب شده  ربیع الثانی سال ۴۸۲ق درج شده است.<ref>مقریزی، الخطط المقریزیه، ۱۹۹۸م، ج۳، ص۶۴۱-۶۴۲.</ref> و در سال ۵۳۲ق حافظ خلیفه آن را تجدید بنا کرد و بر آن ضریح و قبه‌ای ساخت.<ref>مقریزی، الخطط المقریزیه، ۱۹۹۸م، ج۳، ص۶۴۲.</ref> یاقوت حموی(جغرافی‌دان قرن هفتم) از قبه‌ای بر قبر او در آن زمان خبر داده است.<ref> حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۱۴۲.</ref> مرقد سیده نفیسه از اماکن معروف زیارتی در [[مصر]] است.<ref>زرکلی، الاعلام، ۱۹۸۹م، ج۸، ص۴۴.</ref> ابن کثیر که [[زیارت اهل قبور]] را شرک می‌دانسته می‌گوید: اهالی مصر درباره او سخنانی به کار می‌برند که منجر به [[کفر]] و [[شرک]] می‌شود. از گفته او به دست می‌آید که مردم [[شیعه]] و [[سنی]] مصر در آن زمان برای نفیسه خاتون احترام ویژه‌ای قائل بوده و به زیارت قبر وی می‌رفته‌اند.<ref>رجوع کنید به: ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۱۰، ص۲۶۲.</ref> همچنین از گزارش ذهبی که به مصریان نسبت می‌دهد که از او درخواست آمرزش می‌کنند، به دست می‌آید که اهالی مصر به او متوسل می‌شده‌اند.<ref>ابن عماد حنبلی، شذرات الذهب، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۴۳.</ref>

اهالی مصر از سال ۸۸۹ق در عصر ملک اشرف قایتبای (حکومت ۸۷۲-۹۰۱ق) از سلسله ممالیک چَرکَسی سالروز تولد سیده نفیسه را جشن می‌گیرند. در شب تولد او جمعیت بسیاری از شیعیان و [[اهل سنت]] تا پاسی از شب در حرمش به مولودیه‌خوانی و شادی می‌پردازند. مردم مصر برای برآوردن حاجات خود به سیده نفیسه [[توسل|متوسل]] می‌شوند و برای [[تبرک]]٬ [[ضریح]] را می‌بوسند. همچنین برگزاری جشن‌های ازدواج در اطراف مرقد او و طواف عروس در حرم او مرسوم است.<ref>الوردانی، الشیعه فی مصر، ۱۴۱۴ق، ص۱۱۰، ۱۱۳.</ref>

برخی [[شیعیان]] ایرانی در [[عهد قاجار]]، در سفر [[حج]]٬ به شامات و مصر نیز می‌رفته و مرقد سیده نفیسه را [[زیارت]] می‌کرده‌اند. این زیارت‌ها در برخی سفرنامه‌های حج ایرانیان انعکاس یافته و اطلاعاتی از مرقد وی و باورهای مصریان درباره ایشان به دست می‌دهند.<ref>برای نمونه: جعفریان، «سفرنامه حج جزائری عراقی»، ۱۳۸۹ش، ص۲۷۱.</ref>

کتاب‌های شرح‌حال‌نگاری [[زیارت‌نامه|زیارتنامه‌هایی]]‌ برای سیده نفیسه ذکر کرده‌اند. در این زیارت‌نامه‌‌ها، مقامات معنوی و شرافت نسبی وی ستوده و بر او به عنوان بانویی از [[خاندان پیامبر]] درود فرستاده شده است.<ref>شبلنجی، نورالابصار، قاهره، ص۲۵۹.</ref> بنابر برخی گزارش‌ها، مسلمانان هنگام [[زیارت]] سیده نفیسه، [[زیارتنامه|زیارتنامه‌ای]] می‌خواندند و در آن ضمن برشمردن شرافت نسبی وی از خدا می‌خواستند که حوائجشان را برآورده کند.<ref>فوّاز العاملی، الدر المنثور، ۱۳۱۲ق، ص۵۲۲.</ref> متن این زیارتنامه در کتاب «الدر المنثور» ذکر شده است. بخشی از آن عبارت است از:

اهالی مصر [[روز چهارشنبه]] را روز زیارتی سیده نفسیه می‌دانند.<ref>عطاردی، گوهر خاندان امامت، ۱۳۷۳ش، ص۶۲.</ref>