۱۴٬۹۸۰
ویرایش
ایاک نعبد و ایاک نستعین: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۶: | خط ۱۶: | ||
}} | }} | ||
''' | '''إيّاك‌َ نَعبُدُ وَ إِيّاك‌َ نَستَعِين‌ُ''' به‌معنای فقط تو را [[عبادت]] می‌کنیم و فقط از تو کمک می‌جوییم؛ آیه ۵ [[سوره فاتحه|سوره حمد]] است. این آیه به‌واسطه تکرار آن در برخی [[دعا|دعاها]] و [[نمازهای مستحب|نمازهای مستحبی]]، مهم انگاشته شده است. در [[حدیث|روایتی]] آمده است که وقتی [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] در قرائت سوره حمد در نماز به این آیه رسید آنقدر آن را تکرار کرد تا از هوش رفت. مفسّران با ریشه‌یابی معانی برخی کلمات، علل تکرار و جابه‌جایی آنها، نکات و پیام‌های متفاوتی را از این آیه برداشت کرده‌اند. | ||
== معرفی و جایگاه == | == معرفی و جایگاه == | ||
{{عربی|اندازه=۱۰۰%|<big>«إِیاک‌َ نَعبُدُ وَ إِیاک‌َ نَستَعِین‌ُ</big>}}؛ تنها تو را می‌پرستیم و تنها از تو یاری می‌جوییم»، آیه ۵ [[سوره فاتحه|سوره حمد]] | {{عربی|اندازه=۱۰۰%|<big>«إِیاک‌َ نَعبُدُ وَ إِیاک‌َ نَستَعِین‌ُ</big>}}؛ تنها تو را می‌پرستیم و تنها از تو یاری می‌جوییم»، آیه ۵ [[سوره فاتحه|سوره حمد]] است.<ref>[http://www.makarem.ir/main.aspx?typeinfo=42&lid=0&mid=320099&catid=-2 «محتوای سوره حمد»]، پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی.</ref> در این آیه انسان، [[خدا|خداوند]] را خطاب قرار داده و به او می‌گوید که تنها او را پرستش می‌کنند و تنها از او کمک می‌خواهند.<ref>[http://www.makarem.ir/main.aspx?typeinfo=42&lid=0&mid=320099&catid=-2 «محتوای سوره حمد»]، پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی.</ref> | ||
در برخی منابع حدیثی نقل شده است که روزی [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] در [[نماز]] خود آیه‌ای از قرآن را آنقدر تکرار کرد تا غش کرد، وقتی از آن حال خارج شد و از علت این امر از ایشان سوال شد فرمود: لازَال اُکَرِّرُها حتّی سَمِعتُ مِن قَآئِلُها (به‌فارسی: آنقدر آن را تکرار کردم تا آن‌را از گوینده‌اش شنیدم).<ref>قاضی سعید قمی، اسرار العبادات و حقیقه الصلاه، ۱۳۳۹ش،ص۶۱؛[https://motaghin.com/fa_booksPage_9322.aspx?gid=8864#_edn5 «آدم از جهت انقیاد در برابر حقّ به سه دسته تقسیم می‌شوند»]، پرتال جامع علوم و معارف اسلامی متقین.</ref> [[قاضی سعید قمی]] با توجه به شواهد و | در برخی منابع حدیثی نقل شده است که روزی [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] در [[نماز]] خود آیه‌ای از قرآن را آنقدر تکرار کرد تا غش کرد، وقتی از آن حال خارج شد و از علت این امر از ایشان سوال شد فرمود: لازَال اُکَرِّرُها حتّی سَمِعتُ مِن قَآئِلُها (به‌فارسی: آنقدر آن را تکرار کردم تا آن‌را از گوینده‌اش شنیدم).<ref>قاضی سعید قمی، اسرار العبادات و حقیقه الصلاه، ۱۳۳۹ش،ص۶۱؛[https://motaghin.com/fa_booksPage_9322.aspx?gid=8864#_edn5 «آدم از جهت انقیاد در برابر حقّ به سه دسته تقسیم می‌شوند»]، پرتال جامع علوم و معارف اسلامی متقین.</ref> [[قاضی سعید قمی]] با توجه به شواهد و قرائنی، گفته است آیه مورد تلاوت امام صادق(ع) «ایاک نعبد و ایاک نستعین» بوده است.<ref>قاضی سعید قمی، اسرار العبادات و حقیقه الصلاه، ۱۳۳۹ش، ص۶۱.</ref> برخی محققان این روایات را فاقد سند و اعتبار دانسته‌اند.<ref>[https://alasar.blog.ir/1396/04/19/hadiseerfani «بررسی یک روایت عرفانی مشهور»]، وبلاگ آثار.</ref> | ||
در برخی از دعاها و [[نمازهای مستحب|نمازهای مستحبی]]، به گفتن مکرّر این آیه برای رفع حاجت‌ها و برطرف شدن گرفتاری‌ها اشاره شده که نشان از اهمیت آن دارد.<ref>برای نمونه نگاه کنید به: مکارم الاخلاق، ج۱، ص۳۵۲؛ جمعی از نویسندگان، دانشنامه امام علی(ع)، ج۱، ص۷۱۷.</ref> [[نماز امام زمان]] از جمله آنهاست.<ref>قمی، مفاتیح الجنان، مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیه، ص۹۴و ۷۸۶و ۷۹۰.</ref> در روایتی آمده در برخی [[غزوه|غزوات]] وقتی کار بر [[پیامبر(ص)]] سخت می‌شد، با گفتنِ ذکر «یا مالک یوم الدین، ایاک نعبد و ایاک نستعین»، ملائکه به کمک او برخواسته، بر [[کفر|کفار]] پیروز می‌شد.<ref> | در برخی از دعاها و [[نمازهای مستحب|نمازهای مستحبی]]، به گفتن مکرّر این آیه برای رفع حاجت‌ها و برطرف شدن گرفتاری‌ها اشاره شده که نشان از اهمیت آن دارد.<ref>برای نمونه نگاه کنید به: مکارم الاخلاق، ج۱، ص۳۵۲؛ جمعی از نویسندگان، دانشنامه امام علی(ع)، ج۱، ص۷۱۷.</ref> [[نماز امام زمان]] از جمله آنهاست.<ref>قمی، مفاتیح الجنان، مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیه، ص۹۴و ۷۸۶و ۷۹۰.</ref> در روایتی آمده در برخی [[غزوه|غزوات]] وقتی کار بر [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] سخت می‌شد، با گفتنِ ذکر «یا مالک یوم الدین، ایاک نعبد و ایاک نستعین»، ملائکه به کمک او برخواسته، بر [[کفر|کفار]] پیروز می‌شد.<ref>ابونعیم، دلائل النبوه، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۴۶۰.</ref> | ||
==توحید عبادی و افعالی در آیه== | ==توحید عبادی و افعالی در آیه== | ||
مفسران [[شیعه]] گفته‌اند که عبارت «ایاک نعبد» در این آیه به [[توحید عبادی|توحید در عبادت]] و عبارت «ایاک نستعین» به [[توحید افعالی|توحید در افعال]] از مراتب توحید اشاره دارد.<ref>مکارم شیرازی، برگزیده تفسیر نمونه، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۳۲.</ref> این آموزه‌ها با استفاده از صنایع ادبی | مفسران [[شیعه]] گفته‌اند که عبارت «ایاک نعبد» در این آیه به [[توحید عبادی|توحید در عبادت]] و عبارت «ایاک نستعین» به [[توحید افعالی|توحید در افعال]] از مراتب توحید اشاره دارد.<ref>مکارم شیرازی، برگزیده تفسیر نمونه، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۳۲.</ref> این آموزه‌ها با استفاده از صنایع ادبی در این آیه بیان شده است؛ | ||
===استفاده از صنایع ادبی در بیان توحید=== | ===استفاده از صنایع ادبی در بیان توحید=== | ||
یکی از این صنایع ادبی صنعت التفات از غایب به مخاطب است. در سوره حمد آیات پیش از آیه ایاک نعبد به صورت سوم شخص بیان شده‌اند ولی از این آیه به بعد فضای تخاطب برای آیات انتخاب شده است. [[سید محمدحسین طباطبائی|طباطبایی]] فیلسوف و مفسر قرآن کریم، این جابه‌جایی سیاق‌ها را اشاره به این نکته می‌داند که انسان در حال [[عبادت]] نباید غایب و غافل باشد و نباید عبادتش تنها صورت عبادت و جسدی بیروح را داشته باشد بلکه در حال عبادت باید [[خدا|خداوند]] را حاضر در برابر خود ببیند.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، اسماعیلیان، ج۱، ص۲۶.</ref> [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی]] فقیه و مفسّر می‌گوید انسان تا قبل از این آیه خدایی را که برای او ناآشنا و غایب بوده، با صفاتی چون | یکی از این صنایع ادبی صنعت التفات از غایب به مخاطب است. در سوره حمد آیات پیش از آیه ایاک نعبد به صورت سوم شخص بیان شده‌اند ولی از این آیه به بعد فضای تخاطب برای آیات انتخاب شده است. [[سید محمدحسین طباطبائی|طباطبایی]] فیلسوف و مفسر قرآن کریم، این جابه‌جایی سیاق‌ها را اشاره به این نکته می‌داند که انسان در حال [[عبادت]] نباید غایب و غافل باشد و نباید عبادتش تنها صورت عبادت و جسدی بیروح را داشته باشد بلکه در حال عبادت باید [[خدا|خداوند]] را حاضر در برابر خود ببیند.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، اسماعیلیان، ج۱، ص۲۶.</ref> [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی]] فقیه و مفسّر می‌گوید انسان تا قبل از این آیه خدایی را که برای او ناآشنا و غایب بوده، با صفاتی چون رب العالمین، الرحمن، الرحیم، مالک یوم الدین شناخته و خود را در محضر او می‌بیند سپس لیاقت تخاطب می‌یابد.<ref>جوادی آملی، تسنیم، اسراء، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۴۱۶.</ref> | ||
در صنعت ادبی دیگر مفعول با عبارت «ایاک» بر فعل «نعبد» و «نستعین» مقدم شده است، در حالی که می‌توانست به صورت «نعبدک و نستعینک» به کار رود. بیشتر محققان مقدم شدن مفعول بر فعل و فاعل در این آیه را نشانه انحصار و اختصاص عبادت و استعانت به خدا دانسته‌اند.<ref>شریف کاشانی، زبدة التفسیر، مؤسسة المعارف الإسلامیه، ج۱، ص۲۹؛ جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۴۲۱.</ref> یعنی ما «فقط» تو را می‌پرستیم و «فقط» از تو کمک می‌جوییم.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، اسماعیلیان، ج۱، ص۲۶.</ref> در همین راستا کلمه «ایاک» تکرار شده است و به‌گفته جوادی آملی این تکرار برای آن است که حصر را هم در عبادت و هم در استعانت برساند و بگوید همه عبادات به تنهایی منحصر در خداست و جمیع استعانت‌ها به تنهایی از خداست.<ref>جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۴۲۰.</ref> | در صنعت ادبی دیگر مفعول با عبارت «ایاک» بر فعل «نعبد» و «نستعین» مقدم شده است، در حالی که می‌توانست به صورت «نعبدک و نستعینک» به کار رود. بیشتر محققان مقدم شدن مفعول بر فعل و فاعل در این آیه را نشانه انحصار و اختصاص عبادت و استعانت به خدا دانسته‌اند.<ref>شریف کاشانی، زبدة التفسیر، مؤسسة المعارف الإسلامیه، ج۱، ص۲۹؛ جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۴۲۱.</ref> یعنی ما «فقط» تو را می‌پرستیم و «فقط» از تو کمک می‌جوییم.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، اسماعیلیان، ج۱، ص۲۶.</ref> در همین راستا کلمه «ایاک» تکرار شده است و به‌گفته جوادی آملی این تکرار برای آن است که حصر را هم در عبادت و هم در استعانت برساند و بگوید همه عبادات به تنهایی منحصر در خداست و جمیع استعانت‌ها به تنهایی از خداست.<ref>جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۴۲۰.</ref> | ||
===توحید افعالی و توسل=== | ===توحید افعالی و توسل=== | ||
به‌گفته [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی]] این [[آیه]] دلالت بر بطلان [[جبر و اختیار|جبر و تفویض]] دارد؛ زیرا هنگامی که می‌گوییم: «ایاک نَعْبُدُ»(تنها تو را می‌پرستیم)، پس دارای اختیار هستیم، نه مجبور. و چون می‌گوییم: «ایاک نَسْتَعِینُ» (تنها از تو یاری می‌جوییم)، پس نیاز به او داریم و امور به ما تفویض نشده است.<ref>جوادی آملی، تسنیم، اسراء، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۴۵۵.</ref> چنان‌که بر اساس روایتی [[امام صادق(ع)]] به این آیه استناد و برای عدم واگذاری امور به دست بندگان استدلال کرده است.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۹، ص۲۳۹ و ج۵، ص۵۵.</ref> | به‌گفته [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی]] این [[آیه]] دلالت بر بطلان [[جبر و اختیار|جبر و تفویض]] دارد؛ زیرا هنگامی که می‌گوییم: «ایاک نَعْبُدُ»(تنها تو را می‌پرستیم)، پس دارای اختیار هستیم، نه مجبور. و چون می‌گوییم: «ایاک نَسْتَعِینُ» (تنها از تو یاری می‌جوییم)، پس نیاز به او داریم و امور به ما تفویض نشده است.<ref>جوادی آملی، تسنیم، اسراء، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۴۵۵.</ref> چنان‌که بر اساس روایتی [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] به این آیه استناد و برای عدم واگذاری امور به دست بندگان استدلال کرده است.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۹، ص۲۳۹ و ج۵، ص۵۵.</ref> | ||
بر همین اساس عالمان شیعه درخواست کمک از خداوند و عبادت او را که در این آیه فقط در خداوند منحصر شده است، با مفاهیمی چون [[توسل]] و درخواست از دیگران منافی ندانسته<ref>[https://makarem.ir/maaref/fa/article/index/418914/ «مگر قرآن نمی‌گوید: «ایاک نستعین»؛ (فقط از خدا یاری می‌جوییم)، پس چرا شیعیان از امامانشان طلب یاری می‌کنند و به آنان متوسّل می‌شوند؟ آیا این شرک نیست؟!»]، وبگاه آیین رحمت.</ref> و گفته‌اند: با وجود آیاتی چون:«استعینوا بالصبر والصلاه» یعنی از صبر و نماز کمک بجویید،<ref>سوره آل عمران، آیه۴۵.</ref> «وابتغوا الیه الوسیله» یعنی وسیله‌ای برای تقرب به خدا بجویید،<ref>سوره مائده، آیه۳۵.</ref> درمیابیم منظور خدا از استعانت نجستن از غیر خدا استعانتی همراه با عقیده به «استقلال در سببیت» است.<ref>[https://makarem.ir/maaref/fa/article/index/418914/«مگر قرآن نمی‌گوید: «ایاک نستعین»؛ (فقط از خدا یاری می‌جوییم)، پس چرا شیعیان از امامانشان طلب یاری می‌کنند و به آنان متوسّل می‌شوند؟ آیا این شرک نیست؟!»]، وبگاه آیین رحمت؛ جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۴۴۶.</ref> | بر همین اساس عالمان شیعه درخواست کمک از خداوند و عبادت او را که در این آیه فقط در خداوند منحصر شده است، با مفاهیمی چون [[توسل]] و درخواست از دیگران منافی ندانسته<ref>[https://makarem.ir/maaref/fa/article/index/418914/ «مگر قرآن نمی‌گوید: «ایاک نستعین»؛ (فقط از خدا یاری می‌جوییم)، پس چرا شیعیان از امامانشان طلب یاری می‌کنند و به آنان متوسّل می‌شوند؟ آیا این شرک نیست؟!»]، وبگاه آیین رحمت.</ref> و گفته‌اند: با وجود آیاتی چون:«استعینوا بالصبر والصلاه» یعنی از صبر و نماز کمک بجویید،<ref>سوره آل عمران، آیه۴۵.</ref> «وابتغوا الیه الوسیله» یعنی وسیله‌ای برای تقرب به خدا بجویید،<ref>سوره مائده، آیه۳۵.</ref> درمیابیم منظور خدا از استعانت نجستن از غیر خدا استعانتی همراه با عقیده به «استقلال در سببیت» است.<ref>[https://makarem.ir/maaref/fa/article/index/418914/«مگر قرآن نمی‌گوید: «ایاک نستعین»؛ (فقط از خدا یاری می‌جوییم)، پس چرا شیعیان از امامانشان طلب یاری می‌کنند و به آنان متوسّل می‌شوند؟ آیا این شرک نیست؟!»]، وبگاه آیین رحمت؛ جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۴۴۶.</ref> | ||
[[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]] در تفسیر این آیه می‌فرماید: «إیاک نعبد»، ابراز رغبت و تقرب جستن عبد به‌سوی خداوند و اظهار اخلاص در عمل برای اوست و نه غیر او، و «إیاک نستعین»، درخواست توفیق و عبادت زیاد از خدا و درخواست ادامه نعمت‌های داده شده و یاری خداوند است.<ref>شیخ طوسی، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۱۰.</ref> | |||
===استفاده از ضمیر جمع=== | ===استفاده از ضمیر جمع=== | ||
استفاده از صیغه جمع به جای مفرد در «نعبد» و «نستعین» را [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] نشانه پرهیز از [[انانیت]]<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، اسماعیلیان، ج۱، ص۲۶.</ref> و [[مکارم شیرازی]] از [[فهرست مراجع تقلید شیعه|مراجع تقلید شیعه]]، اشاره به خوب بودن عبادت جمعی و [[محسن قرائتی|قرائتی]] آن‌را اشاره به [[نماز جماعت]] دانسته است.<ref>قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۳۲.</ref> برخی | استفاده از صیغه جمع به جای مفرد در «نعبد» و «نستعین» را [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] نشانه پرهیز از [[انانیت]]<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، اسماعیلیان، ج۱، ص۲۶.</ref> و [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی]] از [[فهرست مراجع تقلید شیعه|مراجع تقلید شیعه]]، اشاره به خوب بودن عبادت جمعی{{مدرک}} و [[محسن قرائتی|قرائتی]] آن‌را اشاره به [[نماز جماعت]] دانسته است.<ref>قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۳۲.</ref> برخی محققان نیز گفته‌اند راز جمع بودن فعل عبادت در این آیه این است که عبادت نوع بشر ناقص است و نمی‌تواند عبادت حقیقی که شایسته خداوند است را محقّق کند ازاین‌رو عبادت بشر با عبادت اولیای الهی جمع بسته شده تا این نواقص را برطرف کند. آنها گفته‌اند در حقیقت تحقّق عبادت حقیقی، در گرو جمع بستن عبادت ما با عبادت اولیای الهی برای خداوند محقق می‌شود.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3927468/ «راز کاربرد ضمیر جمع در آیه «ایاک نعبد و ایاک نستعین»»]، خبرگزاری ایکنا.</ref> | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||