زیارت عاشورا: تفاوت میان نسخه‌ها

'''زیارت عاشورا''' [[زیارت‌نامه|زیارت‌نامه‌ای]] برای [[زیارت]] [[امام حسین(ع)]] و دیگر [[شهدای کربلا]] در [[روز عاشورا]] است. این زیارتنامه [[حدیث قدسی]] است و از [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام محمد باقر(ع)]] نقل شده است. [[اسناد|سند]] این زیارت را صحیح و بی‌نیاز از بررسی دانسته‌اند.

براساس [[حدیث|روایات]] و گزارش‌ها، این زیارت آثار و [[برکت|برکات]] متعددی دارد. در روایت [[صفوان بن مهران جمال|صفوان]] از [[امام صادق(ع)]] آمده است هرگاه حاجتی داشتی، این زیارت و [[دعای علقمه|دعای بعد از آن]] را بخوان و حاجتت را از [[خدا]] بخواه که برآورده خواهد شد.

برخی از محققان معتقدند فرازی از این زیارت‌نامه که مشتمل بر [[لعن]] است، در نسخه‌های قدیمی‌تر وجود ندارد. عده‌ای از عالمان [[شیعه]] به این ادعا پاسخ داده‌اند. درباره زیارت عاشورا کتاب‌های متعددی نوشته شده است از جمله [[شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشور (کتاب)|شفاء الصدور]] نوشته [[ابوالفضل تهرانی]] و ''شرح زیارت عاشورا'' از [[سید عزالدین حسینی زنجانی]].

زیارت عاشورا معروف‌ترین [[زیارت‌نامه]] [[امام حسین(ع)]] است. این زیارت‌نامه را [[حدیث قدسی]] دانسته‌اند.<ref>حسینی، زیارة عاشورا تحفة من السماء، ۱۴۳۶ق، ص۱۰۹.</ref> [[شیعه|شیعیان]] و علمای شیعه در ایام مختلف سال آن را به تنهایی یا به صورت جمعی قرائت می‌کنند.<ref>ملکیان، مقدمه شفاءالصدور، انتشارات اسوه، ص۵.</ref> گفته شده تداوم خواندن این زیارت، آثار و برکات ویژه‌ای به دنبال دارد.<ref>مکارم شیرازی، کلیات مفاتیح نوین، ۱۳۹۰ش، ص۳۹۴.</ref> به گفته [[ابوالفضل تهرانی|میرزا ابوالفضل تهرانی]]، از علمای شیعه در قرن سیزده و چهاردهم قمری، از زیارت عاشورا در برآورده شدن حاجات، آن قدر برکات و منافع دنیوی و آثار و خواص شگفت‌آور نقل شده است که قابل شمارش نیست.<ref>حسینی زنجانی، شرح زیارت عاشورا، ۱۳۸۸ش، ص۳۲ و ۳۳.</ref>

برپایه روایت [[صفوان بن مهران جمال|صفوان بن مهران]]، [[امام صادق(ع)]] و پدران [[عصمت|معصوم]] آن حضرت ضمانت کرده‌اند که هر کس این زیارت و [[دعای علقمه|دعای بعد از آن]] را از دور یا نزدیک بخواند، زیارتش مقبول درگاه [[خدا]]، [[دعا|دعایش]] مستجاب، حاجاتش برآورده شده، مورد [[شفاعت]] قرار گرفته و حتی [[شفاعت]]ش درباره دیگران نیز پذیرفته شده و اهل [[بهشت]] خواهد بود.<ref>طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۷۸۱.</ref> در پایان روایت صفوان آمده است: ای صفوان هرگاه حاجتی داشتی، در هر مکان که بودی، این زیارت و دعای بعد از آن را بخوان و حاجتت را از خدا بخواه که از جانب خداوند برآورده خواهد شد.<ref>طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۷۸۲.</ref>

به گفته [[میرزا جواد تبریزی]]، از [[مراجع تقلید شیعه]] ، در اهمیت این [[زیارت‌نامه]] همین بس که علمای بزرگ [[شیعه]] همچون [[ابن قولویه قمی|ابن قولویه]]، [[شیخ طوسی]]، [[محمد بن جعفر مشهدی|ابن مشهدی]]، [[سید ابن طاووس]]، [[علامه حلی]]، [[شهید اول]] و دیگران در طی قرون متمادی آن را نقل کرده‌اند.<ref>تبریزی، زیارت عاشورا فراتر از شبهه، ۱۳۸۹ش، ص۹۶.</ref>

براساس روایتی که [[علقمه بن محمد حضرمی]] از [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]] نقل کرده است، کسی که پس از سلام بر امام حسین(ع) و دو رکعت نماز، زیارت عاشورا را بخواند، هزار هزار [[حسنه]] به او عطا می‌شود، هزار هزار [[گناه]] از او محو می‌شود و هزار هزار درجه بالا می‌رود و از کسانی خواهد بود که در رکاب امام حسین(ع) به [[شهادت]] رسیده‌اند؛ هم درجه با آنان خواهد بود. همچنین او در ثواب تمام [[انبیا]]، رسولان و هر کس که امام حسین را از روز شهادتش تا کنون زیارت کرده است، شریک خواهد بود.<ref>ابن قولویه، کامل الزیارات، ۱۳۵۶ش، ص۱۷۶.</ref> در این روایت آمده است که امام پنجم شیعیان بعد از نقل این [[زیارت]]، فرمود: «ای علقمه! اگر توانستی هر روز از عمرت حسین(ع) را با این زیارت‌نامه، زیارت کنی، این کار را انجام بده، پس برای تو [[ثواب]] تمام این زیارت است.»<ref>طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۷۷۶ و ۷۷۷.</ref> بر پایه روایت مذکور، کسی که با این زیارت‌نامه، امام حسین(ع) را در روز عاشورا از دور زیارت کند، تمام آن ثواب‌ها نیز برایش نوشته می‌شود.<ref>ابن قولویه، کامل الزیارات، ۱۳۵۶ش، ص۱۷۵.</ref>

به گفته [[آیت الله]] [[سید موسی شبیری زنجانی]]، حدیث‌شناس و عالم [[رجال]]ی شیعه، علمای [[امامیه]] درباره [[ثقه|وثاقت]] سند زیارت عاشورا [[اجماع]] دارند و همه آنها اصل زیارت عاشورا را امری قطعی و مسلم می‌دانند.<ref>شبیری زنجانی، استفتاء شماره  ۴۳۸۳، تاریخ ثبت استفتاء ۱۳۸۶/۰۱/۳۰.</ref> آیت الله [[سید موسی شبیری زنجانی|شبیری]] هم‌چنین معتقد است علاوه بر تاییدات غیبی که زیارت عاشورا دارد، سند نقل شده در کتاب [[مصباح المتهجد (کتاب)|مصباح المتهجد]] سندی صحیح است. <ref>[http://zanjani.ir/articles/99/85700 «استفاتائات عزاداری»، سؤال ۶۷، پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر آیت الله العظمی شبیری زنجانی].</ref> او از دو طریق صحت این سند را تبیین می‌کند.<ref> شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ۱۳۸۹ش، ج۱، ص۲۵۱-۲۵۲.</ref> آیت الله میرزا جواد تبریزی نیز معتقد است که زیارت عاشورا نیازی به بررسی سندی ندارد؛ زیرا این زیارت، مشهور و جزو شعارها و باورهای شیعه شده است و مضامین آن نیز در [[حدیث صحیح|روایات صحیح]] وجود دارد.<ref> تبریزی، زیارت عاشورا فراتر از شبهه، ۱۳۸۹ش، ص۷۵.</ref>

قدیمی‌ترین متنی{{مدرک}} که زیارت عاشورا در آن نقل شده، [[کامل الزیارات (کتاب)|کامل الزیارات]]<ref>ابن قولویه، کامل الزیارات، ۱۳۵۶ش، ص۱۷۵-۱۷۹.</ref> نوشته [[ابن قولویه]] در قرن چهارم هجری است. در این کتاب، متن زیارت عاشورا از [[امام باقر]](ع) نقل شده است.<ref>ابن قولویه، کامل الزیارات، ۱۳۵۶ش، ص۱۷۵.</ref> به گفته [[ابوالمعالی محمد کلباسی]]،<ref>کلباسی، شرح زیارت عاشورا، ۱۴۲۸ق، ص۲۱۰.</ref> از مجتهدان قرن سیزدهم هجری که شرحی بر زیارت عاشورا نگاشته، [[شیخ طوسی]] در کتاب [[مصباح المتهجد]]<ref>طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۷۷۲.</ref>، این زیارت را با سندی دیگر از امام باقر(ع) نقل کرده است.{{یاد|ابن قولویه این زیارت را از علقمة بن محمد حضرمی نقل کرده و سندش این‌گونه است: «قَالَ صَالِحُ بْنُ عُقْبَةَ الْجُهَنِیُّ وَ سَیْفُ بْنُ عَمِیرَةَ قَالَ عَلْقَمَةُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْحَضْرَمِیُّ فَقُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ(ع)...»(ابن قولویه، کامل الزیارات، ۱۳۵۶ش، ص۱۷۵) اما شیخ طوسی آن را از صالح بن عقبه و او از پدرش نقل کرده و سندش این‌گونه است: «رَوَى مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(ع) قال...» (طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۷۷۲)}} برخی از محققان معتقدند [[شیخ طوسی]] زیارت عاشورا را از [[کامل الزیارات]] نقل کرده است.<ref>[http://dinpajoohan.com/article16916.html «دیدگاه علامه عسگری در رابطه با زیارت عاشورا»، سایت دبیرخانه دین‌پژوهان کشور.]</ref>  

در متن زیارت عاشورای نقل شده از سوی [[ابن قولویه]] و [[شیخ طوسی]]، اختلافاتی وجود دارد. همچنین در محتوای زیارت عاشورا، شواهدی هست که نشان می‌دهد این زیارت در اواخر [[حکومت امویان]] بیان شده است.<ref>نگاه کنید به: [http://ansari.kateban.com/post/1640 انصاری، «درباره اصالت زيارت عاشوراء»، سایت بررسی‌های تاریخی.]</ref>

برخی از محققان درباره استناد عباراتی از زیارت عاشورا به معصومان، تردید کرده‌اند. [[سید مرتضی عسکری]] <ref>[https://alaskari.org/fa/%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%B9%D8%B3%DA%A9%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%AA-%D8%B9%D8%A7%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7/ «علامه عسکری و زیارت عاشوراء». سایت مرکز مطالعات اسلامی علامه عسکری.]</ref> و [[محمدهادی یوسفی غروی]]،<ref>[http://www.alyousofi.ir/fa/ArticlePrint_446.htm «سخنرانی و مصاحبه‌ها»، سایت محمدهادی یوسفی غروی.]</ref> عبارت «اَللَّهُمَّ خُصَّ أَنْتَ أَوَّلَ ظَالِمٍ بِاللَّعْنِ مِنِّی وَ ابْدَأْ بِهِ أَوَّلاً ... إِلَی یوْمِ الْقِیامَةِ» را منقول از [[معصومین(ع)]] نمی‌دانند و معتقدند این عبارت تا پیش از نیمه قرن هفتم در متن زیارت عاشورا وجود نداشته است. و بعد از سال ۶۵۰ق به کتاب [[مصباح المتهجد]] افزوده شد. ازاین‌رو، نسخه‌های مصباح المتهجد دوگانه شده است و این فراز در برخی نسخه‌ها هست و در برخی نسخه‌ها نیست.<ref>[https://alaskari.org/fa/%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%B9%D8%B3%DA%A9%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%AA-%D8%B9%D8%A7%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7/ «علامه عسکری و زیارت عاشوراء». سایت مرکز مطالعات اسلامی علامه عسکری]؛ [http://tarikhirani.ir/fa/news/2147/ «آیت‌الله یوسفی غروی: امام، مطهری و بازرگان را مامور رسیدگی به آثار شریعتی کرد»، سایت تاریخ ایرانی.تاریخ مراجعه ۲۶ مرداد ۱۳۹۹]</ref>

[[مسلم داوری اصفهانی]] در کتاب «زیارة عاشوراء تحفة من السماء» در پاسخ به این نکته که یکی از فرازهای [[لعن]] در یکی از نسخه‌های مصباح المتهجد وجود ندارد،<ref>حسینی، زیارة عاشوراء تحفة من السماء، ۱۴۳۶ق، ص۱۴۶.</ref> با بررسی چندین نسخه از نسخه‌های کتاب مصباح المتهجد، می‌گوید نسخه‌ای از کتاب مصباح المتهجد [[شیخ طوسی]] که [[سید ابن طاووس]] بر اساس آن گفته است که متن لعن در آن نیست، تنها یکی از نسخه‌های در دسترس ابن طاووس بوده است و او سه نسخه‌ دیگر از مصباح داشته که متن [[لعن]] و سلام را از آن نسخه‌ها نقل کرده است.<ref>حسینی، زیارة عاشوراء تحفة من السماء، ۱۴۳۶ق، ص۱۶۲</ref>

== منظور از علی بن حسین در زیات عاشورا کیست؟==

درباره اینکه منظور از علی بن الحسین در عبارت «السلام علی الحسین و علی علی بن الحسین ...» [[امام سجاد(ع)]] است یا [[علی‌اکبر]] دو احتمال وجود دارد. گفته شده اینکه در [[زیارت عاشورای غیر معروفه]] پس از این سلام، کلمه الشهید آمده و همچنین اینکه زیارت عاشورا برای خواندن در روز عاشورا در [[کربلا]] سفارش شده شاهدی است بر اینکه منظور از علی بن الحسین علی‌اکبر است.<ref>[http://www.islamquest.net/fa/archive/fa3264 «علی بن الحسین در «اَلسَّلامُ عَلَى الْحُسَیْنِ وَ عَلى عَلِىِّ بْنِ الْحُسَیْنِ و ...»، کیست؟»]، اسلام کوئست.</ref>

* '''سلام''': زیارت عاشورا با [[سلام]] بر [[امام حسین(ع)]] آغاز می‌شود و با سلام بر اولاد و یاران او ادامه می‌یابد. این زیارت همچنین، با سلام بر امام حسین و یارانش پایان می‌پذیرد.

* '''یادآوری تاریخ شیعه''': زیارت عاشورا ستم‌هایی را که بر [[شیعه]] وارد شده است با دو ضمیر «‌کُم‌» و «‌ک‌» برشمرده است. مرجع ضمیر «‌کُم‌» [[اهل بیت]] و مرجع ضمیر «‌ک »، امام حسین(ع) است.{{مدرک}} عبارت «‌'''اُمَّةً اَسَسَتْ اَساسَ الظُّلمِ وَ الجُورِ عَلَیکمْ اَهْلِ البَیتِ »، «‌اُمَّةً دَفَعَتْکمْ عَنْ مَقامِکمْ و اَزالَتْکمْ عَنْ مَراتِبِکمُ الَّتی رَتَّبَکمُ اللَّهُ فیها''' »، «‌'''المُمهِدِینَ لَهُمْ بِا لتَمکین مِنْ قِتالِکمْ'''‌» که در ابتدای زیارت آمده و «‌'''النّاصِبینَ لَکمُ الْحَرْبَ'''‌» که در اواسط زیارت آمده و معنی فارسی آنها عبارتند «‌از مردمی که ظلم و جور به شما اهل بیت را پایه‌گذاری کردند، مردمی که از شما را از منصبتان دور کردند و از مدارجی که خداوند برای شما مقرر کرده بود محرومتان کردند »، «‌مردمی که با شما جنگیدند و شما را کشتند و مردمی که از امرای ظلم و جور برای جنگ با شما اطاعت کردند‌» و عبارت «‌بر پا کنندگان جنگ با شما‌» یادآور برخورد غیر انسانی و خشن نیروهای سیاسی مخالف اسلام با [[اهل بیت]] بعد از رحلت [[رسول خدا]] است. یا عبارت «‌'''اُمةً اَسْرَجَتْ وَالجَمَتْ وَ تَنَقَّبَتْ لِقِتالِک'''‌» «‌مردمی که زین نهادند و مهار کشیدند و نقاب بستند برای نبرد با تو‌» به حوادث [[عاشورا]] اشاره دارد و دو فراز دیگر در زیارت عاشورا وجود دارد که در یکی روز عاشورا روزی معرفی شده است که [[بنی امیه]] و فرزند هند جگر خوار آن را مبارک شمرده‌اند و در فراز دیگری روز عاشورا روزی معرفی شده که [[آل زیاد]] و [[آل مروان]] به دلیل کشتن امام حسین در آن روز خوشحال شدند.

* '''مهدویت و خونخواهی''': در دو فراز زیارت عاشورا از [[خدا]] خواسته شده که خونخواهی امام حسین را به زعامت امام منصور از اهل بیت محمد(ص) یا امام هدایت‌گری که ناطق به حق است روزی گرداند و این الفاظ، ظهور حضرت [[امام مهدی (عج)]] و خونخواهی توسط ایشان را می‌رساند و به اصل [[مهدویت]] اشاره می‌کند که زیربنای حرکتی ـ فکری شیعیان در زمان [[انتظار]] را تشکیل می‌دهد.{{مدرک}}

* '''دعا''': دعایی در زیارت عاشورا به این مضمون «‌'''اللهم اَجْعَلْ مَحیای مَحیا محمدٍ و ال مُحمد وَ مَماتی مَماتَ مُحمدٍ وَ ال مُحمدٍ'''‌» «‌خدایا مرا زنده بدار به آیین محمد و آل محمد و مرگم را به آئین آنان بمیران‌» آمده است. مفهومی که در این دعا ذکر شده حکایت از نوعی علاقه به دستیابی به سعادت دنیوی و اخروی است و آخرین عبارت زیارت عاشورا «‌'''ثَبِّتْ لی قَدَمَ صِدْقٍ عِنْدَک مَعَ الْحُسَینِ وَ اَصْحابِ الْحُسَینِ الَّذینَ بَذَلُوا مُهَجَهُمْ دُونَ الْحُسَینِ علیه‌السلام'''‌»، درخواست ثبات قدم در راه امام حسین و یارانش ـ که جان خود را برای او دادند ـ از خداوند است.

* '''روزی های معنوی''':

* آثاری که به شرح زیارت عاشورا  پرداخته‌اند همچون [[شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشور (کتاب)|شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشور]] نوشته [[ابوالفضل تهرانی|میرزا ابوالفضل تهرانی]] که به درخواست [[میرزای شیرازی]]، مرجع تقلید شیعیان در قرن سیزدهم قمری،  نوشته شده است،<ref>تهرانی، شفاء الصدور، ۱۴۰۹ق، ص۲۴-۲۵.</ref> ''شرح زیارت عاشورا'' از [[سید عزالدین حسینی زنجانی|عزالدین حسینی زنجانی]] و ''شرح زیارت عاشوراء'' تألیف سیداسدالله شفتی اصفهانی، ''شرح نوین زیارت عاشورا، همراه با پیام‌ها و رازها'' به قلم حمیدفتاحی و ''شرح زیارت عاشورا'' سیداحمد میرخانی تهرانی.