محمد خالصی‌زاده: تفاوت میان نسخه‌ها

| محل زندگی = [[کاظمین]] • [[تهران]] • [[مشهد]]

| اجازه اجتهاد از =

'''محمد خالصی زاده'''(۱۳۸۳ـ۱۳۰۸ق) از علمای مبارز علیه استعمار انگلیس در ایران و [[عراق]] بود. خالصی زاده بعد از حمله [[انگلیس]] به بندر فاو در ۱۳۳۲، به همراه پدرش و یکی از علمای [[کاظمین]]، مردم این شهر را برای جنگ با انگلیسی‌ها بسیج کردند. در قیام مردم عراق در ۴ شوال ۱۳۳۸/ ۱۹۲۰ به مردم انقلابی پیوست. حکومت عراق به خاطر تحریم انتخابات عراق، خالصی زاده و پدرش را تبعید کرد. وی در [[ایران]] در [[مشهد]] و [[تهران]] سکونت داشت. خالصی زاده در تهران [[روزنامه اتحاد اسلام]] را منتشر کرد و به دلیل تحریک مردم به اغتشاش زندانی و یا به مناطق مختلف کشور تبعید شد. دولت ایران وی را به زادگاهش کاظمین تبعید کرد. دولت [[عبدالکریم قاسم]] وی را به دلیل ایراد سخنرانی بر ضد دولت زندانی کرد. خالصی زاده دچار عوارضی شبیه مسمومیت شد و مدتی بعد در آذر ۱۳۴۲ در [[بغداد]] درگذشت و در حجره درس خود در صحن مطهر کاظمین به خاک سپرده شد.

محمد خالصی زاده در ۱۳۰۸ق در شهر [[کاظمین]] به دنیا آمد.<ref>هاشم دباغ، ج ۱، ص۱۵؛ بصیرت منش، ص۳۵۱</ref> پدرش [[شیخ مهدی خالصی]] از مراجع [[شیعیان]] از خاندان خالصی در کاظمین [[عراق]] بود.

خالصی زاده پس از مراجعت از مراسم سخنرانی به مناسبت جشن میلاد [[محمد(ص)|پیامبر اکرم]]، دچار عوارضی شبیه مسمومیت شد و مدتی بعد در آذر ۱۳۴۲ در [[بغداد]] درگذشت و در حجره درس خود در صحن مطهر [[کاظمین]] به خاک سپرده شد.<ref>اسلام دباغ، ص۱۹۵</ref>

شیخ محمد، علوم اسلامی را نزد پدر و عموهایش ([[شیخ صادق خالصی]] و [[شیخ راضی خالصی]]) و سپس نزد استادانی چون [[محمدکاظم خراسانی]]، [[میرزا محمد تقی شیرازی]] و [[شیخ عبدالحسین کاظمی]] فراگرفت و در جوانی به درجه [[اجتهاد]] نایل آمد. وی علاوه بر علوم اسلامی، علوم دیگر مانند ریاضیات، طبیعیات و طب را نیز فراگرفت و به زبانهای انگلیسی، فرانسه، ترکی و فارسی تسلط یافت.<ref>اسلام دباغ، ص۱۸۹؛ تبریزی خیابانی، ص۴۰۳؛ هاشم دباغ، ج ۱، ص۱۵</ref>

پس از آغاز [[جنگ جهانی اول]] و حمله [[انگلیس]] به بندر فاو در ۱۳۳۲، خالصی زاده به همراه پدرش و [[آیت الله سیدمهدی حیدری]]، از علمای [[کاظمین]]، مردم این شهر را برای جنگ با انگلیسیها بسیج کردند.<ref>هاشم دباغ، ج ۱، ص۱۲۶ـ۱۲۷</ref>

در قیام مردم [[عراق]] در ۴ شوال ۱۳۳۸/ ۱۹۲۰ به رهبری [[میرزا محمدتقی شیرازی]] در [[کربلا]]، خالصی زاده به مردم انقلابی پیوست و در کنار رهبری این قیام، یکی از گردانندگان اصلی آن شد.<ref>ر.ک:اسلام دباغ، ص۱۸۹؛ آل فرعون، ص۱۷۷ـ۱۷۹</ref> انگلیسیها برای سرکوب قیام، کربلا را محاصره کردند و تسلیم شدن هفده نفر از رهبران قیام را از شروط ترک مخاصمه دانستند و سرانجام وارد کربلا شدند، ولی نتوانستند شیخ محمد را دستگیر کنند.<ref>ر.ک:آل فرعون، ص۴۲۴ـ۴۲۶</ref>

در ۱۳۴۰/ ۱۹۲۱ [[ملک فیصل]] قرارداد تحت الحمایه بودن انگلیس را در قبال پادشاهی عراق پذیرفت که به اعتراضات گسترده مردمی انجامید. در پی آن، کمیته‌ای پنج نفره از شخصیتهای سیاسی و مذهبی تشکیل شد که خالصی زاده نیز عضو آن بود. اعضای این کمیته در دیدار با ملک فیصل مخالفت مردم عراق با قیمومت انگلستان را اعلام نمودند.<ref>هاشم دباغ، ج ۱، ص۱۴۱ـ۱۴۲؛ عبدالهادی حائری، ص۱۷۳ـ۱۷۴؛رهیمی، ص۲۵۳ـ۲۵۴</ref>

مراجع اعلی از جمله حاج [[میرزا محمدحسین نایینی]]، [[مهدی خالصی|شیخ محمدمهدی خالصی]] و [[سیدابوالحسن اصفهانی]] در [[فتوا|فتوای]] انتخابات را تحریم کردند که این امر در نهایت به ناکامی فیصل در اجرای انتخابات عمومی و تشکیل مجلس مؤسسان منجر شد.<ref>ر.ک:عبدالهادی حائری، ص۱۷۴؛ رهیمی، ص۲۶۰، ۲۶۲ـ۲۶۳</ref> حکومت با هجوم به خانه [[مهدی خالصی|شیخ محمدمهدی خالصی]] و بازداشت وی و چند تن دیگر و سپس [[تبعید]] آنان به [[حجاز]] و [[قم]]، تلاش کرد تا جریان مخالفت علما را به بهانه ایرانی بودن برخی از آنان به مسائل قومی نسبت دهد.<ref>رهیمی، ص۲۷۱ـ۲۷۲؛ وردی، ج ۶، ص۲۲۱ـ۲۲۴</ref> از سوی دیگر گسترش مبارزات مردمی علیه قیمومت [[انگلیس]]، به تبعید شیخ محمد خالصی زاده و [[سیدمحمد صدر]] از سوی مقامات انگلیسی به [[ایران]] انجامید.<ref>رهیمی، ص۲۵۸؛ عبدالهادی حائری، ص۱۷۵؛ کاتب، ص۸۵ـ۸۶</ref>

خالصی زاده با تشکیل جمعیتی به نام «نمایندگان عالی بین النهرین در ایران» توجه جهانی را به تجاوزات [[ملک فیصل]] و [[انگلیس]] در [[عراق]] جلب و پیامهایی تلگرافی به کشورها و مجامع مختلف مخابره کرد.<ref>هاشم دباغ، ج ۱، ص۱۴۳ـ۱۴۴؛ اسلام دباغ، ص۱۹۲</ref> همچنین وی از آذر ۱۳۰۲ به ترویج دیدگاههای خود در روزنامه [[لواء بین النهرین]] پرداخت.<ref>صدرهاشمی، ج ۴، ص۱۸۰</ref>

خالصی زاده برای بازگشت علمای عراق و کمک به آنان با [[احمدشاه قاجار]] دیدار و گفتگو کرد.<ref>عبدالهادی حائری، ص۱۸۷</ref> او از آیت اللّه [[عبدالکریم حائری]] که به تازگی [[حوزه علمیه قم]] را رونق داده بود، انتظار داشت که در بازگرداندن علما به [[عراق]] همکاری کند.<ref>وردی، ج ۶، ص۲۴۸؛ عبدالحسین حائری، مصاحبه مورخ ۲۲ آبان ۱۳۸۶</ref> در کنار این تلاشها در اواخر ۱۳۰۲ش در ماجرای جمهوری خواهی [[رضاخان]]، مردم را به مخالفت با جمهوری فراخواند.<ref>سالور، ج ۹، ص۶۸۱۷؛ بهار، ج ۲، ص۴۴</ref> و در نهایت در ناکامی جنبش جمهوری خواهی نقش اساسی داشت.<ref>ر.ک:بهار، ج ۱، ص۳۶۰؛ مستوفی، ج ۳، ص۵۹۵</ref>

با تلاشهای دربار [[ایران]] و سردار سپه (نخست وزیر) دولت عراق موافقت کرد به علمای تبعیدی در ایران در صورت تعهد کتبی به عدم دخالت در امورسیاسی عراق، اجازه بازگشت دهد. این موافقت شامل خالصی زاده و پدرش نمی‌شد. آن دو، ضمن انتقاد از علما به جهت پذیرفتن شرط دولت عراق، در اوایل ۱۳۰۳ش، به [[مشهد]] مهاجرت کردند.<ref>عبدالهادی حائری، ص۱۸۳؛ بهار، ج ۱، ص۳۶۰</ref>

خالصی زاده پس از درگذشت پدرش در ۱۶ [[فروردین]] ۱۳۰۴،<ref>اصغری نژاد، ص۱۰۵؛ وردی، ج ۶، ص۲۵۱</ref> از [[مشهد]] به [[تهران]] بازگشت.<ref>بهار، ج ۱، ص۳۶۰</ref> او در تهران، به عنوان امام جماعت [[مسجد سلطانی]] (مسجد امام فعلی)، برای نظم بخشیدن به اجتماعات [[مسجد]]، کمیته مجتمعین مسجد سلطانی را تشکیل داد<ref>اسلام دباغ، ص۱۸۹؛ جعفریان، ص۱۲۶</ref> و برای تحقق اهداف کمیته، از خرداد ۱۳۰۳، [[روزنامه اتحاد اسلام]] را همراه با [[شیخ حسین لنکرانی]] منتشر کرد.<ref>صدرهاشمی، ج ۱، ص۴۹</ref>

خالصی زاده در سالهای ۱۳۰۳ تا ۱۳۲۴ش، بارها به دلیل دخالت در امور سیاسی یا تحریک مردم به اغتشاش، زندانی یا به نقاط مختلف کشور از جمله [[خواف]]، [[تویسرکان]]، [[نهاوند]] و [[کاشان]] تبعید شد. او در این شهرها نیز فعالیتهایی شامل کارهای عمرانی، تألیف چندین کتاب و بسیج مردم در اعتراض به برخی امورانجام داد.<ref>ر.ک:بصیرت منش، ص۳۵۲ـ۳۵۴، ۳۶۱ـ۳۶۶؛ هاشم دباغ، ج ۱، ص۱۴۸، ۱۵۴ـ۱۵۶؛ اسلام دباغ، ص۱۹۲ـ۱۹۳</ref> پاره‌ای از تحریکات خالصی زاده که به اعتراضات مردمی در نقاط مختلف کشور منجر شد، در اسناد موجود منعکس است.<ref>ر.ک:سازمان اسناد ملی ایران، آرشیو، سندش ۲۹۳۰۰۸۵۵۰، ۲۹۳۰۰۲۸۷۳، ۲۹۳۰۰۲۸۹۹؛ مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آرشیو،ش ۱۰۱۲۴، پرونده «خالصی زاده»</ref>

او در [[تهران]] «جمعیت ستمدیدگان دوره دیکتاتوری رضاخان» را در ۱۳۲۳ش تشکیل داد<ref>مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آرشیو،ش ۱۰۱۲۴، پرونده «خالصی زاده»</ref> و با برپایی [[نماز جمعه]] در [[شهر ری]]، در سخنرانیهای خود از شاه، دولت و مجلس [[ایران]] انتقاد کرد. به همین دلیل اداره نظمیه پس از اقامه دومین نماز جمعه از برپایی آن جلوگیری کرد.<ref>هاشم دباغ، ج ۱، ص۱۵۹</ref>

او در ادامه فعالیتهای خود در ۱۳۲۴ش، به عنوان مدیرمسئول [[مجله نور]] و سردبیر [[مجله منشور نور]] به بیان افکار و عقاید خود پرداخت. پس از توقیف مجله نور در اردیبهشت ۱۳۲۵، مدتی با [[روزنامه وظیفه]] همکاری کرد.<ref>هاشم دباغ، ج ۱، ص۱۶۰؛ ابوترابیان، ص۱۴۷، ۱۵۸</ref>

خالصی زاده به دلیل پارهای از اظهارنظرها درباره آیین‌ها و رسومات دینی مردم مورد انتقاد برخی افراد بود تا آنجا که وی را متهم به [[وهابیت]]، یا دنباله روی از [[کسروی]] می‌کردند.<ref>ر.ک:یاد، سال ۲،ش ۷، تابستان ۱۳۶۶</ref> از آن میان ایرادات وی به برخی دعاها یا تقبیح رسومی چون زنجیر زدن و گل مالیدن در عزاداری [[امام حسین(ع)|سیدالشهداء]] در خور ذکر است<ref>ر.ک:خالصی زاده، ص۱۵۰، ۱۵۴؛ هاشم دباغ، ج ۱، ص۱۵۹</ref> او خواهان اتحاد دنیای [[اسلام]] و تشکیل حکومت بزرگ اسلامی بود.<ref>خالصی زاده، ص۱۳۲؛ صفائی، ص۱۰۹؛ مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آرشیو، ش ۱۰۱۲۴، پرونده «خالصی زاده»</ref> خالصی زاده برای ترویج اندیشه اتحاد اسلام علاوه بر تألیف کتاب و مقاله و ایراد سخنرانی به [[حجاز]]، [[سوریه]]، [[مصر]]، [[فلسطین]] و [[لبنان]] مسافرت کرد و با بزرگان اهل تسنن در این مناطق به گفتگو پرداخت.<ref>ر.ک: اسلام دباغ، ص۱۹۴؛ هاشم دباغ، ج ۱، ص۵۶ـ۹۲</ref> او در راه تحقق آرمانهای خود، با حکومتهای وقت [[ایران]] و [[عراق]] و با دولتهای استعمارگر [[انگلیس]] و [[شوروی]] مبارزه کرد.<ref>ر.ک: احمدی، ص۲۸ـ۳۰، ۳۶ـ۴۳، ۶۹ـ۷۰</ref> او در کنار مبارزات سیاسی به تحقیق و پژوهش نیز مشغول بود و حدود یکصد جلد کتاب و رساله در زمینه‌های گوناگون به زبان فارسی و عربی تألیف کرد.<ref>هاشم دباغ، ج ۱، ص۲۷ـ۳۳؛ احمدی، ص۱۲۵</ref>

* علی تبریزی خیابانی، علمای معاصر، چاپ عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، قم ۱۳۸۲ش؛  

* هاشم دباغ، صفحات مشرقه من الجهاد الدینی و السیاسی لعلماء العراق، ج ۱، تهران ۱۴۱۹.

* قهرمان میرزا سالور، روزنامه خاطرات عین السلطنه، ج ۹، چاپ مسعود سالور و ایرج افشار، تهران ۱۳۷۹ش.